Недарэчнасьці ў гэтай суботняй вандроўцы пачаліся літаральна зь першых хвілін. За 12 км ад Оршы, на найбуйнейшай трасе М-1 стаялі паабапал два ўказальнікі з надпісам «Абухава», якія паказвалі цалкам супрацьлеглыя кірункі.
Прыкінуўшы на пальцах, мы з маім спадарожнікам — праваабаронцам, сябрам партыі «Справядлівы сьвет» Мікалаем Петрушэнкам павярнулі направа і… не памыліліся. Першая ж бабулька патлумачыла, што «на тым баку» вёска Барсукі, а памыліліся некалі дарожнікі. Па шырэйшай зь дзьвюх вулак невялікай вёскі дабраліся да дыспэтчарскай мэхдвара. Ён належыць ААТ «Маяк-Высокае» — у акцыянэрнае таварыства ператварыўся аднайменны калгас. У слаба асьветленым пакоі з голымі сьценамі ля вянка — памерла сяброўка — на драўляных лаўках сядзелі дзьве 42-гадовыя кабеты-паляводы. На традыцыйнае пытаньне пра жыцьцё-быцьцё махнулі рукамі.
Часлава: «На 200 тысяч заробку жывем — у нас у паляводаў такі. Як можна жыць на такія грошы?!».
Дыспэтчарка: «Дакумэнты ў іх праверылі? Во што вы сказалі — яны запісалі!».
Гэта зь лёту пачала, увайшоўшы, дыспэтчарка. Мажная, з буйнымі рысамі твару кабета адмовілася назваць прозьвішча.
Карэспандэнт: «А чаго вы баіцеся? Няўжо меней за 200 тысяч знойдуць вам заробак?!».
Чэслава: «Нічога страшнага — усё роўна буду звальняцца!».
Ала: «Я не баюся — вы б лепей так сказалі, каб цэны не павялічвалі!».
Карэспандэнт: «Лукашэнка ж пра вас кажа, што вы паўтара мільёны атрымліваеце — 300 даляраў кожная з вас…».
Ала: «Не атрымліваем, вядома. Дык ён палучае 10 млн., а я — 300 тысяч. Яшчэ ў гэтым месяцы паглядзім, колькі за пасяўную палучым…».
Карэспандэнт: «А колькі абяцалі?».
Часлава: «Ды нічога не абяцалі! Во дадуць разьліковы ды ідзі палучы. Два тыдні разьбіралася, чаму такі заробак маленькі. Сказалі, што ўсё правільна налічана. А што на комплексе сьнег варочалі, кішкі рвалі за тое, што можна трактарам зрабіць — за гэта 3 рублі ў дзень і палучы. За людзей паляводаў ня лічаць… Вунь праўленьне наша прыехала — аграном. Вы спытайцеся пра заробак паляводаў — што яны вам скажуць?!».
Карэспандэнт: «А прозьвішчы назавяце свае?».
Спадарыні: «Астроўская Часлава… Казачэнка Ала…».
Падыходзім да грузавіка, дзе, па ўсім відаць, сядзіць начальніца жанчын. Размаўляе з кабіны, высунуўшы галаву зь ярка нафарбаванымі вачыма.
Карэспандэнт: «У паляводаў якія заробкі ў вас?».
Упраўляючая: «450–500, 700 і 900 — і ў лютым, і ў студзені. Пачакайце, гэта вам паляводы паскардзіліся? Пад’едзьце сюды на сэкунду!».
Пад’яжджае рафік, зь якога — мы здагадваемся — вылазіць памянёны аграном. Зь яго боку размова адразу на падвышаных тонах.
Аграном: «А хто такія? Вы зарэгістраваліcя ў канторы ў нас? Ёсьць дырэктар, расьпішацеся, і калі дазволяць…».
Петрушэнка: «І кніга ўліку ў вас ёсьць?».
Аграном: «Ёсьць, у нас карэспандэнты — частыя госьці…».
Карэспандэнт: «Дык ваш калгас перадавы?».
Аграном: «Канечне…».
Петрушэнка: «Дык, можа, вы нас падвезяце ў кантору ў Купелькі?».
Аграном: «Я туды ня еду…».
Петрушэнка: «А мы пехатой ня пойдзем!».
Прашу назваць сябе суразмоўцаў — кабета таксама, нарэшце, вылезла з грузавіка.
Галасы: «Галоўны аграном… Я ўпраўляючая вытворчым участкам…».
Карэспандэнт: «А прозьвішчы?».
Аграном: «А навошта?».
Карэспандэнт: «А так мы з вамі ня будзем гаварыць…».
Аграном ад’яжджае. Грузавік з упраўляючай ужо на адлегласьці будзе езьдзіць за намі ўвесь час знаходжаньня ў Абухаве. Уваходзім на тэрыторыю мясцовай жывёлагадоўчай фэрмы. Да нас падбягае пульхная, расчырванелая жанчына.
Карэспандэнт: «Дык, можа, гэта вы загадчыца фэрмы? А я з радыё…».
Загадчыца: «Я ня ведаю, адкуль вы — бачу, што збоку…».
Карэспандэнт: «А ў вас вайсковы аб’ект?».
Загадчыца: «Ніякі не вайсковы. Проста едуць усе ў вёску Купелька, там рэгіструюцца і потым з нашымі галоўнымі спэцыялістамі прыяжджаюць сюды…».
Карэспандэнт: «А колькі ў вас кароў — таксама ваенная тайна?!». (Сьмех.)
Загадчыца: «Едзьце ў Купельку і, калі ласка, расказвайце…».
Карэспандэнт: «Мы абавязкова раскажам усёй краіне, як вы жывяце тут! І прозьвішча ваша даведаемся. А КДБ у вас таксама рэгіструецца?».
Загадчыца: «І КДБ, і журналісты зь „Беларускай нівы“…».
Карэспандэнт: «Хто ў вас старэйшына вёскі?».
Трацьцякова: «Я…».
Карэспандэнт: «Тады будзеце абавязаны адказаць на некаторыя пытаньні…».
Так, нарэшце, пазнаёміліся з «богам і царом» Абухава — Сьвятланай Трацьцяковай. А назвала так яе аднавяскоўка, спадарыня Даўгальская, якая, між іншым, паведаміла:
Даўгальская: «На выбары старэйшыны не хадзіла і не галасавала — парадку ніякага, усе глядзяць самі на сябе…».
Ізноў да размовы са старэйшынай Трацьцяковай.
Карэспандэнт: «Колькі людзей у вёсцы засталося?».
Трацьцякова: «90 чалавек. Людзі, у асноўным, працуюць у ДЭУ, на тэлевышцы, на фэрме…».
Петрушэнка: «А дэпутат сельсавету хто ў вас?».
Трацьцякова: «Я ў адной асобе…».
Але размова з загадчыцай фэрмы, дэпутатам, старэйшынай вёскі ў адной асобе Трацьцяковай, на погляд памянёнай упраўляючай, зацягнулася настолькі, што яна сама пад’ехала да нас на сваім грузавіку.
Карэспандэнт: «А мы гаворым са старэйшынай вёскі — да вашага „Маяка“ справы ня маем…».
Упраўляючая: «Я падышла да чалавека. А што вы фатаграфавалі?».
* * *
На другім канцы вёскі заўважыў на двары пажылога мужчыну ля «дзявяткі», які паклікаў да сябе. Знаёмлюся з 58-гадовым кіроўцам Абухаўскага вузла сувязі, спадаром Леанідам Беляшовым. Аказалася, і да яго ўжо падбягала ружовашчокая старэйшына з парадай «ня мець стасункаў з карэспандэнтамі». Парада спадару Леаніду яўна прыйшлася не даспадобы.
Карэспандэнт: «У вас элітная прафэсія для Абухава?».
Беляшоў: «Магчыма. І на шпіталі, і на цеплацэнтралі…».
Карэспандэнт: «А на паляводзтве за 300 тысяч?».
Беляшоў: «Вядома, не — раней болей зараблялі….».
Карэспандэнт: «Дык ваш галоўны аграном і сказаў — маюць 700 тысяч…».
Беляшоў: «У яго заробак? Я ўяўляю, як ён кабетам у вочы плюе…».
Спадар Беляшоў кажа, што на вёсцы яго называюць «дысыдэнтам». І расказвае сваю гісторыю, цесна злучаную з тым, што адбылося з гаспадаркай і абухаўцамі.
Беляшоў: «Я ў 72 годзе пайшоў працаваць брыгадзірам у калгас пасьля заканчэньня тэхнікуму на агранома. І жанчыны-паляводы мне казалі — калі будзем зарабляць 2 рублі ў дзень, будзеш вельмі добры брыгадзір. Пасьля зараблялі і тры. Я адпрацаваў 12 год. Гэта была моцная гаспадарка — і даплаты за лён былі ў канцы году. У мяне жанчыны ў 60 і 63 гады ішлі на сеялку і сеялі. Было 4 працаздольных у брыгадзе, а мне давалі 3 сеялкі — на адзін экіпаж былі пэнсіянэры…».
Карэспандэнт: «А чаму сышлі?».
Беляшоў: «Ня вельмі любіў старшыня калгаса — шукаў, за што зачапіць. Я пры канцы быў брыгадзірам трактарна-паляводчай брыгады, на мне было 4 вёскі, 1200 га зямлі. І плацілі 175 рублёў за працу з 5 раніцы да 10 вечара. А потым хацелі дадаць яшчэ 4 вёскі — я адмовіўся, напісаў заяву і сышоў. Пайшоў кіроўцам — мільён дзьвесьце, ненармаваны працоўны дзень і побач з хатай — 15 хвілін хады. А калгас разваліўся з-за нястачаў і такіх заробкаў. Са старых 1-2 чалавекі засталіся — сышлі. Кіроўцы — адразу, мэханізатары — па чарзе…».
Карэспандэнт: «А як выжываюць, дзе працуюць?».
Беляшоў: «У суседніх Барсуках асфальтны, а ў асноўным — пэнсіянэры. Горад пакупляў дамы на лецішчы. З клюбу зрабілі 2 кватэры — у адной жывуць, другую разьнесьлі па частках. Так былі хоць якія сьвяты, зьбіраліся, а цяпер прыйшоў з працы — няма куды выйсьці. Крама і тая працуе ў суботу да трох, а ў будзённыя дні з 10 да 17. Я ў 8 на працу, а палове шостай прыходжу. Жонка ледзь-ледзь пасьпявае трапіць — настаўніца. Дацягваем-дацягваем, а праз 10 год Абухава ня будзець…»
Яшчэ на пачатку вандроўкі ўвагу прыцягнула хата, перад якой ляжалі камяні, расфарбаваныя пад кветкі, драўляныя чалавечкі, графіці арнамэнтам на сьценах. Заходзім да тутэйшай народнай умеліцы, спадарыні Таісіі Даўгальскай. З прычыны астмы вымушана была кінуць працу і перайсьці на інваліднасьць. Таму ў творчасьць укладае душу і ўвесь вольны час. У залі сядзелі яшчэ ўнучкі ды муж-пэнсіянэр Пётра. Гаспадыня апавядае пра свае захапленьні.
Даўгальская: «Я люблю прыроду, год 28 размалёўвала цаглінкі, цяпер бісэрам займаюся, дачка — вышыўкай. А грыбкі на зямлі — з камянёў, зафарбавала. Ну, і мэта зараз — зрабіць вялікую пальму. Ведаеце, колькі трэба бутэлек? 600! Бутэлькі трэба выразаць і накладаць. Зь дзяцінства любіла вышываць, сукенкі шыць. А гэта ўнучкі мае — тата іх кінуў. Адна ў 4-ю клясу, адна ў 1-ю, тая ў сад. Астма моцная стала ў мяне. Трымалі 2 кароўкі — адна добра ішла. Ад другой задыхалася — кінула…».
Карэспандэнт: «А чаго не прыватызаваліся?».
Даўгальская: «Частка дакумэнтаў дайшла, частка згубілася. Езьдзіла да Фалько, нашага старшыні калгасу — дазволіў прыватызаваць за вялікую суму ў 3 млн. — 1000 даляраў на той час. А ў нас сям’я вялікая — хочацца і паесьці, і апрануцца…».
Пётра: «Што прыватызаваць — хата ж развальваецца. Хадзем на кухню — бачыце, столь вісіць і трэшчыны ўсюды. Платы я сам паставіў, а вось вокны — не. Паліць трэба — зімой моцна дзьме, заклейваем, заторкваем. А дровы — 350 тысяч за адзін прычэп. Араць хоць на сабе — коней няма. „Падыскавіць“ гарод — 130 тысяч за 30 сотак. А цяпер трэба шукаць пасадзіць на чым. Гной прывезьці — салярка даражэе. Трактарам апрацаваць — 5 тысяч за сотку…».
На выхадзе з Абухава дзялюся ўражаньнямі са спадарожнікам — праваабаронцам, сябрам грамадзянскай кампаніі «Наш дом» Мікалаем Петрушэнкам.
Карэспандэнт: «За гады вандровак у такой маленькай, паміраючай вёсцы, бадай, упершыню сустрэў гэткую процьму падазрончай энэргетыкі…».
Петрушэнка: «Прызнацца, Віталь, і ў мяне не было такога, каб праз кожныя 3-4 хаты дапытваліся — а ці ёсьць у цябе дакумэнт? Напэўна, гэта невыпадкова. Ляцяць машыны па дарозе М-1 на Брэст, на Маскву, а тут жыцьцё замерла. У гэтай агоніі адны прыгнечаныя — 30 сотак гарод, а трэба 130 тысяч на адно, 130 на другое, а яшчэ насеньне бульбяное купіць — і не баяцца гаварыць. А як крыху падняўся чалавек — стаў дыспэтчарам, загадчыцай фэрмы — ён ужо ўладар, і ён ужо пакрыквае на тых, хто ня можа безь яе атрымаць гэты воз гною. Гэта страшна! Выміраючая вёска, але бянтэжыць, што ўлады праклалі асфальт, каб, калі Лукашэнка едзе, бачыў прыгожую роварную дарожку. І — змаглі ўкараніць бацылы нянавісьці, непрыняцьця чужой думкі, зайздрасьці да чужога дабра. Новых памешчыкаў цікавіць яшчэ, чаму ты не зарэгістраваўся ў яго цэнтральнай сядзібе, не спытаўся, ці можна табе, свабоднаму журналісту, ступіць на вясковую дарогу!».
Карэспандэнт: «І нават дыспэтчарка імкнецца закрыць дзяўчатам рот менавіта з-за таго, што на сотню рублёў мае болей за іх. Затое ўсьцешна, што паляводы сказалі, што думаюць, і дэманстратыўна назвалі прозьвішчы. Хоць, урэшце, вёска ў часе вандроўкі апраўдала свой назоў…».
Петрушэнка: «Абухам па галаве — самае яркае ўражаньне!».
Падарожжы Свабоды
Прыкінуўшы на пальцах, мы з маім спадарожнікам — праваабаронцам, сябрам партыі «Справядлівы сьвет» Мікалаем Петрушэнкам павярнулі направа і… не памыліліся. Першая ж бабулька патлумачыла, што «на тым баку» вёска Барсукі, а памыліліся некалі дарожнікі. Па шырэйшай зь дзьвюх вулак невялікай вёскі дабраліся да дыспэтчарскай мэхдвара. Ён належыць ААТ «Маяк-Высокае» — у акцыянэрнае таварыства ператварыўся аднайменны калгас. У слаба асьветленым пакоі з голымі сьценамі ля вянка — памерла сяброўка — на драўляных лаўках сядзелі дзьве 42-гадовыя кабеты-паляводы. На традыцыйнае пытаньне пра жыцьцё-быцьцё махнулі рукамі.
Дыспэтчарка: «Дакумэнты ў іх праверылі? Во што вы сказалі — яны запісалі!».
Гэта зь лёту пачала, увайшоўшы, дыспэтчарка. Мажная, з буйнымі рысамі твару кабета адмовілася назваць прозьвішча.
Карэспандэнт: «А чаго вы баіцеся? Няўжо меней за 200 тысяч знойдуць вам заробак?!».
Чэслава: «Нічога страшнага — усё роўна буду звальняцца!».
Ала: «Я не баюся — вы б лепей так сказалі, каб цэны не павялічвалі!».
Карэспандэнт: «Лукашэнка ж пра вас кажа, што вы паўтара мільёны атрымліваеце — 300 даляраў кожная з вас…».
Ала: «Не атрымліваем, вядома. Дык ён палучае 10 млн., а я — 300 тысяч. Яшчэ ў гэтым месяцы паглядзім, колькі за пасяўную палучым…».
Карэспандэнт: «А колькі абяцалі?».
Часлава: «Ды нічога не абяцалі! Во дадуць разьліковы ды ідзі палучы. Два тыдні разьбіралася, чаму такі заробак маленькі. Сказалі, што ўсё правільна налічана. А што на комплексе сьнег варочалі, кішкі рвалі за тое, што можна трактарам зрабіць — за гэта 3 рублі ў дзень і палучы. За людзей паляводаў ня лічаць… Вунь праўленьне наша прыехала — аграном. Вы спытайцеся пра заробак паляводаў — што яны вам скажуць?!».
Карэспандэнт: «А прозьвішчы назавяце свае?».
Спадарыні: «Астроўская Часлава… Казачэнка Ала…».
Падыходзім да грузавіка, дзе, па ўсім відаць, сядзіць начальніца жанчын. Размаўляе з кабіны, высунуўшы галаву зь ярка нафарбаванымі вачыма.
Карэспандэнт: «У паляводаў якія заробкі ў вас?».
Упраўляючая: «450–500, 700 і 900 — і ў лютым, і ў студзені. Пачакайце, гэта вам паляводы паскардзіліся? Пад’едзьце сюды на сэкунду!».
Пад’яжджае рафік, зь якога — мы здагадваемся — вылазіць памянёны аграном. Зь яго боку размова адразу на падвышаных тонах.
Аграном: «А хто такія? Вы зарэгістраваліcя ў канторы ў нас? Ёсьць дырэктар, расьпішацеся, і калі дазволяць…».
Петрушэнка: «І кніга ўліку ў вас ёсьць?».
Аграном: «Ёсьць, у нас карэспандэнты — частыя госьці…».
Карэспандэнт: «Дык ваш калгас перадавы?».
Аграном: «Канечне…».
Петрушэнка: «Дык, можа, вы нас падвезяце ў кантору ў Купелькі?».
Аграном: «Я туды ня еду…».
Петрушэнка: «А мы пехатой ня пойдзем!».
Прашу назваць сябе суразмоўцаў — кабета таксама, нарэшце, вылезла з грузавіка.
Галасы: «Галоўны аграном… Я ўпраўляючая вытворчым участкам…».
Карэспандэнт: «А прозьвішчы?».
Аграном: «А навошта?».
Карэспандэнт: «А так мы з вамі ня будзем гаварыць…».
Аграном ад’яжджае. Грузавік з упраўляючай ужо на адлегласьці будзе езьдзіць за намі ўвесь час знаходжаньня ў Абухаве. Уваходзім на тэрыторыю мясцовай жывёлагадоўчай фэрмы. Да нас падбягае пульхная, расчырванелая жанчына.
Карэспандэнт: «Дык, можа, гэта вы загадчыца фэрмы? А я з радыё…».
Загадчыца: «Я ня ведаю, адкуль вы — бачу, што збоку…».
Карэспандэнт: «А ў вас вайсковы аб’ект?».
Загадчыца: «Ніякі не вайсковы. Проста едуць усе ў вёску Купелька, там рэгіструюцца і потым з нашымі галоўнымі спэцыялістамі прыяжджаюць сюды…».
Карэспандэнт: «А колькі ў вас кароў — таксама ваенная тайна?!». (Сьмех.)
Загадчыца: «Едзьце ў Купельку і, калі ласка, расказвайце…».
Карэспандэнт: «Мы абавязкова раскажам усёй краіне, як вы жывяце тут! І прозьвішча ваша даведаемся. А КДБ у вас таксама рэгіструецца?».
Загадчыца: «І КДБ, і журналісты зь „Беларускай нівы“…».
Карэспандэнт: «Хто ў вас старэйшына вёскі?».
Трацьцякова: «Я…».
Карэспандэнт: «Тады будзеце абавязаны адказаць на некаторыя пытаньні…».
Так, нарэшце, пазнаёміліся з «богам і царом» Абухава — Сьвятланай Трацьцяковай. А назвала так яе аднавяскоўка, спадарыня Даўгальская, якая, між іншым, паведаміла:
Даўгальская: «На выбары старэйшыны не хадзіла і не галасавала — парадку ніякага, усе глядзяць самі на сябе…».
Ізноў да размовы са старэйшынай Трацьцяковай.
Карэспандэнт: «Колькі людзей у вёсцы засталося?».
Трацьцякова: «90 чалавек. Людзі, у асноўным, працуюць у ДЭУ, на тэлевышцы, на фэрме…».
Петрушэнка: «А дэпутат сельсавету хто ў вас?».
Трацьцякова: «Я ў адной асобе…».
Але размова з загадчыцай фэрмы, дэпутатам, старэйшынай вёскі ў адной асобе Трацьцяковай, на погляд памянёнай упраўляючай, зацягнулася настолькі, што яна сама пад’ехала да нас на сваім грузавіку.
Карэспандэнт: «А мы гаворым са старэйшынай вёскі — да вашага „Маяка“ справы ня маем…».
Упраўляючая: «Я падышла да чалавека. А што вы фатаграфавалі?».
* * *
На другім канцы вёскі заўважыў на двары пажылога мужчыну ля «дзявяткі», які паклікаў да сябе. Знаёмлюся з 58-гадовым кіроўцам Абухаўскага вузла сувязі, спадаром Леанідам Беляшовым. Аказалася, і да яго ўжо падбягала ружовашчокая старэйшына з парадай «ня мець стасункаў з карэспандэнтамі». Парада спадару Леаніду яўна прыйшлася не даспадобы.
Карэспандэнт: «У вас элітная прафэсія для Абухава?».
Беляшоў: «Магчыма. І на шпіталі, і на цеплацэнтралі…».
Карэспандэнт: «А на паляводзтве за 300 тысяч?».
Беляшоў: «Вядома, не — раней болей зараблялі….».
Карэспандэнт: «Дык ваш галоўны аграном і сказаў — маюць 700 тысяч…».
Беляшоў: «У яго заробак? Я ўяўляю, як ён кабетам у вочы плюе…».
Спадар Беляшоў кажа, што на вёсцы яго называюць «дысыдэнтам». І расказвае сваю гісторыю, цесна злучаную з тым, што адбылося з гаспадаркай і абухаўцамі.
Беляшоў: «Я ў 72 годзе пайшоў працаваць брыгадзірам у калгас пасьля заканчэньня тэхнікуму на агранома. І жанчыны-паляводы мне казалі — калі будзем зарабляць 2 рублі ў дзень, будзеш вельмі добры брыгадзір. Пасьля зараблялі і тры. Я адпрацаваў 12 год. Гэта была моцная гаспадарка — і даплаты за лён былі ў канцы году. У мяне жанчыны ў 60 і 63 гады ішлі на сеялку і сеялі. Было 4 працаздольных у брыгадзе, а мне давалі 3 сеялкі — на адзін экіпаж былі пэнсіянэры…».
Карэспандэнт: «А чаму сышлі?».
Беляшоў: «Ня вельмі любіў старшыня калгаса — шукаў, за што зачапіць. Я пры канцы быў брыгадзірам трактарна-паляводчай брыгады, на мне было 4 вёскі, 1200 га зямлі. І плацілі 175 рублёў за працу з 5 раніцы да 10 вечара. А потым хацелі дадаць яшчэ 4 вёскі — я адмовіўся, напісаў заяву і сышоў. Пайшоў кіроўцам — мільён дзьвесьце, ненармаваны працоўны дзень і побач з хатай — 15 хвілін хады. А калгас разваліўся з-за нястачаў і такіх заробкаў. Са старых 1-2 чалавекі засталіся — сышлі. Кіроўцы — адразу, мэханізатары — па чарзе…».
Карэспандэнт: «А як выжываюць, дзе працуюць?».
Беляшоў: «У суседніх Барсуках асфальтны, а ў асноўным — пэнсіянэры. Горад пакупляў дамы на лецішчы. З клюбу зрабілі 2 кватэры — у адной жывуць, другую разьнесьлі па частках. Так былі хоць якія сьвяты, зьбіраліся, а цяпер прыйшоў з працы — няма куды выйсьці. Крама і тая працуе ў суботу да трох, а ў будзённыя дні з 10 да 17. Я ў 8 на працу, а палове шостай прыходжу. Жонка ледзь-ледзь пасьпявае трапіць — настаўніца. Дацягваем-дацягваем, а праз 10 год Абухава ня будзець…»
Карэспандэнт: «А чаго не прыватызаваліся?».
Даўгальская: «Частка дакумэнтаў дайшла, частка згубілася. Езьдзіла да Фалько, нашага старшыні калгасу — дазволіў прыватызаваць за вялікую суму ў 3 млн. — 1000 даляраў на той час. А ў нас сям’я вялікая — хочацца і паесьці, і апрануцца…».
Пётра: «Што прыватызаваць — хата ж развальваецца. Хадзем на кухню — бачыце, столь вісіць і трэшчыны ўсюды. Платы я сам паставіў, а вось вокны — не. Паліць трэба — зімой моцна дзьме, заклейваем, заторкваем. А дровы — 350 тысяч за адзін прычэп. Араць хоць на сабе — коней няма. „Падыскавіць“ гарод — 130 тысяч за 30 сотак. А цяпер трэба шукаць пасадзіць на чым. Гной прывезьці — салярка даражэе. Трактарам апрацаваць — 5 тысяч за сотку…».
Петрушэнка: «Прызнацца, Віталь, і ў мяне не было такога, каб праз кожныя 3-4 хаты дапытваліся — а ці ёсьць у цябе дакумэнт? Напэўна, гэта невыпадкова. Ляцяць машыны па дарозе М-1 на Брэст, на Маскву, а тут жыцьцё замерла. У гэтай агоніі адны прыгнечаныя — 30 сотак гарод, а трэба 130 тысяч на адно, 130 на другое, а яшчэ насеньне бульбяное купіць — і не баяцца гаварыць. А як крыху падняўся чалавек — стаў дыспэтчарам, загадчыцай фэрмы — ён ужо ўладар, і ён ужо пакрыквае на тых, хто ня можа безь яе атрымаць гэты воз гною. Гэта страшна! Выміраючая вёска, але бянтэжыць, што ўлады праклалі асфальт, каб, калі Лукашэнка едзе, бачыў прыгожую роварную дарожку. І — змаглі ўкараніць бацылы нянавісьці, непрыняцьця чужой думкі, зайздрасьці да чужога дабра. Новых памешчыкаў цікавіць яшчэ, чаму ты не зарэгістраваўся ў яго цэнтральнай сядзібе, не спытаўся, ці можна табе, свабоднаму журналісту, ступіць на вясковую дарогу!».
Карэспандэнт: «І нават дыспэтчарка імкнецца закрыць дзяўчатам рот менавіта з-за таго, што на сотню рублёў мае болей за іх. Затое ўсьцешна, што паляводы сказалі, што думаюць, і дэманстратыўна назвалі прозьвішчы. Хоць, урэшце, вёска ў часе вандроўкі апраўдала свой назоў…».
Петрушэнка: «Абухам па галаве — самае яркае ўражаньне!».
Падарожжы Свабоды
