Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Мы часта глядзім на Беларусь як на шэраг памылак» — два сябры зьнялі дакумэнтальны істэрн пра падарожжа па радзіме


Вандроўнікі Раман Сьвечнікаў і Барыс Нікалайчык
Вандроўнікі Раман Сьвечнікаў і Барыс Нікалайчык

Мотавелаўскія «буслы» з кітайскімі маторамі, помнік ласям, Лукашэнка і Дзень незалежнасьці ў Горках — мінулае лета для Рамана Сьвечнікава і Барыса Нікалайчыка стала сапраўдным пагружэньнем у Беларусь.

Сябры праехалі тры тысячы кілямэтраў уздоўж межаў краіны на роварах «Аіст» з прымацаванымі кітайскімі маторчыкамі. Для Ромы вандроўкі не ў навіну: больш за два гады ён правёў у кругасьветным падарожжы без капейкі ў кішэні. Свае прыгоды ў беларускай паездцы хлопцы фіксавалі на відэа — матэрыялу набралася на 120 гадзін.

Цяпер яны праз краўдфандынг зьбіраюць сродкі на якасны поўнамэтражны дакумэнтальны фільм, каб паказваць яго на міжнародных кінафэстывалях.

Чаму адкрываць сваю ж краіну было ня менш цікава, чым астатні сьвет? Пра гэта Раман і Барыс распавялі Радыё Свабода.

— Адкуль узялася ідэя паехаць на ровары з маторамі? Вы ж, мабыць, ведалі, што гэта будзе тэхнічна цяжка. Чаму не пайшлі пешкі, не ўзялі звычайны ровар ці скейт?

Раман: Калі я быў у Пэру, мы спыніліся ў хостэле. Хлопцы, здаецца, са Швэцыі, замуцілі ў двары гэтага хостэла нейкі дзіўны працэс. Я ўсё выглядваў, і ў мяне, як у тэхнара, цяклі сьлінкі: што яны такое зьбіраюць? Я пытаюся: «А што вы робіце, хлопцы?» Яны адказваюць: «Мы прымацоўваем маторы да ровараў, хочам у Куска ехаць». А гэта каля 3 тысяч кілямэтраў па гарыстай мясцовасьці. Я папрасіўся зь імі, але не зраслося паехаць. У першую ж сустрэчу я данёс да Барыса ідэю праехацца на такіх жа роварах па Беларусі. Мы прыдумалі, што можна купіць беларускія ровары.

Раман Сьвечнікаў
Раман Сьвечнікаў

— Дадалі патрыятычны элемэнт?

Барыс: Так. Ну, і плюс кітайскія маторы, гэта такі беларуска-кітайскі сплаў, сяброўская машына. Звычайная вандроўка на роварах ужо нікога не чапляе. А ровар з маторам — своеасаблівая мутацыя.

Барыс Нікалайчык
Барыс Нікалайчык

Р.: Вельмі дзіўная калымага, гэткая шайтан-машына. Спачатку трэба разагнацца, выціснуць счапленьне, пад горку трэба дапамагаць пэдалямі...

Б.: А я гадоў дзесяць выношваў задуму зьняць кіно, паралельна дасьледуючы свае пачуцьці да Радзімы. Таму ўсё гэта сплавілася ў адно. Прычым ты ня проста весела едзеш, а насамрэч выжываеш. Ціхі акіян цікава пераплыць не на камфортнай яхце, а на плыце. Калі ўсё пастаянна ламаецца, гэта зусім іншы ўзровень выпрабаваньня сябе. Для фільму нам былі патрэбныя прыгоды, і мы іх атрымалі. Мы разьлічвалі зламацца дзе-небудзь пасярэдзіне падарожжа, а зламаліся ў першы тыдзень...

Р.: Навошта хітрыць? Мы зламаліся ў першы ж дзень. І толькі адзін з 47 дзён падарожжа прайшоў без паломак. Штодня па локаць у аліве...

— Раман, у адным з інтэрвію ты казаў, што гэтым фільмам хочаш дапамагчы беларусам з самаідэнтыфікацыяй. Што ты меў на ўвазе?

Р.: Я вельмі шмат часу правёў у вандроўках, і ў пэўны момант разгубіўся: адкуль я? Дзе мае карані? Па прыезьдзе раскапаў радавод да шостага калена. Мы выяжджалі зь Менску, каб адказаць сабе на пытаньне, хто такія мы і хто такія беларусы. Штоночы перад сном мы міжсобку абмяркоўвалі, ці стала нам больш зразумела. Эсэнцыі, ёмістых словаў мы так і не знайшлі.

Б.: Ці гэтае пытаньне наагул мае адказ? Яно занадта лірычнае і моладзева-максымалісцкае. Мы часта глядзім на Беларусь як на шэраг нейкіх памылак. У падарожжы на нас находзіла мноства азарэньняў. Ты бачыш краіну як частку адзінага поля. Прырода, людзі, якія складаліся ў мудрагелістую мазаіку. З гэтага вымалёўваўся ўзор беларускасьці. У Кустурыцы вымалёўваецца ўзор Балканаў, у нас таксама атрымалася нешта сваё. Калі ты пачынаеш адчуваць канэкт з гэтай зямлёй наўпрост, без пасярэднікаў і лішняй інфармацыі, гэта складана перадаць словамі.

— А шляхам кіно гэтае адчуваньне перадаць можна?

Б.: Працуючы цяпер з мантажом, мы працягваем спасьцігаць Беларусь і самых сябе.

Р.: Адна справа, калі ты ехаў і глядзеў з адной кропкі, а цяпер глядзіш зь іншага боку. У відэазапісах закапана шмат цікавых рэчаў. Кожны раз у нас пытаюцца: «Якая яна, Беларусь?», — і мы губляемся. Але мы адчулі яднаньне з Радзімай. Многім знаёмае пачуцьцё яднаньня з натоўпам падчас пэўных мерапрыемстваў, калі нешта падвісае ў паветры, экстатычнае адзінства. Як падабраць словы для такіх пачуцьцяў? Думку дапамагае данесьці відэа.

Б.: З наскоку адказаць, што беларусы такія ці іншыя, немагчыма. Наш поўнамэтражны фільм будзе адказам, якімі мы ўбачылі беларусаў.

— З эпізодаў вынікае, што Беларусь — яна містычная. У чым яе містычнасьць?

Б.: Яна розная, і гэта толькі адзін з аспэктаў. Аднойчы мы ночылі ў закінутай царкве і адчувалі нейкі паганскі ўплыў. Паганства, дарэчы, мае сувязь з сучаснасьцю. Тое, што адбываецца навокал, нагадвае мне лічбавае паганства, калі мы верым у людзей-багоў, якія вырашаюць за нас.

Р.: Ёсьць рэцэпт, як адчуць гэтую паганскую Беларусь. Вельмі важна доўга ня есьці, як рэкамэндуюць многія ўсходнія практыкі. Тады мяняюцца адчуваньні ў целе, становяцца танчэйшымі. Асабіста ў нас на ежу не было грошай. Яшчэ трэба мала спаць, рана ўставаць, позна класьціся. Фізычна працаваць. Тады ўспрыняцьце моцна зьмяняецца. Перад вачыма праступае іншая карцінка, адкрываюцца іншыя матэрыі. І калі мы ў такім стане ехалі, пачыналіся вельмі дзіўныя зьбегі абставінаў, калі мы за дзень ламаліся тройчы, як быццам нешта нас не пускае. І дарога пастаянна ўгару. Пэдалі ня круцяцца... І ў выніку ты дабіраесься да гэтай царквы. А ў ёй столькі сымбалізму — дах пакрывіўся, унутры бадзяецца конь, цыганы на цябе касавурацца, рэчка, зь якой, таго й глядзі, зьявіцца вадзянік... Якім бы матэрыялістам ты ні быў, гэтая мэтафізыка цябе перамагае.

Б.: На нашым шляху мы сустракалі мноства сымбаляў. Аднойчы ў глухім лесе сустрэлі помнік ласям. Адкуль ён там? Ты падыходзіш і намагаесься расшыфраваць гэты знак. Ці едзеш па пустэчы, навокал ні душы, і раптам ніадкуль выходзіць мужык з касой. Нізкі, як гном, як сымбаль сьмерці ці заняпаду... Усё гэта накладаецца на сьвядомасьць.

— Мала есьці, мала спаць, але многа піць? У вашых эпізодах рэдкія пасядзелкі абыходзіліся без алькаголю. Беларусам цяжка раскрыцца без бутэлькі?

Б.: Перад выездам мы ўзялі за жалезнае правіла ні ад чога не адмаўляцца. Калі нам казалі, што зараз трэба выпіць, мы йшлі і пілі. Гэтыя п’янкі не былі справакаваныя. Мы проста ўліліся ў звычайную плынь жыцьця. Гэтыя людзі пілі б і бяз нас. Памятаю, у адной вёсцы нас нават скарысталі, каб набыць выпіўку — дзеля гасьцей адчынілі краму.

Р.: Наконт «выпіць, каб раскрыцца»: я б ня зьвязваў гэта выключна зь беларусамі. Гэта агульначалавечая зьява. Некаторым людзям патрэбны сродак, каб зьняць свой панцыр. Для многіх беларусаў алькаголь у гэтым сэнсе — адказ. Але ёсьць і такія, што прыходзяць проста з поля і адразу табе праўду-матку — бац.

Б.: А мне падалося, што ніхто ня хоча слухаць гэтых людзей. Ня тое, што яны закрываюць свае думкі, наадварот, ты толькі адкрывай вушы. У людзей столькі болю, і шчасьця, і няшчасьця. І калі ты п’еш ня дзеля таго, каб выпіць, а каб падтрымаць размову, ставісься да чалавека шчыра — проста бездань адкрываецца перад табой. Бывала, мы выслухоўвалі цэлыя споведзі: пра дзяцей, войска, усю біяграфію. А яшчэ ж трэба пагаварыць пра палітыку. Людзі стараліся шмат упакаваць у кароткі час, што мелі з намі. Можа, мы проста развучыліся слухаць адзін аднаго?

Р.: А калі чалавек бачыў, што ты выслухоўваеш шчыра, ня дзеля працоўнага абавязку, што прымаеш гэтыя цяжкія перажываньні, мы даведваліся болей, чым звычайны мінак.

Б.: Мы не прыяжджалі са сьпісам пытаньняў. Гутарка ішла натуральна. Для нас палілі лазьню, рыхтавалі сталы, абдымалі нас на разьвітаньне. Мы ж успрымалі ня толькі тое, што нам прыемна, але й тое, што лепей ня бачыць.

— У эпізодах вашы героі гаварылі на палітычныя тэмы. Гэтыя гутаркі вы самі распачыналі, ці гэта быў крык душы?

Р.: Было так, што мы прыехалі ў вёску, дасталі камэру. Да нас падышоў мужык і пачаў: «А вы ведаеце?..» І давай пра прэзыдэнта. Такое здаралася даволі часта. Прычым водгукі былі як станоўчыя, гэтак і адмоўныя. Адзін герой даводзіў, што калі б ня Лукашэнка, нас бы даўно захапілі палякі. Насамрэч гэта вельмі балючая тэма для людзей. Воляй-няволяй размова скочвалася ў палітыку. Але мы не хацелі рабіць на гэтым акцэнт, бо гэта кучу разоў абмеркавана. Я хацеў, каб гэта было адным з упляценьняў агульнай канвы. Так ці інакш, не схаваеш таго, што людзі незадаволеныя працай за капейкі, скарачэньнямі, нізкімі пэнсіямі, палітыкай у цэлым.

— Вы вельмі яскрава паказалі сьвяткаваньне Дня незалежнасьці ў Горках. Як думаеце, для людзей гэта была нагода сабрацца выпіць ці яны прыйшлі з патрыятычных памкненьняў?

Б.: А ў нас гэта звычайна разьмяжоўваецца?

— Кажучы прасьцей, беларусы — патрыёты?

Б.: — Што такое патрыятызм? Калі ты адчуваеш нейкае яднаньне са сваімі суайчыньнікамі ці калі адчуваеш, што гэта твая зямля? Мы сустракалі мужыка, які хваліўся любоўю да Радзімы, таму што нарадзіўся тут, хоць паралельна гыркаў, як тут усё дрэнна. Для кагосьці гэта любоў да сваіх людзей, багоў... Важна зразумець, што кожны чалавек — гэта булён, бомба самых розных сумесяў. Гэта сьвет, у якім складана разабрацца. І калі асобны чалавек — сьвет, то што адназначнага можна сказаць пра ўсіх беларусаў? Немагчыма! Гэта сховішча боепрыпасаў.

Р.: Складана сказаць, з чым яны прыходзяць на гэтае сьвята. У кожнага свае мэты: счапіць дзеўку, выпіць зь сябрамі, сям’ю выгуляць, бо мала ж мерапрыемстваў у горадзе. Мне падаецца, зародкі патрыятызму паўстаюць менавіта на гэтай пляцоўцы. Уключаецца гімн, і людзі пачынаюць сьпяваць, нават калі кепска ведаюць словы, падслухоўваючы, што сьпявае сусед. І на імгненьне адбываецца нешта такое магічнае, калі мы ўсе — ня Васі і Пеці, а адзін народ. У такія моманты і зараджаецца патрыятызм, і мы — адна вялікая сям’я, у гэтай забытай Богам краіне сьвяткуем сваю незалежнасьць. Аднак пасьля гэтага моманту патрыятызм зноў вытыхаецца.

— Столькі экзыстэнцыялізму... Можа, ваш фільм не пра падарожжы, а пра філязофію?

Р.: Мне прыемна, калі людзі бачаць у нашых відэа шмат слаёў. Ён і пра нас: адзін чалавек бяжыць ад нудоты, другі хоча зьняць фільм, штосьці не атрымліваецца, мы перажываем трансфармацыю. Мы таксама сталі іншымі пасьля гэтага падарожжа.

— Ужо нагнаў аскому штамп, што беларусы — гасьцінная нацыя. Як вам падалося, гэта адпавядае рэчаіснасьці?

Р.: Я магу кампэтэнтна адказаць на гэтае пытаньне, бо аб’ехаў зямны шар. Міт пра гасьціннасьць існуе абсалютна ў кожнага народу. Куды б ты ні прыехаў — у Манголію, ЗША ці Гандурас — пачнецца з гэтага: «Ну, мы — народ гасьцінны...» Калі ты заслужыў нечы давер, то цябе пачастуюць і дадуць табе начлег у любой краіне. Беларусы збольшага — так, гасьцінныя.

Б.: Часам чалавек з выгляду нармальны, а толкам нічым не дапамог. А іншым разам непрадказальна аддаюць апошняе. Памятаю, разьбілі мы намёт ля плоту, ежы ўжо амаль не засталося. Зранку выйшла бабуля, расьперажывалася: «А-ёй, унучкі, а дзе ж вашы мамкі?» Прыцягнула нам мяшок сала, цыбулі, іншага. Адправіла дзеда паказаць нам брод, бо мы фарсіравалі раку. Наагул, мы шмат працягнулі на гасьціннасьці. Бо грошай з сабой было мала, дорага абыходзіліся рамонты.

— Вы сустрэлі хлопца-рэпэра з Чэрыкава, які проста гарыць музыкай. Чым жыве беларуская моладзь там, дзе вы былі?

Р.: Ён — гэта рэдкі выпадак. У Лідзе мы сустрэлі каманду хлопцаў, які моцна трымаліся адзін аднаго, пачувалі сябе лідзянамі. За гэтых хлапчукоў ня страшна. Прыяжджалі ў іншыя гарады — там, шчыра кажучы, хацелася плакаць. Гаворыш зь імі — і такая пустэча ўнутры.

Б.: Нас зьдзівіла, што нават у глыбінцы ўсё ў парадку з інтэрнэтам. Таму моладзь жыве за кампутарам. Пагуляцца і, вядома ж, выпіць.

Р.: Мы прыяжджалі ў вёску і бачылі хлапцоў за гульнёй не ў футбол, а ў World of Tanks, што было дзіўна.

Б.: Але паўсюль знаходзяцца «воіны сьвятла», якія змагаюцца са змрокам навокал, шукаюць выйсьце ў творчасьці.

Р.: Як правіла, у такіх ёсьць свая «вэрсія праўды», мэта. За такіх заўжды заўзееш.

— Наперадзе змаганьне за ацэнку міжнароднай кінасупольнасьці. Пра якія выбітныя рысы Беларусі вы раскажаце замежнікам, каб зацікавіць іх фільмам і сваёй Радзімай?

Р.: Па-першае, пра моцны адбітак Савецкага Саюзу. У сёлах, гарадах, між гарадамі ты сустракаеш гэтыя помнікі. Чалавек, які прыяжджае здалёк, нават ня зможа супраціўляцца — тут ён пабачыць аднаго суцэльнага Леніна. Мы намагаемся ад гэтага дыстанцыявацца, бо мы эўрапейская краіна, і трэба глядзець наперад. А мы носімся зь дзядулем, якога даўно варта пахаваць. Але, зь іншага боку, я б пачынаў гэта любіць. Я моцна зьмяніў сваю думку і цяпер не лічу, што гэтыя зьлепкі мінуўшчыны трэба зьнішчаць. Замежнікі едуць менавіта па гэта. Гэта ўнікальная беларуская эстэтыка, якой няма нідзе. Ні ва Ўкраіне, ні ў Расеі няма такога. У нас гэта захавана з трымценьнем, помнічкі выфарбаваныя. Мы гэтага троху саромеемся, але, на жаль, яна шмат гаворыць пра нас, хоць і ня хочацца гэта прызнаваць. Калі перамагчы калектыўныя комплексы — у гэтым наша асаблівасьць.

Б.: Я пазыцыяную наш фільм як дакумэнтальны істэрн — двое сяброў на жалезных конях скачуць па пустэчах, дзе пануе беззаконьне. Гэта наш Дзікі Ўсход. Нешта замерлае ў часе, дзе шмат экзотыкі, людзей, якія стаяць на парозе пачатку жыцьця, адбудовы сваёй краіны, разуменьня сябе і нацыі.

— Гасьціннасьць не назавяце ў сьпісе асаблівасьцяў?

Р.: Для чалавека прыбылага наша краіна падасца мэга-негасьціннай. Настолькі варожай, што ён ня можа сабе ўявіць. У нас жахліва не разьвітая інфраструктура. Яна настолькі мёртвая, што часам хочацца плакаць. Мы, мясцовыя, адчувалі разгубленасьць, калі прыяжджалі ў вёску галодныя — і ладна няма кавярняў-сталовых, але ты банальна ня можаш купіць, гаворачы словамі прэзыдэнта, «чалавечых прадуктаў». У сельскай краме бачыш леташнія кансэрвы, супы ў слоіках, харчы, не прыдатныя для жывога арганізму. На запраўках прадаюцца салаты «Санта Брэмар» і гарэлка.

Б.: Я б назваў гэты фэномэн — terra incognita. Ніхто нічога ня ведае пра гэтую краіну, яна была і застаецца закрытай. Мы й самі яе ня ведаем.

— І гэты нэгатыў здольны зацікавіць замежнікаў?

Р.: Вядома. Пэўных «гурманаў» вельмі інтрыгуюць месцы тыпу Туркмэністану ці Паўночнай Карэі.

— Вы сабралі амаль палову ад патрэбнай сумы. А на што патрэбныя заяўленыя тры тысячы даляраў?

Б.: Каб паказваць фільм на фэстывалях, ён павінен выглядаць прафэсійна. Пакуль мы робім яго, седзячы дома, самі і з дапамогай сяброў. Але калі ты прэтэндуеш на больш сур’ёзны ўзровень, трэба сям-там дапрацаваць. Тут патрэбныя прафэсіяналы, якія выведуць гук на прыстойны ўзровень, перавядуць у патрэбны фармат і г. д. І гэта каштуе грошай.

Р.: Насамрэч, калі палічыць, колькі гэта каштуе, то стане сьмешна. Бо толькі самы танны гук пачынаецца з тысячы, і то ў сяброў.

— Якія часавыя рамкі вы для сябе паставілі?

Б.: Мы б хацелі яго завяршыць сёлета. Мы стараемся, каб фільм глядзеўся лёгка і весела. Каб гэта не была кароткамэтражка кшталту «давайце яшчэ раз паразмаўляем пра тое, як тут хранова, давайце зробім чарговы беларускі лубок пра нашы памылкі». Мы хацелі засьпяваць оду Радзіме пра нашу любоў. Ссунуць акцэнт у бок таго, што тут добрага. Гэтае кіно выбудоўваецца па пэўных канонах, «дзедаўскіх» рэцэптах. Ня будзем у іх паглыбляцца, каб не парушыць магію. Але мы ўсімі сіламі прымушаем сябе рабіць якасна. Здаецца, пакуль атрымліваецца.

Дапамагчы хлопцам рэалізаваць тое, пра што яны распавядаюць, можна​ тут.

Настасься Яўмен для Радыё Свабода

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG