Тры дэманстрацыі ў Менску: дэманстрацыі любові, дэманстрацыя памяці і дэманстрацыя брутальнай сілы
Аляксандар ЛукашукЛукашук: Заклік апазыцыі – Беларусь у Эўропу – на гэтым тыдні набыў люстраное значэньне: Эўропа прыехала ў Беларусь. Два візыты на адным тыдні – у Менску былі дэлегацыя парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы і кіраўнік зьнешняй палітыкі Эўразьвязу Хавіер Саляна, пра іх значэньне і вынікі – крыху пазьней, а зараз – пра тое, што ім папярэднічала.
14 і 16 лютага менскія міліцыя і АМАП жорстка разагналі традыцыйныя мірныя акцыі апазыцыі. У суботу “Малады Фронт” ладзіў сьвяткаваньне Дня каханьня – Дня сьвятога Валянціна, у панядзелак апазыцыя праводзіла штомесячны Дзень салідарнасьці ў памяць зьніклых вядомых людзей.
Алег, некаторыя выказваюць меркаваньне, што акцыі апазыцыі былі пэўнай правакацыяй, маўляў, яны і хацелі, каб супраць іх была ўжытая сіла, каб прадэманстраваць сьвету сапраўднае аблічча рэжыму. Але, Вы асьвятлялі адну з гэтых акцыяў. На ваш погляд, у якой ступені самая арганізацыя гэтых акцый і іх хада былі правакацыйнымі?
Грузьдзіловіч: Я ня згодны з гэтым папрокам. Дзень сьвятога Валянціна – гэта традыцыйная акцыя, яна праводзіцца ўжо шмат гадоў, заўсёды моладзь ідзе па вуліцах Менску, раздае ўлёткі, раздае кветкі прадстаўнікам амбасадаў, выказвае сваю любоў да эўрапейскіх каштоўнасьцяў. І гэтая акцыя праходзіла менавіта пад такімі лёзунгамі. Іншая рэч, што, безумоўна, моладзь гэтым разам скарыстала палітычную сытуацыю. Падчас гэтак званай лібэралізацыі "Малады Фронт" зладзіў тэст для дзяржавы. Іншая рэч, што такія тэсты мусіў ладзіць ня толькі “МФ”, але і іншыя арганізацыі, усё грамадзтва ў прынцыпе. Напрыклад, нейкая партыя ці група грамадзянаў маглі падаць заяўку на рэгістрацыю газэты.
Дракахруст: Мы правялі он-лайн канфэрэнцыю зь лідэрам Маладога Фронту Зьмітром Дашкевічам, арганізатарам акцыі 14 лютага і адно з пытаньняў было наступным: “Зьміцер, ты яшчэ верыш у тое што бываюць мянты добрыя???” І адказ: “Многа часу і з многімі супрацоўнікамі сілавых структураў даводзілася мець зносіны. І пераконваю вас, што далёка ня ўсё так адназначна ў такіх установах як МУС, КДБ і іншых. Да прыкладу, за паўтара года адбываньня пакараньня за дзейнасьць “МФ”, праз “Валадарку” і калёнію ў Шклове, я сустрэў толькі аднаго супрацоўніка сілавых структураў, які сказаў мне, што ён падтрымлівае Лукашэнку. Усе астатнія задаваліся тым жа пытаньнем, што і большасьць беларукага народу: “Ну калі ж ужо, калі?!”
Ну ацэнкі спадаром Дашкевічам меркаваньняў большасьці могуць быць і спрэчнымі. А што тычыцца акцыі 14 лютага і яе разгону, то Алег, як бы вы ацанілі ступень жорсткасьці дзеяньняў сілаў правапарадку: яны былі больш ці менш брутальныя, чым звычайна?
Грузьдзіловіч: Я думаю, што брутальнасьць была сярэдняй ў параўнаньні з апошнімі двума гадамі. Яны рабілі ўсё згодна з загадам – не дапускаць людзей на праспэкт. Але папярэдне яны не нападалі. Калі людзі падышлі, міліцыянты ўбачылі, што дэманстранты іх не спужаліся, што зьбіраюцца працягваць шэсьце – тады была выкарыстаная сіла, быў выкананы загад на разгон акцыі. Я стаяў у гэты час за сьпінамі міліцыянтаў і здымаў. Адзін пра мяне спытаў: "Хто гэта?", другі адказаў: "Можа наш". Іншымі словамі, яны не чакалі падвоху з боку апазыцыі і не былі настроеныя брутальна. Але потым быў разгон, як звычайна, ён праводзіўся вельмі жорстка, у іх быў загад раскідаць людзей у розныя куткі, разьбіць гэтую калёну, што яны і зрабілі.
Лукашук: Юры, як вы мяркуеце – чаму ўлады пайшлі на гэтыя разгоны, якія відавочна ставяць пад сумнеў абвешчаную лібэралізацыю? Раней карцінкі пабоішчаў на менскіх вуліцах таксама не ўпрыгожвалі вобраз Беларусі ў вачах Захаду, але гэта было як бы і неістотна – адносіны і бяз гэтага былі на кропкі замярзаньня. А зараз адбываецца дыялёг, умовай якога зьяўляюцца больш менш прыстойныя паводзіны беларускай улады. Дык чаму ў гэтым пытаньні рашыліся на паводзіны менш прыстойныя?
Юры ДракахрустДракахруст: Ведаеце, аўтарытарныя ўладары больш за ўсё баяцца выглядаць слабакамі. А лібэралізацыя – нават палавіністая, частковая – ўсё ж саступка. Таму ўвесь час карціць паказаць, што ўлада лейцы з рук ня выпусьціла. Ну вось і вырашылі паказаць, што кулак ва ўлады па ранейшаму моцны. Што да ўзьдзеяньня на Захад, то, па-першае, рэпрэсіі 14-га і 16-га былі дазаванымі, як гэта вынікае з расповяду Алега, да таго ж нікога пасьля акцый не пасадзілі, а, па-другое, беларускія ўлады зразумелі, што зараз Эўропа ня так ўжо пільна будзе рэагаваць на кожнае парушэньне правоў чалавека. Дакладней, ня кожнае зь іх будзе наўпрост уплываць на лёс нармалізацыі адносінаў як такі.
Лукашук: Таксама гучнай падзеяй апошняга часу стаў арышт ваўкавыскіх прадпрымальнікаў – былых палітвязьняў Мікалая Аўтуховіча, Юрыя Лявонава і іх калегі Ўладзімера Асіпенкі. Арыштоўваў іх спэцназ МУС, абвінавачваньне прад’явілі на гэтым тыдні. Гэта артыкул 218 КК – наўмыснае зьнішчэньне маёмасьці тых, хто перасьледаваў іх бізнэс. Пазьней Першы канал БТ паведаміў, што пры ператрусах у затрыманых была знойдзена выбухоўка і агнястрэльная зброя.
Вось на гэтым тыдні – рэакцыя Аляксандра Лукашэнкі: “Тэрору у краіне я дапусьціць не магу... У нас, як толькі “прыціснулі” за справу тыповага злачынцу, дык адразу ён апазыцыянэр... там нешта зьвязанае са зброяй... у нас закон адзіны. Законная зброя – захоўвай, незаконнае – прабач. Аўтаматы, гранаты прыватніку захоўваць нельга... мы “наеліся 3 ліпеня. Хай там быў хлапок, але пацярпелі людзі і гэтага больш у краіне быць не павінна”
Тры былыя палітвязьні – Аляксандар Казулін, Андрэй Кім і Сяргей Парсюкевіч, выступілі з адкрытым лістом у падтрымку арыштаваных ваўкавыскіх прадпрымальнікаў, у якім расцанілі справу, як палітычны перасьлед. Гэта сапраўды так?
Грузьдзіловіч: Яны так лічаць. Думаю, што яны маюць права так лічыць. Калі паглядзець зь іншага пункту гледжаньня – чыста крымінальнага, то тут ёсьць шмат пытаньняў. Іх затрымаў спэцназ МУС. Але абвінавачваньні, якія ім выстаўленыя – гэта і зброя, і, фактычна, замах на службовых асобаў – гэта цягне на тэрарызм. Дык чаму тады гэтым займаецца МУС, а не КДБ? Гэта падказвае, што, магчыма, тут ідуць гульні паміж міліцыяй, КДБ і іншымі структурамі. Усім вядома, што, скажам, дэпартамэнт фінансавых расьсьледаваньняў Камітэту дзяржаўнага кантролю на нажах з Генэральнай пракуратурай. Магчыма, што арышт ваўкавыскіх прадпрымальнікаў – гэта нешта такое, ня толькі палітыка, але і таксама ўнутраныя разборкі ва ўладзе.
Лукашук: Юры, а як вы мяркуеце, ці ёсьць у справе ваўкавыскіх прадпрымальнікаў палітычная подбіўка?
Юры: Пакуль даволі складана ацаніць гэтую справу. Магчыма, справа ваўкавыскіх прадпрымальнікаў – інструмэнт барацьбы паміж рознымі групоўкамі ў атачэньні Лукашэнкі. Але я б зьвярнуў увагу на рэакцыю Захаду. Арыштаваных не сьпяшаюцца абвясьціць вязьнямі сумленьня. Хутчэй за ўсё будуць чакаць суду, каб ацаніць, ці ёсьць палітычная матывацыя ў гэтай справе. Ня выключана, што свой ход зробіць іншая групоўка і прадпрымальнікі будуць вызваленыя, як тое было з некаторымі палітычнымі актывістамі, затрыманымі пасьля выбуху 3 ліпеня. Ну і таксама ня варта скідаць з рахункаў тое тлумачэньне, пра якое я казаў раней – ўлада лічыць неабходным дэманстраваць сваю моц менавіта ў працэсе лібэралізацыі.
Вялікі эўрапейскі дэсант у Беларусь: лінія Брусэлю супраць лініі Сталіна
Лукашук: Працягваем праграму. У студыі да нас далучыўся наш калега аналітык Ян Максімюк. На гэтым тыдні Менск наведаў вярхоўны каардынатар Эўразьвязу ў пытаньнях зьнешняй палітыкі і бясьпекі Хавіер Саляна – самы высокапастаўлены прадстаўнік аб’яднанай Эўропы, які калі-небудзь наведваў Беларусь у часы кіраваньня Лукашэнкі. Таксама на гэтым тыдні ў Беларусі працавала дэлегацыя Эўрапарлямэнту. Чаму Саляна прыехаў у Беларусь? Перамовы дастаткова інтэнсіўна шлі і ў Эўропе. Навошта спатрэбіўся такі знакавы візыт і прычым менавіта зараз?
Ян МаксімюкМаксімюк: Гэта, фактычна, два пытаньні, і кожнае зь іх заслугоўвае асобнага разгляду. Дык вось, прыезд менавіта Саляны ў Менск — гэта, па-мойму, і захаваньне дыпляматычнага этыкету, і псыхалягічны разьлік. Як-ніяк, Саляна — хоць і надзвычай важны, але ня самы высокі чыноўнік у Брусэлю. Выглядае вельмі карэктна з дыпляматычнага пункту гледжаньня, калі нехта ў рангу міністра ці віцэ-прэм’ера прыяжджае першы да прэзыдэнта краіны, зь якім яму выпаў клопат зладзіць нейкую справу. Так бы мовіць, я менш важны ў табліцы дыпляматычных рангаў, а таму я еду да цябе першы. А другая рэч, як вы заўважылі, Саляна — адначасна самы высокі прадстаўнік Эўропы, які калі-небудзь прыехаў у Беларусь у часы кіраваньня Лукашэнкі. Гэта не магло не паказытаць самалюбства беларускага прэзыдэнта, які за апошнія 10-12 гадоў у Менску прымаў наогул расейскіх губэрнатараў. Дык вось, у абставінах заспакоенага самалюбства, як мне здаецца, лягчэй знаходзіць паразуменьне. Гэта для Саляны было, безумоўна, зразумелае, а па ўсім відаць, што яму вельмі хацелася знайсьці ў Менску хоць якое-колечы паразуменьне. Ну а пра сам час візыту — чаму ён наступіў менавіта цяпер? Падганяюць тэрміны. У наступным месяцы Эўразьвязу трэба будзе прыймаць рашэньне наконт прыпыненых візавых санкцый супраць Лукашэнкі і іншых беларускіх афіцыйных асобаў. Працягнуць прыпыненьне санкцый яшчэ на паўгода, зьняць іх цалкам? І другое, яшчэ больш істотнае рашэньне — што рабіць зь Беларусьсю, цягнуць яе за вушы ва Ўсходняе партнэрства ці махнуць рукою? Саляна — адна з тых ключавых постацяў у Брусэлю, чыё слова будзе шмат важыць у выпрацоўцы такога рашэньня.
Лукашук: Мы ўжо казалі пра шэраг нелібэральных апошніх крокаў афіцыйнага Менску. Аднак дыялёг з Эўропай ня толькі не спыняецца, але і нарошчвае абароты, сьведчаньне чаму – візыт Саляны. Яны не заўважаюць гэтае тло?
Дракахруст: Заўважаюць. Але высновы і дзеяньні ў адказ робяць іншыя, чым рабілі раней. Пасьля сустрэчы Саляны з Лукашэнкам яго спыталі наконт затрыманьня ваўкавыскіх прадпрымальнікаў, а таксама разгон моладзевых акцый, што адбыліся напярэдадні ягонага прыезду. Вярхоўны прадстаўнік Эўразьвязу адказаў: “Усё, што трэба было сказаць, было сказана. Усё, што трэба было пакрытыкаваць, было з майго боку пакрытыкавана. І пасьля ўсяго гэтага вынік для мяне быў канструктыўным”. Іншымі словамі ніхто ня лічыць, што ў Беларусі ўжо квітнее дэмакратыя. Але гэта не адзіны крытэрый, паводле якога вызначаецца прагрэс двухбаковых стасункаў. Праблемы браку свабоды, парушэньняў правоў чалавека ўзьнімаюцца, але ўзьнімаюцца ў размове з беларускай ўладай, а не ў асуджальных заявах, якія раней ня надта ўплывалі на сытуацыю.
Лукашук: Мы запрасілі нашых чытачоў выказаць пажаданьні Саляну. Самае частае – гэта папярэджаньне – ня верце, Лукашэнка падмане. Пра гэта ж гаворыцца і ў публічным лісьце былых палітзьняволеных Казуліна-Кіма-Парсюкевіча з нагоды арыштаў ў Ваўкавыску: “Супрацоўніцтва з гэтым рэжымам ня толькі амаральнае, але і небясьпечнае. Эўрапейскі бізнэс і афіцыйны Брусэль павінныя памятаць, што гульня з чалавекам без прынцыпаў заўсёды ідзе па ягоных правілах”. Вось як адказаў на гэта сам Аляксандар Лукашэнка: “Я ніколі нікога не падманваў, я прыхільнік шчырай палітыкі. І калі б падманваў, то такіх адносінаў з Эўропай не было б”.Ян, пасылаючы свае дэлегацыі, Эўропа паверыла ў шчырасьць палітыка, які “нікога ніколі не падманваў”?
Максімюк: Я думаю, дасьведчаныя палітыкі пазьбягаюць такіх акрэсьленьняў як “падман”, “здрада”, “сумленнасьць”, “шчырасьць”, “гонар” у адносінах паміж сабою, хоць, з другога боку, вельмі часта ўжываюць гэтыя словы на публіцы, калі ім трэба тлумачаць зыгзагі сваёй палітыкі. Інакш кажучы, пасылаючы свае дэлегацыі ў Менск, Эўропа дакладна ведала цану запэўніваньняў Лукашэнкі ў шчырасьці і, па-мойму, не была зацікаўленая, каб высьвятляць гэтае пытаньне далей. А была зацікаўленая перш за ўсё ў тым, ці Лукашэнка бачыць свой інтарэс у зацікаўленасьці Эўропы сваёй асобай. Вельмі прагматычная і цьвярозая ацэнка гэтых візытаў у Менску знайшлася ў камэнтары аднаго з наведнікаў нашага сайту, і мне хацелася б працытаваць кавалак ў гэтага камэнтару:
“Пытаньнi застаюцца, але мне куды больш прыемна бачыць тут Саляну i iншых дзеячоу Эўразьвязу, чым Пуцiна i яго хеўру. Так цi iнакш, але пэўны рух iдзе. Галоўнае – незалежнасьць краiны i яе не мiтычная, а сапраўдная годнасьць. Тут нам усiм трэба працаваць, а ад высьвятленьня, хто большы беларус на Беларусi цi прыхiльнiк Расеi, ужо стамiлiся”.
Было выразна відаць, што Саляна і парлямэнтары ПАРЭ стараліся падкрэсьліваць пазытыўныя аспэкты цяперашніх кантактаў, а пра нявырашаныя пытаньні і праблемы або маўчалі, або гаварылі вельмі асьцярожна, каб ня выклікаць нейкай новай напружанасьці. Юры ўжо цытаваў словы Саляны наконт таго, што “ўсё, што трэба было пакрытыкаваць, было пакрытакавана”, але “вынік канструктыўны”. Безумоўна, так пра Лукашэнку і яго рэжым можа гаварыць чалавек, які хоча зь ім дайсьці да паразуменьня ў рамках realpolitik, а ня той, хто лішні раз хоча паўшчуваць Лукашэнку за ягоныя дыктатарскія замашкі.
Лукашук: Што было галоўным, на што вы зьвярнулі ўвагу на перамовах Хавіера Саляны і дэлегацыі ПАРЭ ў Менску?
Дракахруст: Сам па сабе гэты візыт. Калі чыноўнік такога высокага рангу ўпершыню прыяжджае ў краіну, гэта азначае, што да ранейшых адносінаў вяртаньня ўжо ня будзе. Хаця спадар Саляна і не адказаў напрост на пытаньні наконт санкцый і запрашэньня Лукашэнкі на саміт ЭЗ у Празе, але здаецца, што па змаўчаньні абодва пытаньні ўжо вырашаныя. Можа нават і не падчас перамоваў у Менску – сам візыт, знак таго, што яны вырашаныя.
Максімюк: Дэлегацыі Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы, у якой старшыняваў Ёран Ліндблад са Швэцыі, палітыкі якой таксама вельмі зацікаўленыя, каб эўрапеізаваць беларускі рэжым. У практычным пляне ішла размова аб вяртаньні Беларусі статусу адмыслова запрошанай краіны ў Радзе. Беларусь была пазбаўленая гэтага статусу ў 1997 годзе на знак пакараньня за сумніўны канстытуцыйны рэфэрэндум 1996 году. Зараз адзінай перашкодай для аднаўленьня статусу гасьцям падаўся стэрыльны характар беларускага парлямэнту. Але яны ж самі прапанавалі і кампраміс, сказаўшы, што мяркуюць знайсьці спосаб, як бы беларуская апазыцыя магла быць прадстаўленая ў беларускай дэлегацыі ў Парлямэнцкай асамблеі Рады. Гэта такі пернік для апазыцыі, якая, фактычна, знайшлася за бортам цяперашніх перамоваў Брусэлю зь Менскам. Заўважце, што афіцыйна Саляна сустракаўся ў Менску з прадстаўнікамі незалежнага грамадзтва, а не палітычнай апазыцыі. І што сярод гэтай групы не было выразных апанэнтаў афіцыйнага дыялёгу паміж Брусэлем і Менскам, а быў затое выразны прыхільнік гэткага дыялёгу Аляксандар Мілінкевіч.
Хто ахоўвае таварыства аховы помнікаў?
Лукашук: Якія яшчэ навіны, тэмы, асобы і праблемы мінулага тыдня падаліся найбольш важнымі журналістам Свабоды? Сёньня свае меркаваньні прадставяць Алена Ціхановіч і Сяргей Абламейка. Алена, якія падзеі прыцягнулі вашу ўвагу на гэтым тыдні?
Ціхановіч: Я выбрала дзьве падзеі. Першая – гэта драўляны стары дом, які згарэў у Менску. А другая – гэта страйк наадварот, які не адбыўся ў Магілёве. Апошняя падзея ілюструе, чаму ў Беларусі быццам бы няма крызісу.
Лукашук: Сяргей, а на што зьвярнулі ўвагу Вы?
Абламейка: Я назаву дзьве падзеі гуманітарнага характару. На маю думку, сёньня ў Беларусі недаацэньваецца роля якраз гуманітарнай культуры ў жыцьці грамадзтва. Дык вось мае дзьве падзеі такія: выхад новага энцыкляпэдычнага даведніка Леаніда Маракова пра рэпрэсаваных каталіцкіх сьвятароў і брыфінг старшыні Таварыства аховы помнікаў Антона Астаповіча на вуліцы ля будынка, дзе некалі месьцілася сядзіба таварыства.
Лукашук: Алена, давайце пачнём з вас. Згарэў драўляны дом – чаму гэта важна? У Беларусі гараць дзясяткі драўляных дамоў.
Алена ЦіхановічЦіхановіч: Гэты дом павінны былі зьнесьці, таму што ён перашкаджаў будаўніцтву мэтро ў Менску. Але гаспадар быў нязгодны з той кампэнсацыяй, якую яму прапаноўвалі за дом і участак, і адмаўляўся перасяліцца з гэтага дому. У мяне перад вачыма стаяць карцінкі, як гэта адбывалася. Чалавек запаліў печ, кідаў туды гумовыя рэчы, каб ішоў чорны дым, каб людзі прыйшлі яго падтрымаць, міліцыя яго выцягвае – тварам у сьнег, кайданкі яму на рукі надзяваюць, потым пад'яжджае бульдозэр і бурыць гэты дом, у якім яшчэ цёплая печ, дзе яшчэ не адрэзалі электраправодку. І дом загараецца і згарае. Гэта новая драма са старой назвай – раскіданае гняздо.
Лукашук: А хіба, скажам, у Чэхіі не гэтаксама рабілі б, калі будуецца дарога і людзей трэба адсяліць з гэтай дарогі?
Ціхановіч: Гэта важная праблема – наколькі ўласьнік нейкай тэрыторыі высока цэніць сваю маёмасьць. Нядаўна падобная гісторыя адбылася з чэскай фэрмэршай Людмілай Гаўранкавай. Яе поле, на якім яна вырошчвала кукурузу і пшаніцу, перашкаджала будаўніцтву шашы Прага-Градэц Краловэ. Поле памерам 10 гектараў. Дзяржава прапаноўвала ёй розныя кампэнсацыі, дайшло да таго, што на ўрадавым ўзроўні ёй прапанавалі за гэтае поле 45 мільёнаў крон, гэта два мільёны даляраў.
Лукашук: Бліскучая прапанова.
Ціхановіч: Але яна не пагадзілася, яна сказала, што яна фэрмэрка да мозгу касьцей, яна хоча гаспадарыць. Тады ёй прапанавалі 250 гектараў поля. У дзяржавы, калі яна паважае чалавека, паважае правы, у тым ліку і правы ўласьніка, заўсёды ёсьць варыянты: калі ня грошы, то жыльлёвыя мэтры, калі ня мэтры, то участак. Тое самае магло адбыцца і ў Менску.
Лукашук: Сяргей, у якасьці падзеі, якая прыцягнула вашу ўвагу, вы назвалі выхад кнігі пра лёс рэпрэсаваных прадстаўнікоў каталіцкага духавенства.
Сяргей АбламейкаАбламейка: Я вылучыў выданьне новага энцыкляпэдычнага даведніка Леаніда Маракова пра рэпрэсаваных каталіцкіх сьвятароў дзеля некалькіх прычынаў. Па-першае, увагі заслугоўвае сама гераічная праца гэтага чалавека, скіраваныя на ўшанаваньне памяці нявінна закатаваных, забітых, асуджаных і высланых беларускіх дзеячаў. Раней ён ужо падрыхтаваў энцыкляпэдычныя даведнікі пра рэпрэсаваных культурных дзеячаў і пісьменьнікаў і пра праваслаўных сьвятароў. Наогул, ужо выйшла больш за паўтара дзясятка тамоў розных працаў Маракова. Магчыма, гэта будзе гучаць ужо трывіяльна, але сапраўды гэты чалавек робіць працу цэлага інстытуту.
А па-другое, чаму я назваў выхад працы Маракова, гэта асаблівая важнасьць яго выданьняў у сёньняшняй беларускай сытуацыі. У шмат якіх уладных, навуковых і міністэрскіх кабінэтах у Менску сёньня сядзяць нэасталіністы, ускормленыя ўладай Лукашэнкі – дастаткова згадаць перапісваньне падручнікаў па гісторыі, лінію Сталіна і яго ж партрэты побач з кіраўніком Беларусі на дэманстрацыях. Можна назваць і ўпартае нежаданьне ўладаў браць удзел у ахове Курапатаў і пабудове там сапраўднага мэмарыялу. Дарэчы, на гэтым тыдні пачаўся суд над адным з камбаджыйскіх чырвоным кхмераў. У турме, якой ён кіраваў, было забіта 15 тысяч чалавек, і сёньня, праз 30 гадоў, у той турме музэй. А ў Курапатах, дзе было зьнішчана значна болей людзей, і праз 70 гадоў яшчэ толькі лес і народны мэмарыял. У гэтым месяцы Таварыства аховы помнікаў зьвярнулася ў Адміністрацыю прэзыдэнта і ўрад Беларусі з заклікам унесьці Курапаты ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКА, бо раней Міністэрства культуры адмовілася рабіць адпаведныя захады (нагадаю, у Польшчы былы канцлягер “Асьвенцім” мае такі статус). І вось такія выданьні, як новая кніга Леаніда Маракова, аб’ектыўна пазыцыі беларускіх сталіністаў аслабляюць. Такія кнігі даюць надзею, што злачынствы сталінізму раней ці пазьней будуць асуджаныя ўсім беларускім грамадзтвам.
Лукашук: Алена, у якасьці другой тэмы, якая прыцягнула вашу ўвагу як вядучай жывога эфіру, вы назвалі антыстрайк у Магілеве.
Цыхановіч: Так, гэта сытуацыя на Магілёўскім заводзе штучнага валакна. Гэты завод якраз з горшых, у параўнаньні зь мінулым годам там на 50% упала вытворчасьць. Як і паўсюдна адміністрацыя прапануе скараціць працоўны тыдзень альбо накіраваць людзей у вымушаны адпачынак. Дык там узбунтаваўся цэх прадзільшчыкаў: мы ня пойдзем у адпачынак, мы будзем працаваць. Ім адміністрацыя кажа: у нас склады перапоўненыя, як вы будзеце працаваць? Тады адзін з рабочых цэху заўважыў – дык там жа плёнка (а яны плёнку для парнікоў выпускаюць) 2004 году, яна ўжо нягодная. Дык трэба нарэзаць яе на гранулят, закінуць у машыну і зрабіць новую плёнку.
Лукашук: Такі вечны рухавік – самі робім, самі псуем і самі ж з гэтага робім новае.
Ціхановіч: Людзі проста паверылі запэўніваньням, што крызысу няма.
Лукашук: Сяргей, у якасьці другой тэмы вы назвалі нешта нечаканае – вулічны брыфінг.
Абламейка: 18 лютага на вуліцы Старажоўскай у Траецкім прадмесьці ля будынка, дзе некалі месьцілася сядзіба Таварыства аховы помнікаў, адбыўся брыфінг для журналістаў. Яго правёў кіраўнік Таварыства Антон Астаповіч. Ён заклікаў грамадзкасьць дапамагчы Таварыству ўратаваць архіў, які складаўся многія дзесяцігодзьдзі. У канцы мінулага году Таварыства было выселена зь яго памяшканьня ў будынку па вуліцы Старажоўскай, 5. Гэты крок гарвыканкамаўскага аб’яднаньня “Менская спадчына” трэба лічыць асабліва цынічным. Справа ў тым, што ў савецкі час ўсё Траецкае прадмесьце было адбудавана і адрэстаўравана за грошы Таварыства аховы помнікаў. І вось у 2004 годзе Таварыства пазбавілі права ўласнасьці на тры маленькія пакойчыкі ў адным з дамоў прадмесьця і прымусілі плаціць утрая вышэйшую за сярэднюю арэндную плату – 15 эўра за квадратны мэтар, а ў канцы мінулага году наогул выселілі. Архіў жа Таварыства часова быў складзены на гарышчы, і вось цяпер чыноўнікі пагражаюць выкінуць архіў на сьметнік... Сам Антон Астаповіч лічыць, што гэта помста ўладаў за яго бескампрамісную пазыцыю ў справе аховы спадчыны.
І сапраўды. Я ўчора зазірнуў у інтэрнэт і паглядзеў, што толькі ў лютым Антон Астаповіч сем разоў рабіў па-грамадзянску значныя і мужныя крокі. Ён, напрыклад, зьвярнуўся ў пракуратуру з заявай наконт неправамерных дзеяньняў Міністэрства культуры, якое дазволіла будаваць хмарачос у Траецкім прадмесьці. Уявіце, там яшчэ захаваўся падмурак дому, дзе нарадзіўся Максім Багдановіч – гэты дом цалкам можна аднавіць і за гэта двойчы выказваліся жыхары навакольных дамоў на сустрэчах з райвыканкамаўскімі чыноўнікамі. Але замест гэтага там будзе хмарачос. А нядаўна Антон Астаповіч дамогся праверкі Камітэтам Дзяржкантролю дзеяньняў менскіх уладаў у гістарычным цэнтры. Дзіва што чыноўнікі хочуць выкінуць архіў таварыства на сьметнік.
Кантрастам да ўсёй гэтай сытуацыі выглядае становішча ў Расеі. Вядома, там таксама чыноўнікі бяруцца рэстаўраваць двухпавярховыя старадаўнія дамкі, у выніку чаго атрымліваюцца 15-павярховыя хмарачосы. Але вось на гэтым тыдні, 20 лютага дзяржаўны тэлеканал Расеі “Вести” прадставіў гадзіну свайго эфіру для прэс-канфэрэнцыі і прэзэнтацыі новага грамадзкага руху “Надзор”, які зьбіраецца наглядаць, як улады абыходзяцца з помнікамі. Рух мае нават мабільныя групы, якія ў працягу дня будуць перамяшчацца па Маскве і пільнаваць будаўнікоў, а ў выпадку патрэбы і спыняць будаўніцтва. Дык вось мяне ўразіў кантраст: гадзіна на дзяржаўным тэлеканале і вулічны брыфінг для журналістаў. Там хоць нейкая падтрымка, у нас – цынічнае выкіданьне на вуліцу старой і паважанай арганізацыі.
Свабода на Белсаце, 21.02.2009, Частка 1
14 і 16 лютага менскія міліцыя і АМАП жорстка разагналі традыцыйныя мірныя акцыі апазыцыі. У суботу “Малады Фронт” ладзіў сьвяткаваньне Дня каханьня – Дня сьвятога Валянціна, у панядзелак апазыцыя праводзіла штомесячны Дзень салідарнасьці ў памяць зьніклых вядомых людзей.
Алег, некаторыя выказваюць меркаваньне, што акцыі апазыцыі былі пэўнай правакацыяй, маўляў, яны і хацелі, каб супраць іх была ўжытая сіла, каб прадэманстраваць сьвету сапраўднае аблічча рэжыму. Але, Вы асьвятлялі адну з гэтых акцыяў. На ваш погляд, у якой ступені самая арганізацыя гэтых акцый і іх хада былі правакацыйнымі?
Грузьдзіловіч: Я ня згодны з гэтым папрокам. Дзень сьвятога Валянціна – гэта традыцыйная акцыя, яна праводзіцца ўжо шмат гадоў, заўсёды моладзь ідзе па вуліцах Менску, раздае ўлёткі, раздае кветкі прадстаўнікам амбасадаў, выказвае сваю любоў да эўрапейскіх каштоўнасьцяў. І гэтая акцыя праходзіла менавіта пад такімі лёзунгамі. Іншая рэч, што, безумоўна, моладзь гэтым разам скарыстала палітычную сытуацыю. Падчас гэтак званай лібэралізацыі "Малады Фронт" зладзіў тэст для дзяржавы. Іншая рэч, што такія тэсты мусіў ладзіць ня толькі “МФ”, але і іншыя арганізацыі, усё грамадзтва ў прынцыпе. Напрыклад, нейкая партыя ці група грамадзянаў маглі падаць заяўку на рэгістрацыю газэты.
Дракахруст: Мы правялі он-лайн канфэрэнцыю зь лідэрам Маладога Фронту Зьмітром Дашкевічам, арганізатарам акцыі 14 лютага і адно з пытаньняў было наступным: “Зьміцер, ты яшчэ верыш у тое што бываюць мянты добрыя???” І адказ: “Многа часу і з многімі супрацоўнікамі сілавых структураў даводзілася мець зносіны. І пераконваю вас, што далёка ня ўсё так адназначна ў такіх установах як МУС, КДБ і іншых. Да прыкладу, за паўтара года адбываньня пакараньня за дзейнасьць “МФ”, праз “Валадарку” і калёнію ў Шклове, я сустрэў толькі аднаго супрацоўніка сілавых структураў, які сказаў мне, што ён падтрымлівае Лукашэнку. Усе астатнія задаваліся тым жа пытаньнем, што і большасьць беларукага народу: “Ну калі ж ужо, калі?!”
Ну ацэнкі спадаром Дашкевічам меркаваньняў большасьці могуць быць і спрэчнымі. А што тычыцца акцыі 14 лютага і яе разгону, то Алег, як бы вы ацанілі ступень жорсткасьці дзеяньняў сілаў правапарадку: яны былі больш ці менш брутальныя, чым звычайна?
Грузьдзіловіч: Я думаю, што брутальнасьць была сярэдняй ў параўнаньні з апошнімі двума гадамі. Яны рабілі ўсё згодна з загадам – не дапускаць людзей на праспэкт. Але папярэдне яны не нападалі. Калі людзі падышлі, міліцыянты ўбачылі, што дэманстранты іх не спужаліся, што зьбіраюцца працягваць шэсьце – тады была выкарыстаная сіла, быў выкананы загад на разгон акцыі. Я стаяў у гэты час за сьпінамі міліцыянтаў і здымаў. Адзін пра мяне спытаў: "Хто гэта?", другі адказаў: "Можа наш". Іншымі словамі, яны не чакалі падвоху з боку апазыцыі і не былі настроеныя брутальна. Але потым быў разгон, як звычайна, ён праводзіўся вельмі жорстка, у іх быў загад раскідаць людзей у розныя куткі, разьбіць гэтую калёну, што яны і зрабілі.
Лукашук: Юры, як вы мяркуеце – чаму ўлады пайшлі на гэтыя разгоны, якія відавочна ставяць пад сумнеў абвешчаную лібэралізацыю? Раней карцінкі пабоішчаў на менскіх вуліцах таксама не ўпрыгожвалі вобраз Беларусі ў вачах Захаду, але гэта было як бы і неістотна – адносіны і бяз гэтага былі на кропкі замярзаньня. А зараз адбываецца дыялёг, умовай якога зьяўляюцца больш менш прыстойныя паводзіны беларускай улады. Дык чаму ў гэтым пытаньні рашыліся на паводзіны менш прыстойныя?
Лукашук: Таксама гучнай падзеяй апошняга часу стаў арышт ваўкавыскіх прадпрымальнікаў – былых палітвязьняў Мікалая Аўтуховіча, Юрыя Лявонава і іх калегі Ўладзімера Асіпенкі. Арыштоўваў іх спэцназ МУС, абвінавачваньне прад’явілі на гэтым тыдні. Гэта артыкул 218 КК – наўмыснае зьнішчэньне маёмасьці тых, хто перасьледаваў іх бізнэс. Пазьней Першы канал БТ паведаміў, што пры ператрусах у затрыманых была знойдзена выбухоўка і агнястрэльная зброя.
Вось на гэтым тыдні – рэакцыя Аляксандра Лукашэнкі: “Тэрору у краіне я дапусьціць не магу... У нас, як толькі “прыціснулі” за справу тыповага злачынцу, дык адразу ён апазыцыянэр... там нешта зьвязанае са зброяй... у нас закон адзіны. Законная зброя – захоўвай, незаконнае – прабач. Аўтаматы, гранаты прыватніку захоўваць нельга... мы “наеліся 3 ліпеня. Хай там быў хлапок, але пацярпелі людзі і гэтага больш у краіне быць не павінна”
Тры былыя палітвязьні – Аляксандар Казулін, Андрэй Кім і Сяргей Парсюкевіч, выступілі з адкрытым лістом у падтрымку арыштаваных ваўкавыскіх прадпрымальнікаў, у якім расцанілі справу, як палітычны перасьлед. Гэта сапраўды так?
Грузьдзіловіч: Яны так лічаць. Думаю, што яны маюць права так лічыць. Калі паглядзець зь іншага пункту гледжаньня – чыста крымінальнага, то тут ёсьць шмат пытаньняў. Іх затрымаў спэцназ МУС. Але абвінавачваньні, якія ім выстаўленыя – гэта і зброя, і, фактычна, замах на службовых асобаў – гэта цягне на тэрарызм. Дык чаму тады гэтым займаецца МУС, а не КДБ? Гэта падказвае, што, магчыма, тут ідуць гульні паміж міліцыяй, КДБ і іншымі структурамі. Усім вядома, што, скажам, дэпартамэнт фінансавых расьсьледаваньняў Камітэту дзяржаўнага кантролю на нажах з Генэральнай пракуратурай. Магчыма, што арышт ваўкавыскіх прадпрымальнікаў – гэта нешта такое, ня толькі палітыка, але і таксама ўнутраныя разборкі ва ўладзе.
Лукашук: Юры, а як вы мяркуеце, ці ёсьць у справе ваўкавыскіх прадпрымальнікаў палітычная подбіўка?
Юры: Пакуль даволі складана ацаніць гэтую справу. Магчыма, справа ваўкавыскіх прадпрымальнікаў – інструмэнт барацьбы паміж рознымі групоўкамі ў атачэньні Лукашэнкі. Але я б зьвярнуў увагу на рэакцыю Захаду. Арыштаваных не сьпяшаюцца абвясьціць вязьнямі сумленьня. Хутчэй за ўсё будуць чакаць суду, каб ацаніць, ці ёсьць палітычная матывацыя ў гэтай справе. Ня выключана, што свой ход зробіць іншая групоўка і прадпрымальнікі будуць вызваленыя, як тое было з некаторымі палітычнымі актывістамі, затрыманымі пасьля выбуху 3 ліпеня. Ну і таксама ня варта скідаць з рахункаў тое тлумачэньне, пра якое я казаў раней – ўлада лічыць неабходным дэманстраваць сваю моц менавіта ў працэсе лібэралізацыі.
Вялікі эўрапейскі дэсант у Беларусь: лінія Брусэлю супраць лініі Сталіна
Лукашук: Працягваем праграму. У студыі да нас далучыўся наш калега аналітык Ян Максімюк. На гэтым тыдні Менск наведаў вярхоўны каардынатар Эўразьвязу ў пытаньнях зьнешняй палітыкі і бясьпекі Хавіер Саляна – самы высокапастаўлены прадстаўнік аб’яднанай Эўропы, які калі-небудзь наведваў Беларусь у часы кіраваньня Лукашэнкі. Таксама на гэтым тыдні ў Беларусі працавала дэлегацыя Эўрапарлямэнту. Чаму Саляна прыехаў у Беларусь? Перамовы дастаткова інтэнсіўна шлі і ў Эўропе. Навошта спатрэбіўся такі знакавы візыт і прычым менавіта зараз?
Лукашук: Мы ўжо казалі пра шэраг нелібэральных апошніх крокаў афіцыйнага Менску. Аднак дыялёг з Эўропай ня толькі не спыняецца, але і нарошчвае абароты, сьведчаньне чаму – візыт Саляны. Яны не заўважаюць гэтае тло?
Дракахруст: Заўважаюць. Але высновы і дзеяньні ў адказ робяць іншыя, чым рабілі раней. Пасьля сустрэчы Саляны з Лукашэнкам яго спыталі наконт затрыманьня ваўкавыскіх прадпрымальнікаў, а таксама разгон моладзевых акцый, што адбыліся напярэдадні ягонага прыезду. Вярхоўны прадстаўнік Эўразьвязу адказаў: “Усё, што трэба было сказаць, было сказана. Усё, што трэба было пакрытыкаваць, было з майго боку пакрытыкавана. І пасьля ўсяго гэтага вынік для мяне быў канструктыўным”. Іншымі словамі ніхто ня лічыць, што ў Беларусі ўжо квітнее дэмакратыя. Але гэта не адзіны крытэрый, паводле якога вызначаецца прагрэс двухбаковых стасункаў. Праблемы браку свабоды, парушэньняў правоў чалавека ўзьнімаюцца, але ўзьнімаюцца ў размове з беларускай ўладай, а не ў асуджальных заявах, якія раней ня надта ўплывалі на сытуацыю.
Лукашук: Мы запрасілі нашых чытачоў выказаць пажаданьні Саляну. Самае частае – гэта папярэджаньне – ня верце, Лукашэнка падмане. Пра гэта ж гаворыцца і ў публічным лісьце былых палітзьняволеных Казуліна-Кіма-Парсюкевіча з нагоды арыштаў ў Ваўкавыску: “Супрацоўніцтва з гэтым рэжымам ня толькі амаральнае, але і небясьпечнае. Эўрапейскі бізнэс і афіцыйны Брусэль павінныя памятаць, што гульня з чалавекам без прынцыпаў заўсёды ідзе па ягоных правілах”. Вось як адказаў на гэта сам Аляксандар Лукашэнка: “Я ніколі нікога не падманваў, я прыхільнік шчырай палітыкі. І калі б падманваў, то такіх адносінаў з Эўропай не было б”.Ян, пасылаючы свае дэлегацыі, Эўропа паверыла ў шчырасьць палітыка, які “нікога ніколі не падманваў”?
Максімюк: Я думаю, дасьведчаныя палітыкі пазьбягаюць такіх акрэсьленьняў як “падман”, “здрада”, “сумленнасьць”, “шчырасьць”, “гонар” у адносінах паміж сабою, хоць, з другога боку, вельмі часта ўжываюць гэтыя словы на публіцы, калі ім трэба тлумачаць зыгзагі сваёй палітыкі. Інакш кажучы, пасылаючы свае дэлегацыі ў Менск, Эўропа дакладна ведала цану запэўніваньняў Лукашэнкі ў шчырасьці і, па-мойму, не была зацікаўленая, каб высьвятляць гэтае пытаньне далей. А была зацікаўленая перш за ўсё ў тым, ці Лукашэнка бачыць свой інтарэс у зацікаўленасьці Эўропы сваёй асобай. Вельмі прагматычная і цьвярозая ацэнка гэтых візытаў у Менску знайшлася ў камэнтары аднаго з наведнікаў нашага сайту, і мне хацелася б працытаваць кавалак ў гэтага камэнтару:
“Пытаньнi застаюцца, але мне куды больш прыемна бачыць тут Саляну i iншых дзеячоу Эўразьвязу, чым Пуцiна i яго хеўру. Так цi iнакш, але пэўны рух iдзе. Галоўнае – незалежнасьць краiны i яе не мiтычная, а сапраўдная годнасьць. Тут нам усiм трэба працаваць, а ад высьвятленьня, хто большы беларус на Беларусi цi прыхiльнiк Расеi, ужо стамiлiся”.
Было выразна відаць, што Саляна і парлямэнтары ПАРЭ стараліся падкрэсьліваць пазытыўныя аспэкты цяперашніх кантактаў, а пра нявырашаныя пытаньні і праблемы або маўчалі, або гаварылі вельмі асьцярожна, каб ня выклікаць нейкай новай напружанасьці. Юры ўжо цытаваў словы Саляны наконт таго, што “ўсё, што трэба было пакрытыкаваць, было пакрытакавана”, але “вынік канструктыўны”. Безумоўна, так пра Лукашэнку і яго рэжым можа гаварыць чалавек, які хоча зь ім дайсьці да паразуменьня ў рамках realpolitik, а ня той, хто лішні раз хоча паўшчуваць Лукашэнку за ягоныя дыктатарскія замашкі.
Лукашук: Што было галоўным, на што вы зьвярнулі ўвагу на перамовах Хавіера Саляны і дэлегацыі ПАРЭ ў Менску?
Дракахруст: Сам па сабе гэты візыт. Калі чыноўнік такога высокага рангу ўпершыню прыяжджае ў краіну, гэта азначае, што да ранейшых адносінаў вяртаньня ўжо ня будзе. Хаця спадар Саляна і не адказаў напрост на пытаньні наконт санкцый і запрашэньня Лукашэнкі на саміт ЭЗ у Празе, але здаецца, што па змаўчаньні абодва пытаньні ўжо вырашаныя. Можа нават і не падчас перамоваў у Менску – сам візыт, знак таго, што яны вырашаныя.
Максімюк: Дэлегацыі Парлямэнцкай асамблеі Рады Эўропы, у якой старшыняваў Ёран Ліндблад са Швэцыі, палітыкі якой таксама вельмі зацікаўленыя, каб эўрапеізаваць беларускі рэжым. У практычным пляне ішла размова аб вяртаньні Беларусі статусу адмыслова запрошанай краіны ў Радзе. Беларусь была пазбаўленая гэтага статусу ў 1997 годзе на знак пакараньня за сумніўны канстытуцыйны рэфэрэндум 1996 году. Зараз адзінай перашкодай для аднаўленьня статусу гасьцям падаўся стэрыльны характар беларускага парлямэнту. Але яны ж самі прапанавалі і кампраміс, сказаўшы, што мяркуюць знайсьці спосаб, як бы беларуская апазыцыя магла быць прадстаўленая ў беларускай дэлегацыі ў Парлямэнцкай асамблеі Рады. Гэта такі пернік для апазыцыі, якая, фактычна, знайшлася за бортам цяперашніх перамоваў Брусэлю зь Менскам. Заўважце, што афіцыйна Саляна сустракаўся ў Менску з прадстаўнікамі незалежнага грамадзтва, а не палітычнай апазыцыі. І што сярод гэтай групы не было выразных апанэнтаў афіцыйнага дыялёгу паміж Брусэлем і Менскам, а быў затое выразны прыхільнік гэткага дыялёгу Аляксандар Мілінкевіч.
Хто ахоўвае таварыства аховы помнікаў?
Свабода на Белсаце, 21.02.2009, Частка 3
Лукашук: Якія яшчэ навіны, тэмы, асобы і праблемы мінулага тыдня падаліся найбольш важнымі журналістам Свабоды? Сёньня свае меркаваньні прадставяць Алена Ціхановіч і Сяргей Абламейка. Алена, якія падзеі прыцягнулі вашу ўвагу на гэтым тыдні?
Ціхановіч: Я выбрала дзьве падзеі. Першая – гэта драўляны стары дом, які згарэў у Менску. А другая – гэта страйк наадварот, які не адбыўся ў Магілёве. Апошняя падзея ілюструе, чаму ў Беларусі быццам бы няма крызісу.
Лукашук: Сяргей, а на што зьвярнулі ўвагу Вы?
Абламейка: Я назаву дзьве падзеі гуманітарнага характару. На маю думку, сёньня ў Беларусі недаацэньваецца роля якраз гуманітарнай культуры ў жыцьці грамадзтва. Дык вось мае дзьве падзеі такія: выхад новага энцыкляпэдычнага даведніка Леаніда Маракова пра рэпрэсаваных каталіцкіх сьвятароў і брыфінг старшыні Таварыства аховы помнікаў Антона Астаповіча на вуліцы ля будынка, дзе некалі месьцілася сядзіба таварыства.
Лукашук: Алена, давайце пачнём з вас. Згарэў драўляны дом – чаму гэта важна? У Беларусі гараць дзясяткі драўляных дамоў.
Лукашук: А хіба, скажам, у Чэхіі не гэтаксама рабілі б, калі будуецца дарога і людзей трэба адсяліць з гэтай дарогі?
Ціхановіч: Гэта важная праблема – наколькі ўласьнік нейкай тэрыторыі высока цэніць сваю маёмасьць. Нядаўна падобная гісторыя адбылася з чэскай фэрмэршай Людмілай Гаўранкавай. Яе поле, на якім яна вырошчвала кукурузу і пшаніцу, перашкаджала будаўніцтву шашы Прага-Градэц Краловэ. Поле памерам 10 гектараў. Дзяржава прапаноўвала ёй розныя кампэнсацыі, дайшло да таго, што на ўрадавым ўзроўні ёй прапанавалі за гэтае поле 45 мільёнаў крон, гэта два мільёны даляраў.
Лукашук: Бліскучая прапанова.
Ціхановіч: Але яна не пагадзілася, яна сказала, што яна фэрмэрка да мозгу касьцей, яна хоча гаспадарыць. Тады ёй прапанавалі 250 гектараў поля. У дзяржавы, калі яна паважае чалавека, паважае правы, у тым ліку і правы ўласьніка, заўсёды ёсьць варыянты: калі ня грошы, то жыльлёвыя мэтры, калі ня мэтры, то участак. Тое самае магло адбыцца і ў Менску.
Лукашук: Сяргей, у якасьці падзеі, якая прыцягнула вашу ўвагу, вы назвалі выхад кнігі пра лёс рэпрэсаваных прадстаўнікоў каталіцкага духавенства.
А па-другое, чаму я назваў выхад працы Маракова, гэта асаблівая важнасьць яго выданьняў у сёньняшняй беларускай сытуацыі. У шмат якіх уладных, навуковых і міністэрскіх кабінэтах у Менску сёньня сядзяць нэасталіністы, ускормленыя ўладай Лукашэнкі – дастаткова згадаць перапісваньне падручнікаў па гісторыі, лінію Сталіна і яго ж партрэты побач з кіраўніком Беларусі на дэманстрацыях. Можна назваць і ўпартае нежаданьне ўладаў браць удзел у ахове Курапатаў і пабудове там сапраўднага мэмарыялу. Дарэчы, на гэтым тыдні пачаўся суд над адным з камбаджыйскіх чырвоным кхмераў. У турме, якой ён кіраваў, было забіта 15 тысяч чалавек, і сёньня, праз 30 гадоў, у той турме музэй. А ў Курапатах, дзе было зьнішчана значна болей людзей, і праз 70 гадоў яшчэ толькі лес і народны мэмарыял. У гэтым месяцы Таварыства аховы помнікаў зьвярнулася ў Адміністрацыю прэзыдэнта і ўрад Беларусі з заклікам унесьці Курапаты ў сьпіс Сусьветнай спадчыны ЮНЭСКА, бо раней Міністэрства культуры адмовілася рабіць адпаведныя захады (нагадаю, у Польшчы былы канцлягер “Асьвенцім” мае такі статус). І вось такія выданьні, як новая кніга Леаніда Маракова, аб’ектыўна пазыцыі беларускіх сталіністаў аслабляюць. Такія кнігі даюць надзею, што злачынствы сталінізму раней ці пазьней будуць асуджаныя ўсім беларускім грамадзтвам.
Лукашук: Алена, у якасьці другой тэмы, якая прыцягнула вашу ўвагу як вядучай жывога эфіру, вы назвалі антыстрайк у Магілеве.
Цыхановіч: Так, гэта сытуацыя на Магілёўскім заводзе штучнага валакна. Гэты завод якраз з горшых, у параўнаньні зь мінулым годам там на 50% упала вытворчасьць. Як і паўсюдна адміністрацыя прапануе скараціць працоўны тыдзень альбо накіраваць людзей у вымушаны адпачынак. Дык там узбунтаваўся цэх прадзільшчыкаў: мы ня пойдзем у адпачынак, мы будзем працаваць. Ім адміністрацыя кажа: у нас склады перапоўненыя, як вы будзеце працаваць? Тады адзін з рабочых цэху заўважыў – дык там жа плёнка (а яны плёнку для парнікоў выпускаюць) 2004 году, яна ўжо нягодная. Дык трэба нарэзаць яе на гранулят, закінуць у машыну і зрабіць новую плёнку.
Лукашук: Такі вечны рухавік – самі робім, самі псуем і самі ж з гэтага робім новае.
Ціхановіч: Людзі проста паверылі запэўніваньням, што крызысу няма.
Лукашук: Сяргей, у якасьці другой тэмы вы назвалі нешта нечаканае – вулічны брыфінг.
Абламейка: 18 лютага на вуліцы Старажоўскай у Траецкім прадмесьці ля будынка, дзе некалі месьцілася сядзіба Таварыства аховы помнікаў, адбыўся брыфінг для журналістаў. Яго правёў кіраўнік Таварыства Антон Астаповіч. Ён заклікаў грамадзкасьць дапамагчы Таварыству ўратаваць архіў, які складаўся многія дзесяцігодзьдзі. У канцы мінулага году Таварыства было выселена зь яго памяшканьня ў будынку па вуліцы Старажоўскай, 5. Гэты крок гарвыканкамаўскага аб’яднаньня “Менская спадчына” трэба лічыць асабліва цынічным. Справа ў тым, што ў савецкі час ўсё Траецкае прадмесьце было адбудавана і адрэстаўравана за грошы Таварыства аховы помнікаў. І вось у 2004 годзе Таварыства пазбавілі права ўласнасьці на тры маленькія пакойчыкі ў адным з дамоў прадмесьця і прымусілі плаціць утрая вышэйшую за сярэднюю арэндную плату – 15 эўра за квадратны мэтар, а ў канцы мінулага году наогул выселілі. Архіў жа Таварыства часова быў складзены на гарышчы, і вось цяпер чыноўнікі пагражаюць выкінуць архіў на сьметнік... Сам Антон Астаповіч лічыць, што гэта помста ўладаў за яго бескампрамісную пазыцыю ў справе аховы спадчыны.
І сапраўды. Я ўчора зазірнуў у інтэрнэт і паглядзеў, што толькі ў лютым Антон Астаповіч сем разоў рабіў па-грамадзянску значныя і мужныя крокі. Ён, напрыклад, зьвярнуўся ў пракуратуру з заявай наконт неправамерных дзеяньняў Міністэрства культуры, якое дазволіла будаваць хмарачос у Траецкім прадмесьці. Уявіце, там яшчэ захаваўся падмурак дому, дзе нарадзіўся Максім Багдановіч – гэты дом цалкам можна аднавіць і за гэта двойчы выказваліся жыхары навакольных дамоў на сустрэчах з райвыканкамаўскімі чыноўнікамі. Але замест гэтага там будзе хмарачос. А нядаўна Антон Астаповіч дамогся праверкі Камітэтам Дзяржкантролю дзеяньняў менскіх уладаў у гістарычным цэнтры. Дзіва што чыноўнікі хочуць выкінуць архіў таварыства на сьметнік.
Кантрастам да ўсёй гэтай сытуацыі выглядае становішча ў Расеі. Вядома, там таксама чыноўнікі бяруцца рэстаўраваць двухпавярховыя старадаўнія дамкі, у выніку чаго атрымліваюцца 15-павярховыя хмарачосы. Але вось на гэтым тыдні, 20 лютага дзяржаўны тэлеканал Расеі “Вести” прадставіў гадзіну свайго эфіру для прэс-канфэрэнцыі і прэзэнтацыі новага грамадзкага руху “Надзор”, які зьбіраецца наглядаць, як улады абыходзяцца з помнікамі. Рух мае нават мабільныя групы, якія ў працягу дня будуць перамяшчацца па Маскве і пільнаваць будаўнікоў, а ў выпадку патрэбы і спыняць будаўніцтва. Дык вось мяне ўразіў кантраст: гадзіна на дзяржаўным тэлеканале і вулічны брыфінг для журналістаў. Там хоць нейкая падтрымка, у нас – цынічнае выкіданьне на вуліцу старой і паважанай арганізацыі.
