Сьцісла
- Закладзены грунт, які не пакідае магчымасьць беларускім уладам гэтыя санкцыі абысьці
- Крызіс стаў праблемай ня толькі ўнутранай беларускай, але і рэгіянальнай, для краінаў і грамадзян Эўрапейскага Зьвязу
- Калі Лукашэнка не атрымае ніякага адказу, то гэта будзе прыкладам для іншых тыранаў у сьвеце.
- Не апраўдаліся спадзевы Менску, што мігранцкі крызіс можа прывесьці да зьмены палітычнай пазыцыі Эўразьвязу.
— Як варта ацаніць новыя амэрыканскія санкцыі супраць афіцыйнага Менску? Ці зьяўляюцца яны нейкім кардынальна новым якасным крокам, або гэта працяг тых санкцыяў, якія ўжо былі ўведзеныя?
— Галоўнае — гэта Еxecutive order, падпісаны прэзыдэнтам ЗША Джо Байдэнам, які стварае рамку, аснову і для далейшых амэрыканскіх санкцыяў. Важна, што там дакладна прапісана іхняя экстэрытарыяльнасьць, той самы другасны эфэкт, пра які шмат пішуць. Прадпрыемствы альбо пэрсоны, якія будуць дапамагаць беларускаму ўраду абысьці гэтыя санкцыі, самі трапяць пад амэрыканскія санкцыі.
Гэта закладаньне той асновы, якая не пакідае магчымасьці беларускім уладам гэтыя санкцыі абысьці. І калі нейкія расейскія кампаніі, бізнэсоўцы будуць дапамагаць Менску абысьці ці мінімізаваць наступствы санкцыяў, то самі трапяць пад санкцыі ЗША.
— На сёньня чые санкцыі больш жорсткія і прынцыповыя — ЗША ці Эўразьвязу?
— Эўразьвяз прыняў сэктаральныя санкцыі, ЗША сэктаральных санкцый пакуль ня ўводзілі. Фармальна кажучы, можна сьцьвярджаць, што эўрапейскія санкцыі больш моцныя і маштабныя. З другога боку, у іх хапае выключэньняў і яны не набываюць моц адразу — яны запрацуюць толькі для новых пагадненьняў, а старыя дамовы будуць выкананыя да канца іх дзеяньня.
Амэрыканскія санкцыі не сэктаральныя, накладаюцца на асобаў і канкрэтныя прадпрыемствы. Але ў Еxecutive order прэзыдэнта ЗША прапісана, што пад санкцыі ў любы момант могуць трапіць і іншыя беларускія кампаніі з пэўных сфэраў — калій, нафтаперапрацоўка.
— Калі гаварыць пра палітычны аспэкт санкцыяў. Магчыма, самае важнае пытаньне — ці яны ўводзяцца для таго, каб прымусіць Лукашэнку да перамоваў, або яны ўжо накіраваныя на тое, каб проста прынесьці непапраўную шкоду рэжыму ў Менску і дабіцца ягонага падзеньня?
— Эўразьвяз меў два розныя падыходы — да пасадкі самалёта з Пратасевічам і пасьля. Да гэтага інцыдэнту з боку Эўропы былі толькі нейкія сымбалічныя дзеяньні, накіраваныя пераважна на рэпутацыйны эфэкт. Яны працавалі ў асноўным для саміх эўрапейскіх палітыкаў і для эўрапейскага грамадзтва.
Але выпадак з пасаджаным у Менску самалётам увёў цалкам новы фармат погляду эўрапейцаў на беларускі крызіс. Гэты крызіс інтэрнацыяналізаваўся і стаў праблемай ня толькі ўнутранай беларускай, але і праблемай рэгіянальнай, для краінаў і грамадзянаў Эўрапейскага Зьвязу. У выніку Эўразьвяз стаў дзейнічаць больш сьмела, стаў менш баяцца таго, што санкцыі наблізяць Беларусь да Расеі.
— А чаму яны перасталі гэтага баяцца?
— Мне здаецца, яны гэтага ўсё яшчэ баяцца, але яны проста ня бачаць ніякай іншай альтэрнатывы. Мірыцца з тым, што вырабляе Лукашэнка, рызыкаваць тым, што сытуацыя ў Беларусі будзе пагаршацца? Калі Лукашэнка ня будзе атрымліваць ніякага адказу, то гэта будзе прыкладам для іншых тыранаў у сьвеце. Я думаю, менавіта гэта і стала той прычынай, чаму Эўразьвяз вырашыў дзейнічаць больш рашуча.
— Як у гэтай сувязі можна ацаніць мігранцкі крызіс? Такое ўражаньне, што Менск сам напрошваецца на новыя санкцыі і добраахвотна ідзе на канфлікт.
— Рэакцыя Эўразьвязу на мігранцкі крызіс, як мне здаецца, была недастаткова рашучай. Фактычна вырашэньне гэтай праблемы адбываецца на нацыянальным узроўні, Літва ўсё робіць сама.
— Думаеце, Вільня не параілася з Брусэлем, калі пачала адсылаць мігрантаў назад і калі вырашылі праблему з ірацкімі ўладамі?
— Я не кажу, што яна ня раілася. Але я ня бачу вялікай публічнай падтрымкі пазыцыі Літвы з боку Брусэлю. Літва, як мне думаецца, не атрымала таго маштабу дапамогі, які варта было чакаць. Я лічу, што рэакцыя Брусэлю мусіла быць больш рашучай, бо гэта ўсходняя мяжа Эўразьвязу.
— Магчыма, у Брусэлі вырашылі, што Літва сама справіцца. Калі ня справіцца — вось тады дапаможам..
— Магчыма. Адсутнасьць моцнай рэакцыі з боку структураў Эўразьвязу можна патлумачыць тым, што ў Заходняй Эўропе ўспрыняцьце мігрантаў не такое адназначнае, як у Літве. Падчас мігранцкага крызісу 2015 году Літва вельмі нэгатыўна ставілася да тых квотаў у разьмеркаваньні мігрантаў, якія прыняў Эўразьвяз.
А вось у Нямеччыне стаўленьне да мігрантаў, асабліва на ўзроўні кіраўніцтва краіны, было зусім іншым. Там існуе разуменьне, што гэта гуманітарная адказнасьць — дапамагаць такім людзям. Менавіта таму, як мне здаецца, і не было такой адназначнай рэакцыі з боку Бэрліна, маўляў, ганіце гэтых мігрантаў назад — бо гэта магло выклікаць нэгатыўную рэакцыю нямецкага, францускага грамадзтва, праваабаронцаў. Таму яны так жорстка і не станавіліся на бок Літвы.
— Але ці разумеюць грамадзтва і палітыкі Эўропы, што гэты мігранцкі крызіс створаны афіцыйным Менскам і зьяўляецца, як кажуць літоўскія палітыкі, часткай гібрыднай вайны?
— Я думаю, на гэты конт у нікога ў Эўразьвязе сумневаў няма. Урэшце, і сам Лукашэнка пра гэта даволі адкрыта гаворыць. Чаму раней беларускія візы ірацкім грамадзянам у такой колькасьці не выдаваліся, а цяпер пачалі выдавацца? Мне здаецца, беларускія чыноўнікі і прапаганда асабліва гэтага і не хаваюць. Яны атрымліваюць асалоду ад таго, што афіцыйна кажуць адно, але ўсе разумеюць, што робяць зусім іншае. Гэта падвышэньне ставак — тое, чым усё жыцьцё займаўся Лукашэнка.
— Ці можна сказаць, што Менск убачыў тут слабае месца Эўразьвязу?
— Я думаю, так, на гэта і быў разьлік. Але не апраўдаліся спадзевы Менску, што мігранцкі крызіс можа прывесьці да зьмены палітычнай пазыцыі нейкай асобнай краіны ці ўсяго Эўразьвязу. І ад таго, што няма таго эфэкту, на які ўлады Беларусі спадзяваліся — ясна, што яны будуць спрабаваць шукаць варыянты, каб далей разьдзімаць гэтую праблему. Я думаю, усё яшчэ магчымыя нейкія правакацыі ці сутыкненьні на мяжы. Беларуская ўлада не зьмірылася, што яны прайгралі, і будзе шукаць магчымасьці для новай эскаляцыі.
— Эўропа зноў будзе толькі рэагаваць на нейкія правакацыйныя дзеяньні Менску ці нарэшце прыме ўласную стратэгію стаўленьня да беларускага рэжыму і адпаведна будуць дыктаваць свой парадак дня?
— Вы закранулі самае важнае пытаньне, галоўную тэму адносінаў Беларусі з Захадам. Праблема ў тым, што ніколі Захаду ня меў стратэгіі стаўленьня да Беларусі, яны заўсёды рэагавалі на тое, што рабіў Лукашэнка. І гэта дазваляла яму карыстацца тым, што Эўразьвяз ня быў гатовы рухацца вельмі далёка ў сваіх санкцыях, у сваіх адказах на рэпрэсіі ў Беларусі.
Ці гатовы цяпер Захад першым рухацца ў ціску на Менск, працягваць патрабаваць новых выбараў і вызваленьня палітзьняволеных і павялічваць санкцыі, калі гэтага ня будзе адбывацца, я канчаткова ня ўпэўнены. Рэч у тым, што пытаньне Беларусі ніколі не было на першых месцах у замежнай палітыцы Эўропы і ЗША. Цяпер яно ўзьнялося даволі высока, як ніколі ў гісторыі. Ці будзе беларускае пытаньне і далей трымацца там, залежыць ад унутранай сытуацыі ў Беларусі і ад тых памылак, якія будзе і далей рабіць Менск.
— Падчас «размовы» 9 жніўня Лукашэнка даваў даволі супярэчлівыя сыгналы наконт стасункаў з Захадам. З аднаго боку, заяўляў, што ён гатовы да дыялёгу, з другога — рабіў пра Захад і асобныя краіны такія рэзкія выказваньні, якіх не было нават у савецкай прапагандзе. Як гэта можа спалучацца?
— У гэтым нічога новага няма. Беларускія ўлады заўсёды кажуць, што «мы гатовыя да дыялёгу». Але маецца на ўвазе «дыялёг на нашых умовах». То бок мы будзем рэпрэсаваць грамадзтва, палітвязьні будуць сядзець, мы будзем вычышчаць усё, а вы з намі сядайце за стол перамоваў. Таму гэта не дыялёг, а чыстая рыторыка. Лукашэнка тым самым акрэсьліў сваю пазыцыю, што яна ні ў чым тут не зьмянілася.
Я б прывёў такое параўнаньне. Лукашэнка хацеў бы, каб ЗША і Эўропа працавалі б зь ім, як з каралём Саудаўскай Арабіі. То бок ён будзе ў сваіх амбасадах забіваць апанэнтаў, а адносіны не разарвуцца. Для яго гэта палітычны ідэал: успрымайце маю ўладу як нешта нязьменнае. Я буду рабіць усё, што пажадаю, можаце накладаць санкцыі, але для мяне нічога ня зьменіцца.
— Праблема Лукашэнкі ў тым, што ў яго няма нафты, няма столькі грошай, такой эканамічнай вагі і геапалітычнага значэньня, якое мае Саудаўская Арабія.
— Так. І гэта краіна зь іншага рэгіёну, зь іншай культуры. Ад таго, што там сыдзе кароль, гэта ня значыць, што адбудуцца нейкія зьмены ў палітычнай сыстэме: прыйдзе ягоны сын ці брат. А ў Беларусі барацьба ідзе акурат за зьмену палітычнай сыстэмы, паміж тым, што людзі хочуць выбіраць сваіх кіраўнікоў, дэмакратыі, правоў чалавека, — і тым, што Лукашэнка хоча заставацца ў сваім крэсьле, у сваёй палітычнай сыстэме.
