Расстраляныя літаратары

Міхаіл Кудзелька, вядомы пад псэўданімам Міхась Чарот, нарадзіўся ў 1896 годзе ў вёсцы Рудзенск — сёньняшні Пухавіцкі раён. Ён вучыўся ў Маладзечанскай настаўніцкай сэмінарыі і ў 1918-м пачаў выкладаць у менскай школе.

У Менску Кудзелька трапіў у цэнтар культурнага жыцьця: сьпяваў у хоры, выступаў у трупе Ўладзіслава Галубка і ўдзельнічаў у стварэньні літаратурнага аб’яднаньня «Маладняк». З 1920-га Чарот пачаў супрацоўнічаць з газэтай «Савецкая Беларусь» і празь некалькі гадоў стаў яе рэдактарам. У 1922 годзе выходзіць першы зборнік Чарота «Завіруха». У гэты ж час публікуецца і адзін з самых вядомых яго твораў — «Босыя на вогнішчы», першая пралетарская паэма беларускай літаратуры. Трохі пазьней зьяўляецца і ня менш вядомая паэма «Карчма», прысьвечаная Янку Купалу.

У пачатку 1930-х Чарот працаваў у Дзяржаўным выдавецтве БССР, супрацоўнічаў з Саюзам пісьменьнікаў, але сам патроху адыходзіў ад літаратурнай дзейнасьці. У 1937 годзе Міхась Чарот арыштаваны і расстраляны як удзельнік «контрарэвалюцыйнай арганізацыі». Рэабілітаваны ў 1956 годзе.

Юлі Таўбін нарадзіўся ў 1911 годзе пад Варонежам у Расеі, але ва ўзросьце 10 гадоў разам зь сям’ёй пераехаў у Мсьціслаў. Інтэлігентны Юдаль (сапраўднае імя паэта), габрэй па нацыянальнасьці, хутка далучыўся да мясцовых літаратараў, уваходзіў у аршанскую філію «Маладняку». Пачаў публікавацца ў 15 гадоў. Ягоныя вершы добра ведалі чытачы «Чырвонай зьмены», «Маладняку», «Полымя», «Узвышша».

Скончыўшы Мсьціслаўскі пэдагагічны каледж у 1931 годзе, паэт паступіў у пэдагагічны інстытут у Менску. Час з 1930 па 1932 гады стаў самым плённым у творчасьці Таўбіна: за гэты пэрыяд ён выпусьціў 5 кніг зь вершамі і паэмамі. Акрамя напісаньня ўласных твораў, ён таксама перакладаў на беларускую творы савецкіх габрэйскіх пісьменьнікаў, Гётэ і Гайнэ.

Першы раз Юлія Таўбіна арыштавалі ў 1933-м, магчыма, празь ліст ад цёткі з-за мяжы. Так на два гады паэт апынуўся ў высылцы. У 1936-м ён арыштаваны паўторна і праз год пакараны сьмерцю. На той момант паэту было 26 гадоў. Юлі Таўбін рэабілітаваны ў абедзьвюх справах у 1956 і 1957 гадах.

Платон Галавач нарадзіўся ў 1903 годзе ў вёсцы Пабокавічы сучаснага Бабруйскага раёну. У 23 гады скончыў Камуністычны ўнівэрсытэт Беларусі. Неўзабаве стаў першым сакратаром ЦК ЛКСМБ і рэдактарам газэты «Чырвоная зьмена».

Напісаў шмат аповесьцяў, апавяданьняў, нарысаў. Большасьць іх зьвязана з грамадзянскай вайной і жыцьцём беларускіх вёсак. Дэбютаваў апавяданьнем «Загубленае жыцьцё» ў «Савецкай Беларусі» ў 1925-м. Праз два гады выпусьціў першы зборнік. Усяго іх было больш за дзесяць.

Калі ў пачатку 1930-х пачалася першая хваля рэпрэсій, Галавач падаў заяву аб выхадзе з партыі. Празаік не пабаяўся пісаць на палітычна рызыкоўныя тэмы, выказваць сваю думку ў артыкулах, лістах, творах.

Яго арыштавалі ў жніўні 1937 году. Перад судом ён пакінуў у камэры запіску са словамі «Гісторыя яшчэ скажа праўду пра нас». Але на судзе, зьнясілены катаваньнямі, прызнаў сябе вінаватым. Расстраляны празь некалькі гадзін. Сям’і паведамілі пра яго сьмерць толькі пасьля 1944-га. Рэабілітаваны ў 1956 годзе.

Іван Пятровіч, вядомы пад псэўданімам Янка Нёманскі, нарадзіўся ў 1890 годзе ў Шчорсах, недалёка ад Навагрудку. У 1909-м Іван скончыў Нясьвіскую настаўніцкую сэмінарыю, а пазьней паступіў на гісторыка-філялягічны факультэт Санкт-Пецярбургскага ўнівэрсітэту. У 1918 годзе Нёманскі стаў загадчыкам выдавецкага аддзелу Белнацкаму. Літаратурны дэбют Нёманскага адбыўся ў 1922-м, калі часопіс «Полымя» апублікаваў ягонае апавяданьне «Над Кроманьню». Пазьней празаік зьвярнуўся да праблемы падзелу Беларусі паміж каталіцкім і праваслаўным сьветам і напісаў апавяданьне «Рамэа і Джульета на Беларусі».

На працягу жыцьця Нёманскі займаў шмат высокіх пасадаў. Ён працаваў над новым адміністрацыйным падзелам Беларусі, садзейнічаў пуску першых электрычных трамваяў у Менску, выступаў за хуткае засваеньне мэліяраваных плошчаў. Але ў 1935-м яго выключылі з партыі бальшавікоў падчас адной з чыстак і праз два гады расстралялі. Свой апошні раман «Драпежнікі» ён так і ня скончыў. Рэабілітаваны ў 1957 годзе.

Леанід Юркевіч нарадзіўся ў 1908 годзе ў Чавусах — горадзе на ўсход ад Магілёва. Ён падпісваўся як Юрка Лявонны. У 1931 годзе працаваў у рэдакцыі «Звязды» і адначасова вучыўся на крытычна-творчым аддзяленьні літфаку пэдінстытуту.

Першы зборнік Лявоннага «Камсамольскія вершы» ўбачыў сьвет у Менску ў 1930 годзе. У тым жа годзе выйшла кніга «Штурм». А ў 1931-м адразу тры: «Жалезныя віхуры», «Крок пяцігодкі», «Разьбег». І ў 1932-м апошні прыжыцьцёвы зборнік — «Стала і мужна». Разам зь Сяргеем Грахоўскім пераклаў на беларускую мову раман Жуля Вэрна «80 000 кілямэтраў пад вадой». У ягоным перакладзе выйшлі апавяданьне Дзьмітрыя Фурманава «Чырвоны дэсант» і раман чэскага літаратара Івана Ольбрахта «Ганна-пралетарка».

30 кастрычніка 1936 году Лявоннага арыштавалі ў Менску — на вул. Фурманскай, д. 9, кв. 2. А 28 кастрычніка 1937 году паэта як «сябра шпіёнска-дывэрсійнай арганізацыі» прысудзілі да расстрэлу.

Валеры Маракоў нарадзіўся ў 1909 годзе ў Менску. У 16 гадоў пачаў супрацоўнічаць з часопісам «Піянэр Беларусі», друкаваўся ў «Чырвонай Полаччыне», сябраваў з аб’яднаньнем «Маладняк». Пасьля двух курсаў пэдагагічнага тэхнікуму быў прызначаны загадчыкам літаратурнага аддзелу «Савецкай Беларусі».

У 1926-м апублікаваў першы зборнік вершаў «Пялёсткі». Хутка выйшаў наступны зборнік «На залатым пакосе». Многія заўважалі, што трывожнасьць і засмучанасьць вершаў Маракова ня вельмі пасавала да маладосьці паэта.

Пасьля першай хвалі рэпрэсій Маракоў прадчуваў, што прыйдзе і яго чарга. Ён нават набыў наган, каб абараняцца. Але яго арыштавалі на вакзале, а ня дома, дзе ён трымаў зброю. На допытах Маракоў зьдзівіў сьледчых сваёй мужнасьцю. Ён так і не прызнаў сябе вінаватым і ня здаў нікога з таварышаў, якія ўжо сьведчылі на яго. У кастрычніку 1937-га, калі паэту было 28 гадоў, Маракова прысудзілі да найвышэйшай меры пакараньня.