Шэраг беларускіх палітыкаў падпісаў супольную заяву «За лібэралізацыю ўмоваў дзейнасьці палітычных партыяў». Тэкст заявы перадалі ў рэдакцыю Свабоды.
Палітыкі заяўляюць: у Беларусі «склалася нэгатыўная практыка абмежаваньня дзейнасьці партыяў». Рэгістрацыі новых партыяў і дзейнасьці ўжо зарэгістраваных чыняць «неабгрунтаваныя перашкоды», абмяжоўваецца доступ да СМІ і крыніц фінансаваньня. Улады «ня роўна» ставяцца да партыяў у залежнасьці ад іх «ляяльнасьці».
Чаму няма новых партыяў
Апошняя партыя была зарэгістраваная ў Беларусі амаль 20 гадоў таму — 13 верасьня 1999 году Міністэрства юстыцыі зарэгістравала Кансэрватыўна-хрысьціянскую партыю БНФ пад кіраўніцтвам Зянона Пазьняка, якая аддзялілася ад партыі «Беларускі народны фронт» (на той момант старшынём быў Вінцук Вячорка, цяпер — Рыгор Кастусёў).
Некаторыя палітыкі шмат разоў спрабавалі зарэгістраваць новыя партыі. Так, «Беларуская хрысьціянская дэмакратыя» сем разоў атрымлівала адмову ў рэгістрацыі, заяўляла пра ціск і пагрозы сябрам аргкамітэту, але працягвае спробы зарэгістравацца, каб пазьбегнуць крымінальнай адказнасьці за «дзейнасьць ад імя незарэгістраванай арганізацыі».
БХД сьцьвярджае, што кожны раз адмовы абгрунтоўваюць нязначнымі тэхнічнымі памылкамі ў дакумэнтах, якія можна выправіць і на месцы. Апошні на сёньня раз адмовілі ў тым ліку праз «адсутнасьць хатніх або працоўных нумароў некалькіх заснавальнікаў» і «памылкі ў датах нараджэньня двух заснавальнікаў».
Тым часам кампанія «Гавары праўду» зь сёмай спробы атрымала рэгістрацыю, але не як партыя, а як дасьледча-асьветніцкае грамадзкае аб’яднаньне. Рашэньне аб рэгістрацыі зьвязваюць з «памяркоўнай» пазыцыяй руху і жаданьнем зрабіць «жэст Захаду», а не з адсутнасьцю памылак у дакумэнтах.
Што прапануе апазыцыя
У сувязі з пачаткам працэсу зьменаў закону «Аб палітычных партыях» падпісанты прапануюць:
- спрасьціць парадак рэгістрацыі палітычных партыяў;
- скараціць колькасьць заснавальнікаў, неабходную для рэгістрацыі (цяпер гэта 1000 чалавек);
- увесьці паведамляльны прынцып пастаноўкі на ўлік арганізацыйных структураў;
- забясьпечыць дзяржаўнае фінансаваньне статутнай дзейнасьці палітычных партыяў;
- спрыяць прадстаўленьню партыям памяшканьняў у дзяржаўнай уласнасьці;
- абавязаць дзяржаўныя органы і органы самакіраваньня даваць роўныя магчымасьці ўсім палітычным партыям, у тым ліку гарантаваць ім права доступу да дзяржаўных СМІ.
Хто падпісаўся
Пад зваротам падпсіаліся кіраўнікі зарэгістраваных партыяў:
- Аб’яднаная грамадзянская партыя — Мікалай Казлоў;
- Беларуская партыя «Зялёныя» — Дзьмітры Кучук (першы намесьнік старшыні);
- Беларуская партыя левых «Справядлівы сьвет» — Сяргей Калякін;
- Беларуская сацыял-дэмакратычная партыя (Грамада) — Ігар Барысаў;
- Партыя БНФ — Рыгор Кастусёў.
Кіраўнікі незарэгістраваных партыяў (арганізацыйных камітэтаў па стварэньні партыяў):
- Беларуская партыя жанчын «Надзея» — Алена Яськова
- Беларуская партыя працоўных — Аляксандар Бухвостаў;
- Беларуская хрысьціянская дэмакратыя — Віталь Рымашэўскі (сустаршыня);
- Партыя свабоды і прагрэсу — Уладзімер Навасяд;
- Рух «За свабоду» — Юрась Губарэвіч.
Таксама подпіс паставіла старшыня Міжнароднага цэнтру грамадзянскіх ініцыятываў Вольга Карач.
Што думаюць улады
У Міністэрстве юстыцыі хочуць абавязаць беларускія партыі публікаваць у адкрытым доступе інфармацыю аб крыніцах свайго фінансаваньня. Пра гэта стала вядома ад супрацоўніка міністэрства, які наведаў круглы стол прадстаўнікоў палітычных партый у сакавіку 2019 году.
Таксама вядома, што нейкія зьмены могуць адбыцца не ў парадку рэгістрацыі партыяў, а ў выбары дэпутатаў або іхных паўнамоцтвах.
Падчас «Вялікай размовы з прэзыдэнтам» у тым жа сакавіку 2019 году Аляксандар Лукашэнка заявіў, што ня супраць зьменаў у Канстытуцыю, асабліва ў частцы ўзмацненьня заканадаўчай улады. Ламаць выбарчае заканадаўства цяпер, калі маюць адбыцца парлямэнцкія і прэзыдэнцкія выбары, немэтазгодна, лічыць ён. Але пасьля гэтых кампаній — цалкам магчыма. «Разам будзем думаць, які закон пакінуць нашым дзецям», — сказаў Лукашэнка, адказваючы на пытаньне Свабоды. Праўда, якія канкрэтна зьмены плянуюцца і як хочуць узмацніць заканадаўчую ўладу, па-ранейшаму невядома.
Праўладныя Лібэральна-дэмакратычная партыя Беларусі і грамадзкая арганізацыя «Белая Русь» ня раз прапаноўвалі праводзіць парлямэнцкія выбары паводле зьмяшанай сыстэмы. Так праходзяць выбары, напрыклад, ва Ўкраіне: частка парлямэнту выбіраецца прапарцыйна паводле партыйных сьпісаў (грамадзянін выбірае партыю, а не чалавека, а ад партыі праходзіць пэўная колькасьць людзей у залежнасьці ад яе папулярнасьці), а частка — па мажарытарных акругах (кожны рэгіён выбірае свайго прадстаўніка, як цяпер у Беларусі).
Старшыня Цэнтральнай выбарчай камісіі Лідзія Ярмошына выказвалася супраць такой схемы, і за тое, каб ужывалася толькі адна сыстэма. Альбо мажарытарная, альбо прапарцыйная, калі абсалютна ўсе дэпутаты абіраюцца праз партыйныя сьпісы.
Лукашэнка ж кажа, што каб патрапіць у Палату прадстаўнікоў (ладзяцца агульныя выбары) і Савету Рэспублікі (сэнатараў прызначаюць мясцовыя саветы і прэзыдэнт), ёсьць толькі тры ўмовы: кандыдаты мусяць падзяляць прынцыпы незалежнасьці краіны, стабільнага разьвіцьця, росту дабрабыту беларускага народу.
Цяпер у Палаце прадстаўнікоў 2 са 110 дэпутатаў не падтрымліваюць палітыку Лукашэнкі: беспартыйная Алена Анісім з «Таварыства беларускай мовы» і сябра Аб’яднанай грамадзянскай партыі Ганна Канапацкая. Гэта значыць, у ніжняй палаце 1,8% апазыцыі. У верхняй палаце — 0%.
