У 1973 годзе Вялікабрытанія далучылася да так званага «агульнага рынку» — аб’яднаньня некалькіх эўрапейскіх краін. Пазьней, у 90-я гады гэтае аб’яднаньне было ператворана ў Эўразьвяз.
Нягледзячы на тое, што фармальна галасаваньне аб выхадзе з ЭЗ пакуль тычыцца толькі Вялікабрытаніі, яно можа аказаць моцны ўплыў на сусьветную палітыку і эканоміку.
Аргумэнты «за» выхад
Прыхільнікі выхаду кажуць: у 70-я гады Вялікабрытанія далучалася да адной структуры, але гэтая структура з тых часоў моцна зьмянілася.
На іх думку, замест прагматычнай эканамічнай арганізацыі, якая ў першую чаргу была створана, каб зьняць гандлёвыя бар’еры і дапамагчы свабоднаму перамяшчэньню капіталаў і працоўнай сілы, сёньня ЭЗ — гэта «наддзяржава». Яна з кожным годам забірае на сябе ўсе больш палітычных функцый. Піша для краін-удзельніц абавязковыя да выкананьня законы, якія ня ўлічваюць іх ўнутраную сытуацыю. Бярэ на сябе ахову межаў (і робіць гэта дрэнна, запаўняючы Вялікабрытанію мігрантамі). Сумніўным чынам рэгулюе валютную, фінансавую і сацыяльную палітыку — напрыклад, аказвае фінансавую дапамогу Грэцыі, Гішпаніі і іншым краінам ЭЗ. Такое ўмяшаньне Брусэля ва ўнутраныя справы краінаў многіх у Вялікабрытаніі не задавальняе, і гэтую сытуацыю, на іх думку, неабходна мяняць.
Аргумэнты «супраць» выхаду
У праціўнікаў Brexit аргумэнты «за» тое, каб застацца, у асноўным эканамічныя.
Па-першае, яны баяцца падзеньня фунта, а таксама сваіх даходаў. Інвэстар Джордж Сорас папярэдзіў, што ў выпадку выхаду з ЭЗ брытанская валюта можа зваліцца на 15-20% — зь цяперашняга ўзроўню у $ 1,46 да $ 1,15 і ніжэй.
Па-другое, каля 3 млн. жыхароў краіны занятыя ў сэктары гандлю з ЭЗ, і шмат каму зь іх пасьля «разводу» прыйдзецца шукаць новыя працоўныя месцы.
Супраць Brexit выступаюць многія работнікі брытанскай сельскай гаспадаркі. Фэрмэры нагадваюць, што 73% прадукцыі брытанскага аграсэктару цяпер ідзе на экспарт у ЭЗ, і гэты рынак (перадусім гаворка ідзе пра ялавічыну і рыбу) у выпадку Brexit будзе для краіны страчаны.
Па-трэцяе, эўрапейскія тавары часта таньней за зробленыя ў Вялікабрытаніі і вымушаюць брытанскія кампаніі таксама «трымаць» кошты на прымальным узроўні, а не задзіраць іх.
У чацьвёртых, менавіта Брусэль настаяў на ўкараненьні ў Вялікабрытаніі такіх прыемных для простага работніка рэчаў, як аплатны дэкрэтны адпачынак і аплатныя сьвяты. Менавіта пра гэта казала пісьменьніца Джоан Роўлінг, заўважаючы, што брытанцы «недаацэньваюць» усё тое добрае, што даў ім Брусэль.
Што кажуць апытаньні?
Прыхільнікаў і праціўнікаў Brexit у Вялікабрытаніі сёньня прыкладна пароўну. Пытаньне толькі ў тым, колькі прадстаўнікоў кожнай катэгорыі прыйдуць на выбарчыя ўчасткі.
Апытаньне агенцтва ORB для газэты The Daily Telegraph: 53% грамадзян Вялікабрытаніі — за тое, каб застацца ў ЭЗ, 46% — за тое, каб выйсьці
Дадзеныя NatCen: 53% — за тое, каб застацца ў ЭЗ, 47% — за тое, каб выйсьці
Апытаньне YouGov для газеты The Times: 42% — за тое, каб застацца ў ЭЗ, 44% — за тое, каб выйсьці.
Хто «за» выхад?
Кампанія па выхадзе Вялікабрытаніі з ЭЗ доўгі час падавалася як пратэст «простых брытанцаў» супраць кіруючых вярхоў. Існавала меркаваньне, што толькі кіруючыя колы, нібыта, выступаюць за тое, каб застацца ў ЭЗ, а ў насельніцтва — іншыя настроі. Гэта слушна толькі збольшага.
Сапраўды, сярод прыхільнікаў выхаду з ЭЗ шмат атрымальнікаў сацыяльных дапамог зь ніжняй сярэдняй клясы. Гэтая група ў значнай ступені супадае з прыхільнікамі партыі эўраскептыкаў UKIP (Партыі незалежнасьці Злучанага Каралеўства), якая на апошніх парлямэнцкіх выбарах атрымала каля 4 млн. галасоў.
Але прыхільнікі UKIP у першую чаргу незадаволеныя міграцыйнай палітыкай ЭЗ і патрабуюць, каб Вялікабрытанія закрыла межы і адмовілася прымаць бежанцаў з Сырыі і Афрыкі, а таксама працоўных мігрантаў. Многія таксама выступаюць супраць фінансавай дапамогі «праблемным» краінам ЭЗ, але за гэтыя рамкі іх незадаволенасьць Брусэлем звычайна не выходзіць.
Аднак Brexit таксама падтрымлівае значная частка брытанскага буйнога бізнэсу і палітычнай эліты: напрыклад, некаторая частка кансэрватараў-торы. «За» выхад выступае прыкладна палова членаў парлямэнту, абраных ад торы, а таксама пяць членаў кабінэту Дэвіда Кэмэрана і былы мэр Лёндану Барыс Джонсан. Іх незадаволенасьць зьвязаная не зь мігрантамі, а з тым, што Брусэль забірае сабе ўсе больш паўнамоцтваў асобных дзяржаў, не даючы нічога (ці даючы недастаткова) узамен.
З прадстаўнікоў сусьветнай супольнасьці адкрыта падтрымлівае Brexit кандыдат у прэзыдэнты ЗША рэспубліканец Дональд Трамп. Лічыцца, што гэты крок таксама будзе выгадны РФ, аднак ніхто з афіцыйных расейскіх чыноўнікаў ці дыпляматаў прама гэтага не заяўляў. Сталы прадстаўнік Расеі пры ЭЗ Уладзімір Чыжоў, у прыватнасьці, сказаў: «Некаторыя могуць думаць, што Масква падтрымлівае выхад Вялікабрытаніі з ЭЗ, але ў цэлым для гэтага няма падстаў».
Хто «супраць» выхаду?
За тое, каб застацца ў ЭЗ, выступаюць сам прэм’ер Вялікабрытаніі Дэвід Кэмэран і 16 членаў яго кабінэту, а таксама партыі лейбарыстаў, шатляндзкія нацыяналісты SNP, паўночнаірляндзкая Plaid Cymru і партыя лібэральных дэмакратаў. Ёсьць меркаваньне, што застацца ў ЭЗ хацела б значная частка брытанскай моладзі, якая сёньня лёгка можа знайсьці працу ў любой краіне ЭЗ.
Кэмэран 21 чэрвеня зрабіў адмысловую заяву адносна Brexit і паабяцаў, што Вялікабрытанія не пакіне Эўразьвяз.
«Brits do not quit, — заявіў Кэмэран. — Калі мы гэта зробім, рашэньні будзем прымаць ужо ня мы: гэтыя рашэньні будуць пра нас, але бяз нашага ўдзелу».
Катэгарычна супраць выхаду Вялікабрытаніі з ЭЗ прэзыдэнт ЗША Барак Абама. Супраць выступаюць улады і бізнэс Нямеччыны і Францыі. Напярэдадні рэфэрэндуму больш за 30 буйных францускіх кампаній (у тым ліку Airbus, Air France, BNP Paribas, Danone, Dassault, Orange, Publicis, Thales) апублікавалі на правах рэклямы заклік да грамадзян Вялікабрытаніі ў чатырох найбуйнейшых газэтах і заклікалі іх галасаваць за тое, каб іх краіна заставалася ў складзе Эўразьвязу.
Што тычыцца каралевы Вялікабрытаніі Лізаветы II, то яна неаднаразова падкрэсьлівала, што адносіцца «нэўтральна» да рэфэрэндуму. Офіс манарха крайне рэзка адрэдагаваў на публікацыю газэты Sun, калі тая выказала здагадку, што каралева падтрымлівае выхад з ЭЗ.
Што думае бізнэс?
Вялікія карпарацыі ў цэлым — «за» тое, каб застацца ў ЭЗ, бо гэта дазваляе ім лягчэй перамяшчаць капітал, таньней наймаць працоўную сілу (у тым ліку за кошт мігрантаў) і займацца экспартам і імпартам прадукцыі. Да прыкладу, брытанскі аўтапрам у мінулым годзе экспартаваў 77% усіх вырабленых у краіне машын, і 58% было адпраўлена ў Эўропу. А кіраўнік аднаго з найбуйнейшых авіяперавозчыкаў-дыскаунтэраў EasyJet прама папярэдзіў, што ў выпадку, калі Брытанія прагаласуе «за» выхад, авіябілеты рэзка падаражэюць.
У той жа час многія невялікія і сярэднія кампаніі скардзяцца на груз залішніх рэгуляцый, які існуе на эўрапейскім рынку. Сярод прыкладаў — дзеючае ў ЭЗ працоўнае заканадаўства (абмежаваньне працоўнага тыдня 48 гадзінамі, прыраўноўваньне часовых работнікаў да сталых і інш.), А таксама экалягічнае заканадаўства. Усе гэтыя законы — значныя выдаткі для невялікіх прадпрыемстваў. Тым ня менш, паводле апытаньня членаў Брытанскай Гандлёвай палаты, 55% яе членаў хацелі б застацца ў ЭЗ.
Як увогуле зьявілася ідэя рэфэрэндуму?
Рэфэрэндум аб выхадзе зь ЭЗ паабяцаў правесьці прэм’ер Дэвід Кэмэран адразу пасьля таго, як ягоная партыя кансэрватараў (торы) у лютым выйграла парлямэнцкія выбары. Гэта было адным зь перадвыбарных абяцаньняў торы, і прэм’еру давялося яго стрымаць — нягледзячы на тое, што сам ён зьяўляецца прыхільнікам таго, каб застацца ў ЭЗ, хоць і з агаворкамі.
Адразу пасьля перамогі на выбарах Кэмэрану ўдалося дамовіцца ў Брусэлі аб замацаваньні асаблівага статусу Вялікабрытаніі ў ЭЗ і права ня ўдзельнічаць у далейшай палітычнай і эканамічнай інтэграцыі саюзу. Тым ня менш, гэтыя дамовы не задаволілі ні значную частку торы, ні прадстаўнікоў UKIP (Партыі незалежнасьці Злучанага Каралеўства).
Які статус рэфэрэндуму і хто будзе прымаць канчатковае рашэньне аб выхадзе?
Тэхнічна, нават калі людзі на рэфэрэндуме прагаласуюць «за» выхад з ЭЗ, гэтае рашэньне можа быць заблякаванае парлямэнтам, дзе дастаткова праціўнікаў Brexit. Але «Бі-Бі-Сі» і іншыя брытанскія СМІ называюць падобны рух супраць грамадзкай думкі «палітычным самагубствам». Тым ня менш палітолягі заўважаюць, што вынікі ўсенароднага галасаваньня павінны быць аформлены ў выглядзе законаў у тым жа парлямэнце. Гэта зойме некаторы час, а акрамя таго, кожны закон з пакета хутчэй за ўсё будзе суправаджацца абмеркаваньнямі і праўкамі.
****
У 22.00 мясцовага часу 23 чэрвеня будуць абвешчаныя вынікі галасаваньня на 382 выбарчых участках. Поўная карціна галасаваньня чакаецца да 4 раніцы мясцовага часу 24 чэрвеня.
