Чаму на факультэце кампазыцыі Акадэміі музыкі пераважаюць дзяўчаты? Які дэвіз з «трох K» цяпер актуальны для кампазытарак? І ці ёсьць адметнасьць у музыцы, напісанай мужчынамі і жанчынамі?

Абмяркоўваюць адна зь першых жанчын-кампазытарак Беларусі, ляўрэатка Дзяржаўнай прэміі Беларусі, загадчыца катэдры кампазыцыі Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі, прафэсарка Галіна Гарэлава, сябра Праўленьня Беларускага саюза кампазытараў, выкладчыцы кампазыцыі ў дзіцячай школе мастацтваў і на падрыхтоўчым аддзяленьні ў Беларускай дзяржаўнай акадэміі музыкі, кампазытарка Аліна Безенсон і кампазытарка, арганістка, выкладчыца, аўтарка сымфанічных твораў, твораў для салістаў, хору і аркестру, інструмэнтальных ансамбляў, музыкі для тэатра і кіно Вольга Падгайская.

​«У самім слове кампазытар для мяне была магія»

Ганна Соўсь: Галіна Канстанцінаўна, вы адна зь першых жанчын-кампазытарак у Беларусі. Калі я вазьмуся пералічваць вашы прэміі, пасады і рэгаліі, то гэта зойме вялікую частку перадачы. Натуральна, што ваш сьвет — музыка, а як вы прабіваліся, рабілі кар’еру ў музычным сьвеце, ці было вам лёгка стаць фактычна адной зь першых кампазытарак Беларусі?

​Галіна Гарэлава: Я лічу, што сёньняшнім маім калегам, маладым кампазытарам, нашмат складаней. Мы ўсё ж былі пад нейкай абаронай нашых старэйшых калегаў. Уласна кажучы, ніколі не задумвалася, першая я ці ня першая кампазытарка. Бо ў самім слове «кампазытар» ужо для мяне была такая магія, такая прывабнасьць... Што прываблівала? Магчымасьць ствараць новыя сусьветы, новыя матэрыі з гэтых сямі нот. Таму для мяне важна было паказаць, што я маю права ствараць гэтыя сусьветы, я маю права сказаць пра сьвет тое, што я ў ім разумею і бачу. Вось гэта быў галоўны клопат.

Па-другое, першым кампазытарам жанчынай для мяне заўсёды была Этта Майсееўна Тырманд (этнічная полька). Яна скончыла Варшаўскую кансэрваторыю як піяністка, у Беларусі яна атрымала кампазытарскую адукацыю ў клясе Анатоля Васільевіча Багатырова. А наступная за ёй — Люда Шлег. Яна валодала неверагодным кампазытарскім апаратам, якім ніводны мужчына не валодае. І калі б яна не сышла ў сфэру духоўнай, клерыкальнай музыкі, у праваслаўе, то я ня ведаю, якія яна магла б зрушыць горы. Неяк яна зараз на сьвецкім узроўні не зьяўляецца. Жыве ў Берасьці. Ну а першая ці ня першая — ня мае значэньня.

Ганна Соўсь: А чаму вы лічыце, што маладым калегам цяпер значна цяжэй, чым вам было?

Галіна Гарэлава: Цяжэй зацьвярджацца. Сьвядома ці несьвядома, усьведамляе гэта чалавек, ці не, але ён хоча самазацьвердзіцца. За намі нашы настаўнікі стаялі, бо мела значэньне слова «кампазытар» у тым сэнсе, як я вышэй казала. Зараз кампазытарам можа лічыцца любы, хто можа на клявішах набраць некалькі нот. І акадэмічная музыка не зусім на тым узроўні, на якім яна была раней. Яна была прэстыжам дзяржавы (я кажу пра Савецкі Саюз). Зараз, як гаворыцца, кожны ратуецца ў адзіночку. Тады былі нейкія агульныя зборы, паездкі, мы ўсе сябравалі, з рэспублікі ў рэспубліку прыяжджалі. Зараз не зусім так...

«Бывае, што слухаеш музыку і думаеш, што такое магла напісаць толькі жанчына»

Ганна Соўсь: Вольга, калі я шукала ўдзельніц перадачы, зьвярнулася да сваіх сяброў у Фэйсбуку, і многія параілі мне менавіта вас запрасіць. 28 лістапада ў Архікатэдральным касьцёле імя Найсьвяцейшай Панны Марыі ў Менску адбудзецца вечар прэмʼер сучаснай беларускай камэрнай музыкі, на якім прагучаць і вашы творы, і вы будзеце граць на аргане. Як вы лічыце, ці ёсьць нейкія адметнасьці ў музычных творах, напісаныя жанчынамі ці мужчынамі кампазытарамі? Ці вы назіралі пэўныя адрозьненьні ў самім творчым працэсе, магчыма ў жанрах, магчыма ў выбары інструмэнтаў?

​Вольга Падгайская: Можа быць, калі збоку паслухаць, то не зразумееш, хто гэта напісаў, мужчына ці жанчына. Але бывае, што слухаеш музыку і думаеш, што такое магла напісаць толькі жанчына. Справа ў тым, што мужчына і жанчына па-рознаму ўспрымаюць сьвет. Умоўна кажучы, жанчыны больш схільныя да эмпатыі, яны больш чульлівыя, а мужчыны больш рацыянальныя. Магчыма, гэта таксама адлюстроўваецца ў іх творчасьці. Бывае думаеш, што вось такую музыку магла напісаць толькі жанчына, мужчына ня мог напісаць такое, калі толькі ў яго ёсьць адхіленьні ў эмацыйным пляне. А так асаблівай розьніцы я не магу назваць. Гэта складанае пытаньне, псыхалягічнае, якое любяць задаваць апошнім часам. Адказаць можна толькі, калі пра гэта доўга думаць і разважаць, а тады пісаць музыку не застанецца часу.

​Ганна Соўсь: Якую музыку ня можа напісаць мужчына?

Вольга Падгайская: Такую сьлёзную, мяккую... Ёсьць кампазытары, якія пішуць песьні толькі пра каханьне — мужчыны такое рэдка пішуць. Яны выкладаюць сваё каханьне зусім інакш, ня так як жанчыны. Таксама, канешне, і сьлёзы, і пяшчота, але іншым спосабам. А ёсьць такія песьні ці вершы, якія толькі жанчыны могуць напісаць.

«Калі ня трэба зарабляць на хлеб, а толькі працаваць для душы, то раскрываецца вялікі патэнцыял»

Ганна Соўсь: Аліна, 14 сьнежня ў Акадэміі музыцы адбудзецца прэмʼера канцэрту для домры з аркестрам паводле вашай музыкі. Вы — кампазытар духоўнай, эстраднай і клясычнай музыкі. Па вашых творах навучаюцца музыцы. У вас ёсьць буйныя твораў для хору, аркестру, іх граюць як на беларускіх, так і на канцэртных пляцоўках іншых краінаў. Як вы лічыце, ці можна ў сьвеце музыкі гаварыць пра пэўныя гендэрныя адметнасьці?

​Аліна Безенсон: У эпоху Візантыі і Сярэднявечча гэтыя адрозьненьні былі істотныя. Жанчыны ставіліся ў вельмі жорсткія ўмовы — замуж альбо ў манастыр. Калі ўжо жанчына выйшла замуж, у яе не было ніякіх шанцаў ствараць музыку ці раскрываць свае творчыя здольнасьці. А вось Касія Канстантынопальская, першая жанчына-кампазытарка, якая нарадзілася ў Візантыі ў 805-м годзе, пісала літургічную музыку, духоўныя гімны, харалы, якія былі нашмат цікавейшыя і магутнейшыя, чым пісалі яе калегі мужчыны-кампазытары.

А калі ўжо глядзець на наш час, то гэта часта залежыць ад таго, ці пасьпяхова жанчына выйшла замуж. Я ў першую чаргу буду гаварыць пра адораных жанчын-кампазытарак, якія атрымалі прафэсійную адукацыю, якія пішуць акадэмічную музыку. Калі ня трэба думаць, як зарабляць на хлеб, утрымліваць сям’ю, а толькі працаваць для душы, то раскрываецца вялікі патэнцыял. І тады ёсьць шмат часу і можна тварыць, грунтуючыся на традыцыі папярэдніх эпох, на сродках выразнасьці, якіх нам зараз дадзены шырокі спэктар.

У канцы 20-га — пачатку 21-га стагодзьдзя вельмі многа жанчын сярод кампазытараў. І празь некаторы час стане ясна, хто зь іх зойме пазыцыі лідэраў. Але і густы ў публікі абсалютна розныя, ёсьць шмат розных напрамкаў. А што да дзіцячай музыкі, то тут нельга тут сказаць, хто напісаў яе, жанчына ці мужчына. Музыка для дзяцей мае асаблівае значэньне. Калі я пісала сюіту «Мой сьвет цацак», то думала і пра дзяўчынак, і пра хлопчыкаў. Калі гэта лятучая фэя — гэта ўжо жаночая, вытанчаная музыка. А калі гэта радыёкіраваны танк, цягнік дыназаўрыкаў — я думала, як хлопчыкі гэта будуць выконваць. У мяне і сын, і дачка хадзілі ў музычную школу. І я ўжо з пазыцыі псыхоляга і чалавека, які мае пэўны досьвед, працую зь дзецьмі ў клясе кампазыцыі ў музычнай школе.

Я навучаю дзяўчынак і хлопчыкаў у музычнай школе, а таксама хлопцаў і дзеўчын — у Акадэміі музыкі на падрыхтоўчых занятках. Я бачу, што гендэрнае адрозьненьне ёсьць, яно яшчэ ў дзяцінстве закладаецца. Хлопчыкі маюць больш лягічнае мысьленьне, яны вельмі доўга сумняваюцца. Перш чым нешта напісаць, будуць разважаць, думаць, гаварыць 40 хвілін, і за 5 хвілін выдадуць цікавае і без лішніх нот. А дзяўчынкі больш эмацыйныя, больш інтуіцыі падпарадкоўваюцца. У іх усё хутка выліваецца, але потым «вады» многа, на жаль, і даводзіцца многа ўрокаў траціць, каб лішняе адсекчы.

Але ў любым выпадку, калі кампазытар прафэсійны, жанчына ці мужчына, калі ён адораны, атрымаў добрую школу і мае досьвед напісаньня і буйных сачыненьняў, то ўсё ж музыка на мужчынскую і жаночую ўжо не падзяляецца. Яна ёсьць альбо прафэсійная, глыбокая, альбо проста нейкая імправізацыя.

«Гэта наша маральная задаволенасьць, але матэрыяльна мы ад гэтага нічога ня маем»

Ганна Соўсь: Спадарыня Галіна казала, што прэстыж клясычнай музыкі зьніжаецца. Быць у Беларусі кампазытаркай, кампазытарам — ці гэта справа, зь якой можна нармальна жыць, якая дае добры прыбытак, які можа забясьпечыць нармальнае жыцьцё? Я маю на ўвазе прафэсійнага кампазытара, які мае добрую адукацыю, прызнаны ў сьвеце і ў Беларусі?

Аліна Безенсон: У музыцы многа жанраў. Калі казаць пра буйныя, сымфанічныя творы, то гэта заўжды праблема, асабліва зараз. Галіна Канстанцінаўна мае рацыю. У нас фэстываляў вельмі мала. Напрыклад, мой фартэпіянны канцэрт я адзін раз у жыцьці пачула... Ці канцэрт для домры, які 14 сьнежня можна будзе пачуць упершыню, магчыма будзе яшчэ некалькі выкананьняў.

Запатрабаваная дзіцячая музыка, музыка для моладзі. Гэтыя творы пастаянна выконваюцца, як у нас у краіне, так і за мяжой на розных конкурсах. Гэта наша маральная задаволенасьць, але матэрыяльна мы ад гэтага, канешне ж, нічога ня маем. Таму што даводзіцца за свой кошт выдаваць уласнае сачыненьне, каб яно было даступнае ў навучальным працэсе для дзяцей, для моладзі, і тым больш партытуры. І калі мы не працуем выкладчыкамі, не зарабляем сабе на хлеб, а толькі займаемся творчасьцю, то нас павінен нехта ўтрымліваць. Гэта сапраўды крызысная сытуацыя, таму трэба думаць, як ратаваць такіх сур’ёзных кампазытараў, якія пішуць у акадэмічным жанры. Іх дзясяткі ў нас у Беларусі, і трэба нешта рабіць, каб яны не згубіліся ў гэтай масе кампазытараў, як казала Галіна Канстанцінаўна, якія напішуць дзьве-тры ноты і аб’яўляюцца ў шырокім эфіры як кампазытары.

«Раней у Нямеччыне дэвізам жанчыны былі тры "К" — kinder, kuche, kirche, зараз гэта таксама тры "К" — кампутар, кампутар, кампутар»

Ганна Соўсь: Калі мы прыйдзем у філярмонію на канцэрт і паглядзім на тых людзей, якія прыйшлі слухаць музыку, то заўважым, што большую частку складаюць жанчыны. Традыцыйна і гістарычна кампазытарамі былі мужчыны, найбольш вядомыя ў сьвеце кампазытары — мужчыны. Калі мы гаворым пра беларускую клясычную музыку, то неспэцыялісты таксама пералічаць некалькі імён, і ўсе яны будуць мужчынскія. Але час ідзе, сьвет мяняецца, пашыраюцца магчымасьці. Наколькі напісаньне музыкі становіцца ў Беларусі і сьвеце жаночай справай?

Галіна Гарэлава: Ва ўсім сьвеце гэта робіцца жаночай справай. У мінулыя стагодзьдзі каго ведалі? Хільдэгарду фон Бінген, Марыю Шыманоўскую, Фані Мендэльсон, Клару Вік. А зараз мой калега, які працуе на радыё, Віктар Кісьцень, расказаў, што ў яго ёсьць дыск з запісамі жанчын-кампазытарак Новай Зэляндыі. Для мяне гэта наогул іншая плянэта. Ён сказаў, што добрая музыка. На жаль, я пакуль ня слухала.

15 гадоў таму быў апублікаваныя артыкул пра Соф’ю Губайдуліну, якой я бязьмерна захапляюся. Ён называўся «Першы кампазытар сьвету». Мастацтва, творчасьць — гэта ня спорт, і першы, другі, трэці — не атрымаецца разьмеркаваць. Але тое, што яна, безумоўна, адзін з самых вядомых лідэраў сусьветнай музыкі, гэта так. І навукова-тэхнічная рэвалюцыя значна палегчыла жыцьцё кампазытара. Цяпер ня трэба, каб напісаць старонку партытуры, цэлы дзень макаць пяро ў чарніліцу.

Калі раней, як жартавалі, у Нямеччыне, дэвізам жанчыны было тры «К» — kinder, kuche, kirche, то зараз гэта таксама тры «К» — кампутар, кампутар, кампутар. У мяне ў асноўным дзяўчаты на аддзяленьні кампазыцыі. На пятым курсе займаецца студэнтка, у якой пяцёра дзяцей, і яна добра займаецца, і піша музыку. Наша нядаўняя выпускніца Кацярына Шымановіч — вельмі яскравая асоба, мае чацьвёра дзяцей. Мала таго, што піша музыку, яна разам са сваім мужам, бліскучым клярнэтыстам Яўгенам Шымановічам, робіць усялякія міжнародныя праекты.

У сярэдзіне 80-х гадоў, калі Люда Шлег і я толькі яшчэ выходзілі на ўзровень дарослых кампазытараў і напісалі свае першыя партытуры, у нас быў такі пленум, паказ новай музыкі, і прыехаў вялікі армянскі кампазытар Авет Тэртэрʼян. Яму вельмі спадабалася наша музыка, і выступаючы па тэлебачаньні, ён сказаў: ну гэта ж амазонкі, гэта вашы чароўныя амазонкі. Я хачу сказаць, што пакаленьне Волі Падгайскай — гэта амазонкі паболей за нас будуць. Ну а Воля гэта проста іх каралева Іпаліта, таму што яна прыдумляе такія магутныя праекты! Напрыклад яе праект, які будзе 28 лістапада. Напісаць для аргану і тэрменвокса, дастаткова рэдкага інструмэнту, гэта таксама трэба ўмець і прыкласьці шмат сіл. Жадаю ёй посьпеху і сабе, таму што ў мяне таксама 28 лістапада будзе прэм’ера, ініцыяваная ёю.

На жаль, застаюцца ў прафэсіі ў асноўным хлопчыкі, а паступаюць дзяўчаткі. Яны больш старанныя, яны больш выканаўчыя, яны ўсё робяць, але, на жаль, ня ўсе застаюцца ў прафэсіі. Калі прырода так распарадзілася, што жанчына нараджае дзяцей, значыць, яна і павінна гэтым займацца. І тут ужо нічога не паробіш.

«Прафэсія кампазытара перастала быць прэстыжнай, мужчыны перасталі яе выбіраць. Лепш быць выканаўцам, сьпеваком, акардэаністам, скрыпачом...»

Ганна Соўсь: Вы сказалі, што ў вас зараз больш студэнтак чым студэнтаў. А ці так было заўсёды? Калі гэты пералом адбыўся, калі стала больш жанчын паступаць на кампазыцыю?

​Галіна Гарэлава: Гадоў дваццаць таму. Калі я і Люда Шлег вучыліся, былі ў асноўным хлопчыкі ўсё ж. А вось калі Воля Падгайская вучылася, калі яшчэ вучылася Аліна Безенсон, ужо было пароўну. На курсе былі дзьве дзяўчынкі і два хлопчыкі, і адзін зь іх вельмі таленавіты, Валера Воранаў. Ён ужо даўно жыве ў Нямеччыне, вельмі актыўна працуе. А потым усё зьмянілася ў такі бок. Напэўна, гэта зьвязана з тым, што прафэсія кампазытара перастала быць прэстыжнай, і мужчыны перасталі яе выбіраць для сябе. Лепш быць выканаўцам, сьпеваком, акардэаністам, скрыпачом...

Ганна Соўсь: Я рабіла перадачу «Толькі жанчыны» з трыма мастачкамі, і ў ёй мастачка Марта Шматава казала пра тое, што беларускае выяўленчае мастацтва ўсё больш становіцца жаночай справай, бо ў ім не зарабляюць шмат грошай, і мужчыны не затрымліваюцца.

Галіна Гарэлава: Гэта ўвогуле ня мае значэньня, калі гаворка ідзе пра творчасьць... Калі ты чакаеш яшчэ нейкіх дывідэндаў, то гэта звычайна не апраўдвае сябе. Проста калі табе найбольш цікава займацца творчасьцю, то гэта ўсё вырашае.

Ганна Соўсь: Вольга, ці калі-небудзь вы адчувалі гендэрную няроўнасьць у музычнай герархіі Беларусі? Зь якім стэрэатыпамі сутыкаліся?

​Вольга Падгайская: Калі я навучалася ў кансэрваторыі, я адчувала, што прафэсія кампазытара — вельмі прэстыжная, і я адчувала, што я — кампазытар, гэта высокая пасада, таму што да нас так ставіліся. І не было нейкага асаблівага стаўленьня, хлопец ты ці дзеўчына. У асноўным мае калегі — хлопцы. Можа быць, і я сябе паводжу як хлопец, таму ў мяне зь імі не было ніякіх праблем, намёкаў ці яшчэ чагосьці. Я лёгкасьць адчувала ў прафэсіі і ў разьвіцьці. Таму не магу нічога такога сур’ёзнага назваць.

Ганна Соўсь: А ці пагадзіліся б вы з вызначэньнем спадарыні Галіны, што вы — амазонка новага пакаленьня ў музыцы?

Вольга Падгайская: Я ж не магу паглядзець на сябе ў люстэрка, амазонка я ці не. Я проста займаюся сваёй справай, а калі нехта нешта скажа: «Паслухаў, дзякуй, вельмі цікава», то ідзеш далей. Сабой ня будзеш пастаянна захапляцца, бо ёсьць іншае, чым займацца.

​Ганна Соўсь: Вольга, вы зараз на піку кар’еры. Якая ваша найвялікшая мара?

Вольга Падгайская: Усе мары — у музыцы. Можа быць, каб нешта памянялася, каб прэстыж прафэсіі вярнуўся.

Ганна Соўсь: Аліна, нядаўна ў філярмоніі адбылася прэмʼера твору кампазытаркі Ларысы Сімаковіч «Скарына. Вяртаньне». Ларыса, на жаль, не змагла паўдзельнічаць у нашай дыскусіі, але ў папярэдняй размове яна гаварыла, што ня бачыць ніякай розьніцы ў музычных творах, напісаных мужчынамі ці жанчынамі. Ці вы з ёй згодныя?

​Аліна Безенсон: Ёсьць творы жаночыя і мужчынскія і ў мужчын, і ў жанчын. Калі мужчына-кампазытар зьвяртаецца да жаночай паэзіі, калі піша для жаночага голасу, то натуральна, гэта музыка будзе вытанчаная, яна будзе для жанчын. Калі ж жанчына-кампазытар зьвяртаецца да тэмаў вечных духоўных каштоўнасьцяў, то гэта будзе музыка мудрая, больш мужчынская, лягічная. Я б з Ларысай пагадзілася, гэта ўсё залежыць ад ідэі і ад канцэпцыі твору.

«Калега на абмеркаваньні сказаў, што пачуў кантрабас з жаночым абліччам»

Ганна Соўсь: Спадарыня Галіна, таксама вас хацела запытацца, ці вы на сваім шляху адчувалі гендэрную няроўнасьць у музычнай герархіі? Зь якімі стэрэатыпамі вам даводзілася сутыкацца?

​Галіна Гарэлава: Мне вельмі дапамагалі мае старэйшыя калегі-мужчыны. Я кажу ня толькі пра свайго непасрэднага настаўніка Дзьмітрыя Браніслававіча Смольскага, але і пра Генрыха Вагнэра, і Сяргея Картэса, і Андрэя Мдзівані. На сьвядомым узроўні ім няважна было, хлопчык ці дзяўчынка. Пэрспэктыўны чалавек — трэба яму дапамагаць. Але на падсьвядомым узроўні нешта адбывалася.

Аднойчы Генрых Матусавіч Вагнэр, які цудоўна да мяне ставіўся, пахваліўшы пасьля праслухоўваньня маё сачыненьне, сказаў: «Мне так спадабалася, што нават ня верыцца, што гэта напісала жанчына». Падсьвядома ён гэта сказаў, абсалютна не хацеў нікога пакрыўдзіць. Але верагодна, што гэта дзесьці існуе ў глыбінях падсьвядомасьці.

Можа быць, людзі чуюць неяк інакш. Розьніцу ў мужчынскіх і жаночых творах мы не адчуваем. Я згодная з Ларысай, якая вельмі магутны кампазытар, калі ўжо ўмоўна казаць, то такога мужчынскага пляну. Я памятаю, як пасьля прэм’еры «Саната для кантрабасу», якую я напісала, адзін калега на абмеркаваньні сказаў: «Вы ведаеце, я пачуў кантрабас з жаночым абліччам». Нешта ж ён такое пачуў.

«Жыцьцё — гэта фронт. А творчасьць — гэта тыл»

Ганна Соўсь: Які ваш твор найбольш адлюстроўвае вас як жанчыну?

Галіна Гарэлава: Калі ўласнае жыцьцё ўжо пражытае, то ў ім ёсьць рэчы, за якія табе сорамна, якія ты б хацеў забыць, не ўспамінаць, дзесьці ты там не да канца быў шчырым, многа ўсяго было. А вось творчасьць — гэта такая рэч, калі ты абсалютна шчыры. Гэта адзіны бок твайго жыцьця, дзе ты нікога не падмануў і нікога не падвёў. Жыцьцё — гэта фронт. А творчасьць — гэта тыл, куды ты можаш сысьці адпачнуць. Можа быць у маіх калег свой погляд на творчасьць, але для мяне і ўся творчасьць сёньняшніх удзельніц — гэта яны. У Волі вельмі розная творчасьць, але гэта заўсёды яна. У Аліны больш на яе падобная, але гэта ўсё адно яе творчасьць.

«У побыце я жанчына, а вось калі я працы ці сам насам, то я раблюся мужчынам»

Ганна Соўсь: Вольга, Аліна, а вы маглі бы назваць ваш твор, які найбольш адлюстроўвае вас як жанчыну?

Вольга Падгайская: Гэта «Выбар Сафіі». Усё роўна цяжка вылучыць. Калі я назаву адзін твор, то здраджу ўсяму астатняму.

Аліна Безенсон: Вакальныя цыклі на вершы жанчын-паэтак. Вакальны цыкл «Мы развучыліся слухаць цішыню» і «Скрозь прызму ночы» на вершы Натальлі Ільюшынай — гэта такая вытанчаная жаночая музыка, напісаная для жаночага голасу. Што тычыцца маёй інструмэнтальнай творчасьці альбо буйных араторый, сымфанічных канцэртаў, то мне Віктар Антонавіч Войцік (прафэсар катэдры кампазыцыі Акадэміі музыкі — РС) зрабіў такі камплімэнт, што ў мяне не жаночая музыка.

Ганна Соўсь: Гэта быў камплімэнт зь яго пункту гледжаньня, а з вашага?

Аліна Безенсон: Я прааналізавала, праглядзела, успомніла ўсе свае сачыненьні, пачынаючы ад 2000-га году... У мяне выкладчыкамі ў Акадэміі музыкі былі мужчыны — Андрэй Васільевіч Бандарэнка і Андрэй Юр’евіч Мдзівані. Яны прыклалі сілы, я атрымала ад іх вялікую карысьць, выхаваньне, лягічнае мысьленьне, нічога лішняга. Можа быць, пазьней рассудзяць інакш, але я б сказала, што большасьць твораў у мяне мужчынскія. У мяне і характар сам па сабе такі, я і арганізатар добры, мужчынскага пляну. У побыце я жанчына, а вось калі я працы ці сам насам, то я раблюся мужчынам.

Ганна Соўсь: Вольга, ці вы б пагадзіліся з тым, што творчасьць — гэта тыл?

​Вольга Падгайская: Для мяне гэта адзіны сродак псыхалягічнага выжываньня. Калі б музыкі не было ў маім жыцьці, то я ня ведаю, як бы я жыла. Гэта сродак выжываньня для мяне — не матэрыяльны, а псыхалягічны.