Сяргей Дубавец

Як эвалюцыя­наваць

Сёньня – апошняя частка “азбукі паводзінаў”, што некалькі месяцаў гучала на хвалях Радыё Свабода пад агульнай назваю “Як?” Як жыць, як любіць, як рабіць прамаўлялася не дзеля парады, а зь нязьменнай запытальнай інтанацыяй. Я насамрэч ня ведаю – як гэта ўсё адбываецца ў зьмененым часе і толькі спрабую разгледзець пэўныя заканамернасьці ў навакольным жыцьці. Зразумела, што ў кожнага свой досьвед, але людзі, якія жывуць у адну эпоху, верагодна маюць і нейкую супольную этыку. А ці эвалюцыянуюць этыка і сам чалавек адносна таго, якімі мы іх ведалі ў даўнейшыя часы ды ў кнігах клясыкаў?

Як ідэнтыфікавацца?

Ідэнтыфікавацца – знайсьці ўласную тоеснасьць-ідэнтычнасьць, разабрацца з тым, хто ты і адкуль узяўся, што – тваё, а што не, у якой іпастасі ты найбольш цікавы й карысны сабе й сьвету.

Як дагаворваць?

Вядома, праўду часу можна выказаць і намёкам. Але праўда нашага часу абрываецца на паўслове поўных фраз. Яна не дагаворваецца.

Як суседзіцца?

З маленства памятаю -- пасьля дзіцячых сутычак бабуля вучыла: а ты, перш чым даць камусьці, апрабуй гэта на сабе. Перш, чым прычыніць крыўду іншаму, прычыні яе сабе, каб ведаць меру свайго ўчынку.

Як чытаць?

У блаславёныя часы трэба чытаць пра акаянныя дні, каб не згубіцца ў часе й ня страціць арыентацыі ў гісторыі.

Як называцца?

Як перамагаць?

Як цікаваць?

Як выдаваць?

У 1995 годзе, калі “Наша Ніва” пераяжджала ў Менск, нехта параіў мне знайсьці “круцяля”. Газэта мелася з элітарнага месячніка ператварыцца ў папулярны тыднёвік. І таму быў патрэбны таленавіты прадусар-выдавец, які б, дзякуючы прыроднай інтуіцыі й сувязям, прывёў наша прадпрыемства да посьпеху.

Як сьвяткаваць?

Як хітраваць?

Хітры можа быць удачлівым, але ня можа быць добрым. Бо дабрыня ўласьцівая разумным, а хітрасьць – тупаватым.

Як шчыраваць?

Насуперак агульнаму ўяўленьню, шчырасьць – у памкненьнях, у працы, у змаганьні – не заўсёды заўважаецца і ўхваляецца іншымі. Бывае наадварот. Раздражняе, наструньвае, ятрыць. І тады думаеш – а можа, гэта й ня шчырасьць, а тое, што ты за яе выдаеш, – твая ўласная няздатнасьць быць адкрытым да іншых?

Як вільняваць?

Ведаю на Астравеччыне такую суполку – “Вільняр”. Вільняр – ад Вільні. А што вільняр робіць? Вільнярыць, робіць Вільню. “Рабі пільна, і тут будзе Вільня”, -- старая прымаўка, якая лепш за любыя факты кажа нам пра тое, што значыць для беларуса Вільня. Прыклад, арыенцір, “куток жаданьняў”.

Як пікетаваць?

Дзеля чаго праводзяцца акцыі, якія ня маюць ніякага грамадзкага розгаласу й працягу?

Як талераваць?

Талеранцыя – цярпімасьць да таго, што табе не ўласьціва. Яна сканчаецца, калі страчваецца паразуменьне бакоў і адна праўда заступае на тэрыторыю іншай, калі пачынаецца гвалт. Вярнуць талеранцыю можна толькі праз перамовы бакоў і пацьверджаньне тэрытарыяльнай цэласьці адной і другой праўды.

Як сябраваць?

Самы загадкавы тып дачыненьняў – сяброўства.

Як варагаваць?

Калі ўжо варагаваць, дык адкрыта. Хоць лепей бы не варагаваць. Але заўсёды знаходзяцца людзі, якія бяз ворагаў жыць ня могуць.

Як прадбачыць?

Часта тое, што ты задумаў і рабіў, дзеля чаго траціў час і сілы, абяртаецца зусім іншым вынікам. Калі ня заўтра, дык праз сто гадоў.

“Як?” Тлумачальная запіска

Літоўскі прыяцель Імантас даводзіць мне, чаму ў Вільні здарыліся нядаўнія закалоты, чаму ў 1991-м людзі выйшлі бараніць парлямэнт, а надоечы ледзьве не разбурылі гэты сымбаль незалежнасьці й дэмакратыі.

Як мераць?

Расейская прымаўка “Сем разоў адмер – адзін адрэж” страціла сэнс. Калісьці даўно, у школе, дзе яе бясконца паўтаралі настаўнікі, здавалася, што сэнс ёсьць, а цяпер – не. Навошта мераць сем разоў?

Як адбыцца?

У школе я быў з тых вучняў, пра якіх настаўнікі кажуць: можа, але ня хоча.

Як не прапасьці?

Чалавек, народ і ўся наша бедная цывілізацыя ідуць сваёй дарогай задам наперад. Усё, нібыта, разьвіваецца, але ніхто ня ведае – куды. Бо дадзена бачыць толькі той шлях, які прайшоў, а ня той, што будзе заўтра. Таму прагнозы мала чым адрозьніваюцца ад навагодніх пажаданьняў, а катаклізмы здараюцца, як правіла, нечакана. Застаецца верыць, што й пажаданьні магуць матэрыялізавацца.

Як фундаваць?

Што ні кажыце, а жыць у патэрналісцкай дзяржаве ў часы сусьветнага крызысу – небясьпечна. Табе нічога не паведамляюць, бо ўсё ведае “бацька”, ты нічога не прадпрымаеш, бо за цябе прадпрымае “бацька”.

Як дараваць?

Дараваньне – гэта паразуменьне бакоў, у выніку якога не застаецца крыўдаў. Табе могуць дараваць на словах, але крыўда застаецца ў сэрцы.

Як тусавацца?

Нашы сходы-зборкі-тусоўкі страцілі сваю дзівоснасьць.

Як агітаваць?

На жаль, “пераможца заўжды мае рацыю”. Нават калі парушае прынцып “ляжачага ня б’юць” і будуе сваю рыторыку на агітацыі супраць пераможанага. Калі ж пераможаны ўзяў за аснову агітацыю супраць пераможцы, ён толькі памнажае сваю паразу.

Як спрачацца?

Спрачацца -- палемізаваць, дыскутаваць, пераконваць адзін аднаго.

Як верыць?

Насамрэч ня мы выбіраем веру, а яна нас. Мы можам выбраць царкву, і зусім не абавязкова наш выбар канфэсіі супадзе з той верай, якая выбрала нас.

Як казаць?

Казаць, гаварыць, размаўляць трэба так, як зручна.

Як прыстасоўвацца?

Як бараніцца?

Калі разабрацца, дык правы й свабоды чалавека, якія мы называем фундамэнтальнымі, не такія ўжо й унівэрсальныя.

Як укараніцца?

Сэнс просты: укараніцца – пусьціць корань у зямлю.

Як яднацца?

Яго нельга інсьпіраваць. Можна толькі падтрымаць, умацаваць, пашырыць або – згубіць. Але ўзьнікае яднаньне само.

Як застацца?

Як рабіць?

Караткевіч казаў: любую справу рабіць хвацка! Але хвацка – гэта ты. А як – рабіць?

Як любіць?

Калі цябе на кожным кроку заклікаюць любіць Беларусь, а пры тым укладаюць у гэты панятак зусім розныя рэчы, гаворка ідзе не пра тое, што ты Беларусь ня любіш і цяпер вось павінен палюбіць.

Як жыць?

Жыць трэба тут і цяпер. Бессэнсоўна чакаць, што “прыйдуць нашы” (і хто такія ў нас цяпер “нашы”?), што Лукашэнка “дрогне”, што Захад прымусіць Ярмошыну правільна лічыць галасы на выбарах...