Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Самалёту з «лавай Клінтана» не давалі пасадкі. У Курапатах адзначылі 25 гадоў мэмарыяльнага знаку ад народу ЗША


Абаронцы Курапатаў, актывісты «Маладога фронту» і руху салідарнасьці «Разам» адзначылі 25 гадоў усталяваньня ў Курапатах мэмарыяльнага знаку «Лава Клінтана».

Акцыя прайшла на тэрыторыі народнага мэмарыялу ў мароз, пад пільным наглядам дзьвюх міліцэйскіх відэакамэр. Актывісты адзначалі ў прамовах, што «Лава Клінтана» сымбалізуе салідарнасьць амэрыканскага народу з барацьбой беларусаў за незалежнасьць, дэмакратыю і захаваньне нацыянальнай памяці.

Самалёту з «лавай Клінтана» не давалі дазволу на пасадку

15 студзеня 1994 году прэзыдэнт ЗША Ўільям Клінтан наведаў Беларусь з афіцыйным візытам. Гэта пакуль адзіны ў гісторыі незалежнай Беларусі візыт кіраўніка ЗША.

Візыт Клінтана быў кароткі, усяго дзень, але прэзыдэнт знайшоў час пабываць у Курапатах, дзе ўсклаў кветкі да крыжа пакутаў, усталяванага ў памяць дзясяткаў тысяч ахвяр сталінскіх рэпрэсій. Тут жа Біл Клінтан урачыста адкрыў мэмарыяльны знак з надпісам «Ад народу Злучаных Штатаў Амэрыкі народу Беларусі дзеля памяці». Гэты знак — каменную лаву — прывезьлі з Штатаў літаральна за дзень да візыту Клінтана і ўсталявалі ў Курапатах у ноч на 15 студзеня.

Біл Клінтан і Станіслаў Шушкевіч у Менску, 15 студзеня 1994 году
Біл Клінтан і Станіслаў Шушкевіч у Менску, 15 студзеня 1994 году

Мастак Аляксей Марачкін, які ўдзельнічаў ва ўсталяваньні «лавы Клінтана», апавёў на сходзе, чаму давялося працаваць ноччу і як наведваньне Курапатаў Клінтанам ледзь не сарвалася.

«Мне Зянон Пазьняк даручыў быць адказным за ўсталяваньне гэтага знаку. Са мной была каманда дужых хлопцаў, але раптам — затрымка. Амэрыканскі „Боінг“, які мусіў прывезьці лаву ўдзень 14-га, спачатку не атрымаў дазволу на пасадку. Хоць надвор’е было нармальнае, але прымусілі яго кружыць, не хацелі саджаць. Відаць, ішлі нейкія паддывановыя гульні», — пачаў успамін пра падзеі 25-гадовай даўніны Аляксей Марачкін.

КДБ палохаў невядомымі снайпэрамі

На пачатку 1994 году старшынём Вярхоўнага Савету Беларусі, намінальным кіраўніком дзяржавы, быў Станіслаў Шушкевіч. Але ягоная ўлада была вельмі хісткая — рэальна ўсім у краіне запраўляў урад на чале з прэм’ер-міністрам Вячаславам Кебічам.

«Які хваліўся ў інтэрвію, што ў яго мундзір НКВД вісіць у шафе», — згадаў пра Кебіча Марачкін. Мастак і сёньня лічыць, што гэта людзі Кебіча ў парлямэнце разам з дэпутатамі-камуністамі менш як празь месяц адправілі Шушкевіча ў адстаўку. «Нібыта з-за скрадзенай „скрыні цьвікоў“», — дадае Марачкін. Але тады, 14 студзеня, Станіслаў Шушкевіч рыхтаваўся сустракаць у Менску прэзыдэнта ЗША, для яго гэта быў вялікі гонар.

«Візыт Клінтана яўна хацелі сапсаваць, нехта пэрыядычна ўстаўляў палкі ў колы арганізатарам, як было з тым самалётам, які мусіў прывезьці „лаву Клінтана“. Нарэшце, ужо пад вечар, далі дазвол на пасадку, але ў выніку да Курапат машына з лавай дабралася, калі было ўжо цёмна. Таму працаваць давялося ў сьвятле аўтамабільных фар, рылі яміны, замешвалі бэтон, усталёўвалі падстаўкі — і да раніцы ўсё было гатова. Чакалі, што Клінтан прыедзе ў Курапаты адразу, як прыляціць у Менск, але зноў нехта ў гэты сцэнар умяшаўся».

Сапраўды, Курапаты прэзыдэнт ЗША наведаў ня раніцай, а ў другой палове дня 15 студзеня. Паводле зьвестак Аляксея Марачкіна, прычынай затрымкі стала пазыцыя кіраўніцтва КДБ, якое заявіла ахове Клінтана, што ня можа гарантаваць бясьпеку амэрыканскага прэзыдэнта ў Курапатах.

«Спаслаліся, што нібыта там снайпэры могуць сядзець на дрэвах, і таму яны не дадуць рады. Ведаю гэта ад кіраўніка аховы Клінтана, высокага чарнаскурага амэрыканца, які падыходзіў да нас у Курапатах. Ён даў нам зразумець, што ня верыць у гэтыя байкі пра снайпэраў і што яны „кантралююць сытуацыю“. То бок нашы ўвогуле хацелі сарваць наведваньне Клінтанам Курапатаў, але амэрыканцы на правакацыю са снайпэрамі не паддаліся», — мяркуе Аляксей Марачкін.

Акцыя каля «Лавы Клінтана» 11 студзеня 2019 году
Акцыя каля «Лавы Клінтана» 11 студзеня 2019 году

Праўда, яшчэ адной праблемай, паводле Марачкіна, быў настрой Уільяма Клінтана.

«Нам стала вядома, што напярэдадні візыту ў Менск у яго памерла маці. Таму некаторыя з нас асьцерагаліся, што [Клінтан] раптам спашлецца на ўласнае гора і сюды не паедзе — усё ж такое трагічнае месца.

Але Зянон Пазьняк меркаваў, што гэта ня стане прычынай ня ехаць у Курапаты. Ён быў перакананы, што Клінтан адчувае наша гора, як сваё, і меў рацыю.

Сапраўды, Клінтан прыехаў у Курапаты і выказаў нам спачуваньне. Гэта тады было вельмі сымбалічна, і цяпер для мяне ўсё, што зьвязана з „лавай Клінтана“, глыбока сымбалічна. Бо, глядзіце, прайшло 25 год, а мала што ў нашай сытуацыі зьмянілася. Зноў супраць нас тая ж імпэрыя, а амэрыканцы нам зноў, як заўсёды, дапамагаюць».

Біл Клінтан і Зянон Пазьняк у Курапатах, 1994
Біл Клінтан і Зянон Пазьняк у Курапатах, 1994

«Літаральна ўсім паціснуў рукі»

Прэзыдэнта Клінтана ў Курапатах суправаджаў старшыня Вярхоўнага Савету Станіслаў Шушкевіч і лідэр апазыцыі Беларускага Народнага Фронту ў Вярхоўным Савеце Зянон Пазьняк. Падчас экскурсіі па Курапатах Зянон Пазьняк апавёў Білу Клінтану пра масавыя расстрэлы людзей сталінскімі карнікамі. На ўзвышшы, побач зь месцам, дзе цяпер стаіць мэмарыяльны знак у выглядзе капліцы, Клінтана чакала група актывістаў дэмакратычных арганізацый.

Сярод іх была і археоляг, сябра арганізацыі захаваньня памяці пра ахвяраў сталінскіх рэпрэсій «Мартыралёг Беларусі» Валянціна Вяргей. Яна прыгадала тую сустрэчу з Клінтанам.

«Нас было чалавек 20, ён падышоў, працягнуў мне руку, і адбылася наша кароткая размова. Я падзякавала Клінтану за тое, што амэрыканскі народ са спачуваньнем паставіўся да стратаў, якія мы панесьлі ў жахлівым 20-м стагодзьдзі, і што падтрымлівае нас зараз».

«Ён тады літаральна ўсім паціснуў руку. Ужо вечарэла, і дзяўчынкі, якія там былі, запалілі зьнічы. Вось такія ж зьнічы, якія мы сёньня бачым на „лаве Клінтана“», — дадаў да гэтых успамінаў Валянціны Вяргей Аляксей Марачкін.

Адзін з удзельнікаў акцыі да 25-годзьдзя ўсталяваньня «Лавы Клінтана»
Адзін з удзельнікаў акцыі да 25-годзьдзя ўсталяваньня «Лавы Клінтана»

На акцыі ў гонар 25-годзьдзя «Лавы Клінтана» выступілі таксама актывісты Дзяніс Урбановіч, Ніна Багінская, Арсень Дзядок і Тацяна Талстая, якія больш як паўгода пікетуюць рэстарацыю «Поедем поедим» каля Курапатаў.

Лідэр «Маладога фронту» Дзяніс Урбановіч расказаў, як нядаўна ўдалося прадухіліць чарговы, 22-гі па ліку, напад на «лаву Клінтана».

Дзяніс Урбановіч
Дзяніс Урбановіч

«Нейкі чалавек прыйшоў сюды з кувалдай — яўна каб разбурыць гэты знак. Добра, што выпадкова яго ўбачыў наш актывіст і напад удалося спыніць. Зламысьнік уцёк, яго дагэтуль шукаюць сьледчыя і наўрад ці знойдуць, але цяпер міліцыянты ўсё ж часьцей прыходзяць сюды, каб сачыць за парадкам. Мы ж будзем далей пікетаваць рэстарацыю, будзем стаяць да перамогі», — сказаў Дзяніс Урбановіч.

Сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі

У Беларусі масавыя рэпрэсіі пачаліся яшчэ з прыходам да ўлады бальшавікоў — у 1917 годзе. А скончыліся, калі памёр Сталін — у 1953-м. Дасьледчыкі мяркуюць, што пад іх падпалі як мінімум 600 тысяч чалавек. Паводле іншых ацэнак гэтая лічба дасягае 1,4 мільёна. Але дакладныя лічбы не вядомыя — КДБ дагэтуль не раскрыла архівы. Беларусы лічацца трэцімі паводле колькасьці ахвяраў рэпрэсіяў у сталінскія часы.

Сталінскія рэпрэсіі ў Беларусі — асноўнае, што трэба ведаць
пачакайце

No media source currently available

0:00 0:02:38 0:00

Чаму беларускі рэжым не прызнае сталінскія рэпрэсіі

Асноўнае пра Курапаты

Расстраляныя літаратары. Гісторыя 12 творцаў, забітых 80 год таму

Як унукі і праўнукі шукаюць зьвесткі пра рэпрэсаваных сваякоў

«Баюся ўлады, якая пачне забіваць». Стогадовая беларуска, асуджаная ў СССР за шпіянаж, распавядае пра рэпрэсіі

Картатэка Сталіна

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG