Удзельнікі: кіраўнік дэпартамэнту паліталёгіі Эўрапейскага гуманітарнага ўнівэрсытэту Віктар Марціновіч і старшыня не зарэгістраванай у Беларусі Беларускай сацыял-дэмакратычнай партыі «Народная грамада» Мікола Статкевіч.
 |  |  |
Чаму ўлады ўжылі надзвычайныя захады бясьпекі?
Валер Карбалевіч: «Гэтым разам беларускія ўлады ўжылі падчас вулічнай акцыі апазыцыі новае ноў-хаў. Яны абгарадзілі месца збору апазыцыі турнікетам і паставілі мэталадэтэктары, усіх, хто праходзіў за агароджу, — абшуквалі. Потым, калі калёна рухалася па вуліцы Сурганава, яе ачапілі спэцназаўцы. Звонку выглядала, нібы вядуць калёну ваеннапалонных. Гэта што, рэакцыя на падзеі ў Кіргізстане ці што іншае?»
Віктар Марціновіч: «Дзеяньні ўладаў натуральныя, яны вучацца ў Расеі, дзе вулічная актыўнасьць даўно зьмінімізаваная. Улады хочуць прывучыць, што на вулічную акцыю можна прайсьці толькі праз мэталадэтэктар. Яны хвалююцца пасьля кіргіскіх падзеяў, напярэдадні прэзыдэнцкіх выбараў, ва ўмовах ціску Расеі (вось Жырыноўскі кажа, што Лукашэнка прайграе выбары).
Што мяне зьдзівіла, дык гэта паводзіны арганізатараў апазыцыйнай акцыі, якія ў гэтым сэнсе салідарызаваліся з уладамі. Сустаршыня БХД казаў, што будзе стаяць каля мэталадэтэктара і таксама кантраляваць тых, хто праходзіць. Улада заўсёды мае жаданьне душыць, браць пад кантроль. Але гэта заўсёды сустракаецца з супрацівам тых, каго душаць. Гэтым разам ніякага супраціву не было».
Што мяне зьдзівіла, дык гэта паводзіны арганізатараў апазыцыйнай акцыі, якія ў гэтым сэнсе салідарызаваліся з уладамі.
Мікола Статкевіч: «Беларускі палітычны рэжым з моманту свайго ўзьнікненьня імкнецца абмежаваць актыўнасьць грамадзтва, зламаць яго, загнаць на кухню альбо ў інтэрнэт (гэта вялікая камунальная кухня). І вось чарговая вынаходка, прымус прайсьці ўсіх удзельнікаў акцыі праз гэтую прыніжальную працэдуру. Нават калі рамка не рэагавала, усё роўна людзей абшуквалі.
Але я ня згодны, што арганізатары радасна з гэтым пагадзіліся. Альтэрнатыва была такая: альбо прыняць умовы ўладаў і правесьці акцыю, альбо не прымаць і адмовіцца ад акцыі, альбо ісьці на сілавое супрацьстаяньне. Але для апошняга яшчэ не прыйшоў час, месца і дата (жалобная акцыя) былі неадпаведнымі гэтаму. Увогуле ў нас вельмі шмат людзей збоку, якія патрабуюць ад апазыцыі радыкальных дзеяньняў».
Карбалевіч: «Турнікеты і мэталадэтэктары выглядалі вельмі паказальна. Не хапала толькі калючага дроту, каб стварыць уражаньне гета, але ўжо не ў сымбалічным сэнсе, а ў літаральным. Гэта галоўнае, што вынесьлі ўлады з кіргіскіх падзеяў: закатаць усялякае незадаволеньне ў асфальт. Калі не ліквідаваць апазыцыю як клясу, то загнаць яе ў рэальнае гета».
У чым прычыны невялікай колькасьці ўдзельнікаў акцыі?
Карбалевіч: «Чаму так мала людзей было на акцыі?»
Марціновіч: «Такі фармат акцыі, прысьвечаны гадавіне катастрофы на Чарнобыльскай АЭС, вычарпаў сябе. Апазыцыя коціцца па каляіне, у якую заехала на пачатку 1990-х гадоў. Але за гэты час краіна зьмянілася.
Цікавы досьвед вулічнай акцыі адбыўся ў Калінінградзе. У ёй удзельнічалі некалькі дзясяткаў тысяч чалавек. Яна ня тычылася палітыкі, а была прысьвечаная пратэсту супраць увядзеньня мыта на замежныя аўтамабілі. І ўлады былі вымушаныя адступіць. Гэта прыклад для беларускай апазыцыі. Тым больш што нагодаў для сацыяльнага пратэсту шмат».
Статкевіч: «Гатоўнасьць грамадзтва да пратэсту — велічыня непастаянная, зьменлівая. Цяпер у нас пэрыяд грамадзкай пасіўнасьці. Не ўяўляю, пад якую тэму можна было б сабраць масавую акцыю сёньня. Прычыны палягаюць у тым, што людзі баяцца і ня вераць у эфэктыўнасьць вулічных акцый. Людзі ўпэўненыя, што з дапамогай пратэстных акцый можна ня вырашыць праблему, а наадварот — нажыць сабе праблему.
Пэрыяд актыўнасьці можа ўзьнікнуць падчас прэзыдэнцкіх выбараў, калі людзі лічаць, што на вуліцы можна нешта вырашыць. Так было ў сакавіку 2006 году, калі нечакана на Кастрычніцкую плошчу выйшлі дзясяткі тысяч рашуча настроеных людзей. Цяпер, напярэдадні прэзыдэнцкіх выбараў, улада робіць прэвэнтыўныя захады.
Я таксама думаю, што фармат „Чарнобыльскага шляху“ трэба мяняць. Але адмяняць яго нельга. Бо чарнобыльская праблема існуе. Калі мы будзем маўчаць, то ўлады будуць яе ігнараваць. Вось сп. Марціновіч кажа, што трэба супраціўляцца. Правядзеньне такіх акцыяў — гэта адна з формаў супраціву. Грамадзтва павінна ведаць, што ёсьць людзі, якія не баяцца. Для мяне галоўнае, што большасьць удзельнікаў акцыі складала моладзь.
Шкада, што большасьць апазыцыйных лідэраў ухілілася ад удзелу ў гэтай акцыі. Сьмешна спаборнічаць з Лукашэнкам у пляне паездак у чарнобыльскую зону. Яго кожны крок паказвае тэлевізія. А лідэраў апазыцыі ўбачаць некалькі дзясяткаў жыхароў зоны».
Ці вычарпалі сябе вулічныя акцыі апазыцыі?
Карбалевіч: «Сп. Марціновіч, вы прапануеце ладзіць акцыі на сацыяльныя тэмы. Але такія спробы былі. Арганізоўваўся „Сацыяльны марш“, былі акцыі прадпрымальнікаў. Але не сказаў бы, што ўсё гэта было надта пераканаўча».
Марціновіч: «Ня згодзен. Падчас акцый прадпрымальнікаў быў вялікі рэзананс, улада нэрвавалася. Гэта было рэкрутаваньне новай сацыяльнай сілы, пашыралася сацыяльная база апазыцыі. На гэтых акцыях было ня менш за 5 тысяч чалавек. А на „Чарнобыльскім шляху“ было каля 1 тысячы. Прычым з кожнай акцыяй колькасьць удзельнікаў скарачаецца.
Вы кажаце, што гэта жалобная акцыя. Але месца жалобы — у царкве. Нешматлікай акцыяй нельга прыцягнуць увагу да праблемы. У сёньняшнім выглядзе пратэстныя акцыі ня толькі ня маюць карысьці для апазыцыі, а нясуць ёй шкоду. Бо дэманструюць неэфэктыўнасьць пратэсту.
Улада пад прэзыдэнцкія выбары стварае новыя ўмовы, заганяе апазыцыю ў пэўныя рамкі. Прыкра, што апазыцыя на іх пагадзілася».
Карбалевіч: «Сп. Статкевіч, вы кажаце, што трэба прыцягнуць увагу да праблемы. Але акцыя бывае заўважнай, калі на яе зьвяртаюць увагу мэдыі. А на малалікія акцыі мэдыі не зьвяртаюць увагі. Зь іншага боку, калі на акцыі мала людзей, то гэта дэманстрацыя ўласнай слабасьці і ўладам, і грамадзтву. Дык, можа, зусім не праводзіць малалюдныя акцыі?»
Статкевіч: «Наша грамадзтва так напалохана, што калі спыняцца праявы нейкай альтэрнатыўнай актыўнасьці, няхай і малалюднай, то яно само ляжа пад той асфальт».
