У Гарбузы, што ў Дзяржынскім раёне на Меншчыне, я наўмысна прыехаў пасярод тыдня, бо ўжо ведаў, што тутэйшыя жыхары дагэтуль трымаюцца патрыярхальных, адмыслова гарбузоўскіх прыкмет — на сьвяты й у нядзелю гасьцей не прымаць, голак ды запалак не пазычаць: маўляў, каб чаго ня выйшла. Дарогай разважаў: мо, і дзіўнаваты для Беларусі назоў вёскі паходзіць з таго, што па мясьцінах гэтых у розныя часы перакочваліся, як тыя гарбузы, крымчакі ды крыжакі, швэды ды маскавіты. Але гарбузоўская краязнаўца сп. Тамара Калюжына падзялілася іншай вэрсіяй.
(Калюжына: ) “Назва Гарбузоў, лічыцца, пайшла ад прозьвішча аднога зь першых, хто тут пасяліўся. Гучыць вельмі па-беларуску — ані дыня, ані тыква, ані “арбуз”. У навакольных вёсках ёсьць такія прозьвішчы: Гарбузы…”
У часе майго прыезду вуліца Цэнтральная Гарбузоў літаральна пацекла — прарвала вадаправод. І ля адзінай тут дзяржаўнай крамы, дзе зазвычай тоўпіцца народ, нікога не было. Пераходжу на суседнюю, Садовую, вуліцу й бачу чаргу ля прадпрымальніцкай аўталаўкі, што прыйшла зь Менску. Падыходжу.
(Галасы: ) “Хлеб лепшы, чым наш дзяржынскі, дзешавейшы ды такі харошы. Прывозяць у сераду й у суботу… А так газ, сьвет, вада ў дамох ёсьць… Няблага нам, пэнсіянэрам, — своечасова ён плаціць пэнсію…”
(Карэспандэнт: ) “Вы думаеце, хто вам плаціць пэнсію — Лукашэнка, ці дзяржава ўсё-ткі?”
(Голас: ) (сьмяецца ) “Нібыта, усе лічаць — Лукашэнка, але ж не Лукашэнка плаціць…”
(Карэспандэнт: ) “А галасавалі Гарбузы, у асноўным, “за” Лукашэнку?”
(Голас: ) “У асноўным. Я дык “за” Лукашэнку галасаваў…”
Старыя прыгадваюць, што ў 1955-ым паляводам тут плацілі па 15 капеек за працадзень.
(Голас: ) “У іх цяпер лепей, прасьцей — раней было наадварот…”
(Карэспандэнт: ) “Лукашэнка ж сказаў, што ў нас 150 даляраў зарабляюць…”
(Мазынскі: ) “Здрасьце! У нас, мо, зарабляюць. Толькі хто — невядома!”
(Карэспандэнт: ) “А вы што-небудзь ад улады чакаеце?”
(Голас: ) “Нічога ні ад кога не чакаю! Толькі адна вуліца ў Гарбузох заасфальтавана. А тут во наша Садовая — езьдзяць, скот ходзіць — пылу! Вакна не адкрыць!”
Але галоўнае, што непакоіць гарбузоўцаў, як яны кажуць, транспартная праблема. Перадгісторыю распавяла мне бібліятэкар Тамара Калюжына.
(Калюжына: ) “Наша вёска далёка ад трасы. Туды можна выйсьці толькі перасекшы дрыгву, — можа, 300 мэтраў даўжыні. Дзесьці ў 30-ыя гады людзі знайшлі выйсьце — паставілі сваі ды паклалі на іх дошкі. І так мы хадзілі шмат гадоў. Але апошнія 3-4 гады кладаўё патрабуе рамонту. Узімку яго заносіць сьнег, яно становіцца сьлізкім, небясьпечным для пераходу. Вось гэта прыводзіць да траўмаў — некалькі чалавек правальваліся, нейкая бабуля зламала нагу…”
Ізноў далучаюцца вяскоўцы.
(Галасы: ) “А дзеці ў школу ходзяць… Разьліваецца ўвесну вада — па пояс у ваду кідаюцца…”
(Карэспандэнт: ) “Абыходзіць колькі даводзіцца?”
(Галасы: ) “О-ой! 5 км. А так — 500 мэтраў да аўтобуснага прыпынку… Моладзі клюб трэба!.. Моладзі многа — куды дзявацца?! Страшна хадзіць у той клюб!”
Насамрэч, тутэйшы клюб — невялікае, перакошанае, урослае ў зямлю збудаваньне з вузкімі вачніцамі-вакенцамі. Далібог, хатка бабы-югасі.
Гэта ўжо мы сьмяёмся з 17-гадовай Ірынай Пушкарэвіч, самай маладой у Гарбузох маці — яна трымае, на ўсходні манер, сваю двухгадовую Натальку на галаве.
(Ірына: ) “Клюб хутка рухне — у Гарбузох нічога жывога няма. Большая частка моладзі ідзе ў горад. Нікому ня трэба кароў даіць…”
(Карэспандэнт: ) “Іра, у 17 гадоў 2-гадовае дзіця. Як адчуваеш сябе ў сёньняшніх нялёгкіх варунках?”
(Ірына: ) “Будзе 3 гадкі — пайду ў калгас працаваць: альбо на палявыя работы, альбо даяркай (атрымліваюць у сярэднім 250 рублёў). А паляводы якіх 150 — ня болей. У мяне муж нармальна зарабляе…”
(Карэспандэнт: ) “У вас жа дамкі будуюцца…”
(Ірына: ) “Даюць альбо тым, хто прыехаў, альбо — хто даўно працуе…”
(Карэспандэнт: ) “Дык з жыльлём пэрспэктывы ніякай?”
(Ірына: ) “Ніякай. Хіба муж пойдзе ў калгас трактарыстам працаваць. І тое: дадуць у якім інтэрнаце пакойчык — на рамонт грошай больш укладзеш. Быў садок — цяпер аўтобус прыяжджае, забірае дзяцей у Дзяржынск…”
Дзіцячы садок, нягледзячы на тое, што ў вёсцы 300 двароў і дзясяткі малых дзетак, зачынілі з фармулёўкай “непрыбытковы”. Тое самае адбылося і са швачным цэхам, і зь невялікім заводам па разьліве алькагольных напояў. Кажуць, начальства папросту не пажадала ўсім гэтым займацца. Зрэшты, і за пэнсію гарбузоўцы так трымаюцца невыпадкова — яна стала, бадай, адзінай крыніцай прыбыткаў пэнсіянэраў. Вось што расказала мне сп. Марыя Боўтрукевіч.
(Боўтрукевіч: ) “Малако людзі здаюць зусім дрэнна, бо мізэрныя цэны: таньней за ваду — 330 рублёў за літар. Сьмех! Нясвоечасова аплочваюць людзям. Пэнсіянэры трымаюць карову, за сена прывезьці аплаціць — і малака не хапае разьлічыцца нават за яго!”
Але найбольш зьневажальна, як сама яна лічыць, абышліся з 76-гадовай Вандай Францаўнай Матусевіч. Сп. Ванда — родная сястра героя-партызана Вячаслава Нячая, што ў 22 гады пусьціў пад адхон 7 нямецкіх эшалёнаў. Маці ейную спалілі фашысты, і ў 14 гадоў яна засталася поўнай сіратой. Улады ж, якія з помпай адзначылі 60-годзьдзе Перамогі, не адшукалі нават мінімальных сродкаў на помнік брату-герою.
(Сп.Ванда: ) “Я, канечне, плакала, бо гэта жывая рана. Так мне было цяжка на душы, дык я папрасіла старшыню: увайдзіце ў маё становішча, я не магу паставіць помнік — адкуль у мяне грошы?! Тады прыехаў і кажа: у Мількавічах ёсьць брацкая магіла, перанясіце туды. А я бачыла, у якім яна стане. Кажу: слухайце, прадсядацель, ні за што туды не перавязу ані брата, ані матчыных астанкаў! “Паехалі, паглядзім, у якім стане вашы могілкі…” А ў нас помнік, агароджа, фундамант цамэнтам заліты. І вось пасьля гэтага выпадку сельсавет хоць вяночкі стаў класьці на братаву ды маміну магілы…”
(Карэспандэнт: ) “Сп.Ванда, кажуць, што ў вас самая маленькая пэнсія ў вёсцы…”
(Сп.Ванда: ) “У мяне 36 год стажу, але маленькі каэфіцыент. Рабіла паляводам — і касіла, і арала, цяжка-цяжка было. А пэнсія вось такая ў мяне на старасьць — жыві, як хочаш. А ў мяне нічога няма са скаціны, нават курэй. Усё жывое трэба карміць. А за што я буду?! Ужо можа нядоўга засталося…”
А яшчэ ў Гарбузох жыве родны брат сэнатара Мікалая Чаргінца, вядомага сваім палкім праслаўленьнем розных даброт, што, нібыта, за гады прэзыдэнцтва атрымалі простыя беларусы. Ягоны 60-гадовы брат — Грыгоры Іванавіч — працуе машыністам кацельнай лазьні. Я спытаў, ці не ў разладзе браты.
(Чаргінец: ) “Не, не. Тэлефануе, іншы раз я званю. Я прыяжджаў да яго. Сьмяецца: як справы, калгасьнік?..”
Так што Грыгоры Чаргінец сыстэматычна расказвае імянітаму брату тую праўду, якое той ніколі не наважваўся паўтараць з трыбунаў.
(Чаргінец: ) “У гэтым годзе хоць сена далі, а то зерне давалі. Пэнсіянэрам наагул не далі! Працаваць у калгас ня хочуць ісьці, бо малая зарплата. Раней 2-3 месяцы не давалі, многія старыя трактарысты ды камбайнэры пасыходзілі. Цяпер, кажуць, два новых “МАЗы” прыйшло — адзін камусьці далі, а на другі няма каго пасадзіць…”
***
Падставай для майго прыезду ў Гарбузы стаў далейшы досьлед фэрмэрскага руху. Гэтым разам — стану дробных фэрмэрскіх гаспадарак. 45-гадовы сп. Аляксандар Убарэвіч ужо 8 гадоў як мае ўсяго 10 га зямлі. Надзел — на гары. Таму праліўныя дажджы ня ёсьць праблемай — сьцякаюць. Калі ж сухмень, — няма ўраджаю. Верная паплечніца Аляксандру жонка Ала. Абодвум сужэнцам-аграномам — пытаньне рубам.
(Карэспандэнт: ) “У дробнай фэрмэрскай гаспадаркі шанцы на выжываньне ёсьць, ці не?”
(Аляксандар: ) “Маё такое меркаваньне: фэрмэрскі рух захлынаецца, амаль на каленях стаіць. Асабліва — дробныя гаспадаркі”.
(Ала: ) “Пражыць адзін дзень нам дастаткова, але закінуць наперад — шанцаў ня будзе. Мы ня можам зарабіць столькі грошай, каб набыць сеялку, якая сёньня нам патрэбна. Дапусьцім, у нас 4 фэрмэрскія гаспадаркі ў сельсавеце. Каб мы змаглі аб’яднацца, — пераканана, што далі б ураджай удвая большы, чым наш калгас. І кожны ведаў бы: калі я сёньня ўкладуся ад душы, — дык і атрымаю. Ня тое, што калгасьнік: прыйшоў — ёсьць, няма працы; як запашу, як пасаджу — яму гэта… да “фені”.
(Карэспандэнт: ) “Па праўдзе, болей узялі б зямлі?”
(Аляксандар: ) “Каб можна было ўзяць крэдыт, купіць камбайн, трактар. Наняў бы работнікаў — дык можна было б узяць яшчэ. Галоўнейшая праблема — праблема збыту. Трэці год працуем зь дзіцячымі ўстановамі Дзяржынскага раёну — пастаўляем бульбу. Яны бралі б з задавальненьнем…”
Гэтым годам Убарэвічы атрымалі добры ўраджай: зерня 20 тон ды бульбы 60 (прычым, гатунку “Скарб”). Але сытуацыя такая: калі перайначыць вядомы рэвалюцыйны выраз, дык нізы жадаюць браць прадукцыю фэрмэраў, але вярхі не даюць. Патлумачваюць мае суразмоўцы Ала ды Аляксандар.
(Ала: ) “А цяпер вырасьціў ураджай — хочаш сам зьеж, хочаш — выкінь…”
(Аляксандар: ) “Каб здаць мне ім прадукцыю, патрабуецца дазвол райвыканкаму — вертыкальшчыкаў. Але яны падпарадкоўваюцца камусьці вышэй, а тыя — яшчэ вышэй. І выходзіць замкнёнае кола. Сёньня пайсьці мне ў банк узяць крэдыт пад мінімальны працэнт — ніхто табе ня дасьць. Мне патрэбен МТЗ-80. Але такіх у лізінг не даюць. А каб набыць, патрэбна 20 млн. Усю гаспадарку трэба прадаць! Жывём з таго, што ёсьць…”
5 гадоў ужо Ала Ўбарэвіч зьяўляецца старшынём “Беларускай асацыяцыі дапамогі дзецям ды маладым інвалідам у Дзяржынскім раёне”. Убарэвічаў саміх напаткала гора: іхны 16-гадовы Сашка хварэе на фасфат-дыябэт — у касьцёх не хапае кальцыя. У хлопца ўжо сёньня сур’ёзныя ўскладненьні — колападобныя ногі, сасьлепласьць на адно вока. Ала ня можа палічыць, колькі лекараў давялося абысьці, колькі бальнічных ложкаў памяняць…
(Ала: ) “Калі мне сказалі, што маё дзіця інвалід, я не магла гэтаму паверыць. Як бачыла дзетак, нерухомых, на ложках — яны не маглі гаварыць, толькі мыкалі (а дзеткам тым 10-12 гадоў), я выходзіла за дзьверы, стаяла й плакала. Прыходзіла дахаты — і суткі-двое адыходзіла…”
Ала зьяднала ў Асацыяцыю 50 дзяцей ды маладых інвалідаў. Наладзіла стасункі паміж імі, штогод арганізоўвае фэст “Запалі сваю зорку”, які заахвочвае да розных відаў творчасьці. Гэта — прызнаецца — ейны боль і ейны крыж.
(Ала: ) “Я заўжды схілялася й схіляюся ў паклоне перад тымі бацькамі, якія пакінулі гэтых дзетак у хаце, не аддалі ў Дамы інвалідаў, а прысьвяцілі сваё жыцьцё выхаваньню гэтых дзяцей…”
Тым часам Аляксандар прапануе пад’ехаць да сваяка — настаўніка фізкультуры Юрыя Балькоўскага. Сп. Юры мае ўстойлівыя палітычныя погляды, выпісвае “Народную волю”. Мы сустрэліся.
(Балькоўскі: ) “Ёсьць, канечне, праблема інфармацыі — тут удвох газэту гэтую выпісваем. Пэнсіянэры глядзяць, у асноўным, БТ. Для іх навіны: злавілі таго, забралі гэтага. Я гэтых каналаў не гляджу, бо не магу ўсю гэтую хлусьню слухаць. Ну, дыктатуры, як у 37-ым годзе, — такога ня скажаш. Але хацелася б зусім іншага — свабоднай Беларусі, каб я з годнасьцю слухаў свой гімн па-беларуску, каб бачыў свой бел-чырвона-белы сьцяг, які на любых спаборніцтвах уздымалі б. Я, калі бачу гэты сьцяг, — у мяне гонар за сваю Радзіму й за сябе. А мусульманскі гэты — ня наш. Я яго не прызнаю. Мне падабаюцца тыя ідэі й людзі, што ідуць наперад!”
Аляксандар падкідае мяне на сваім срэбным “опэлі” да цягніку й па дарозе паведамляе апошнюю навіну.
(Аляксандар: ) “Літаральна пазаўчора мне прапаноўвалі: ідзі аграномам — вольная пасада. Я кажу: вы — што, ёкнуліся?! Падпарадкоўвацца й на кагосьці працаваць?! Прайшоў той час, калі я мог працаваць суткамі ў калгасе. Я працую сам на сябе, для сваёй сям’і, мяне ніхто не прымушае. У мяне ёсьць вольны час вольнага чалавека…”
(Калюжына: ) “Назва Гарбузоў, лічыцца, пайшла ад прозьвішча аднога зь першых, хто тут пасяліўся. Гучыць вельмі па-беларуску — ані дыня, ані тыква, ані “арбуз”. У навакольных вёсках ёсьць такія прозьвішчы: Гарбузы…”
У часе майго прыезду вуліца Цэнтральная Гарбузоў літаральна пацекла — прарвала вадаправод. І ля адзінай тут дзяржаўнай крамы, дзе зазвычай тоўпіцца народ, нікога не было. Пераходжу на суседнюю, Садовую, вуліцу й бачу чаргу ля прадпрымальніцкай аўталаўкі, што прыйшла зь Менску. Падыходжу.
(Галасы: ) “Хлеб лепшы, чым наш дзяржынскі, дзешавейшы ды такі харошы. Прывозяць у сераду й у суботу… А так газ, сьвет, вада ў дамох ёсьць… Няблага нам, пэнсіянэрам, — своечасова ён плаціць пэнсію…”
(Карэспандэнт: ) “Вы думаеце, хто вам плаціць пэнсію — Лукашэнка, ці дзяржава ўсё-ткі?”
(Голас: ) (сьмяецца ) “Нібыта, усе лічаць — Лукашэнка, але ж не Лукашэнка плаціць…”
(Карэспандэнт: ) “А галасавалі Гарбузы, у асноўным, “за” Лукашэнку?”
(Голас: ) “У асноўным. Я дык “за” Лукашэнку галасаваў…”
Старыя прыгадваюць, што ў 1955-ым паляводам тут плацілі па 15 капеек за працадзень.
(Голас: ) “У іх цяпер лепей, прасьцей — раней было наадварот…”
(Карэспандэнт: ) “Лукашэнка ж сказаў, што ў нас 150 даляраў зарабляюць…”
(Мазынскі: ) “Здрасьце! У нас, мо, зарабляюць. Толькі хто — невядома!”
(Карэспандэнт: ) “А вы што-небудзь ад улады чакаеце?”
(Голас: ) “Нічога ні ад кога не чакаю! Толькі адна вуліца ў Гарбузох заасфальтавана. А тут во наша Садовая — езьдзяць, скот ходзіць — пылу! Вакна не адкрыць!”
Але галоўнае, што непакоіць гарбузоўцаў, як яны кажуць, транспартная праблема. Перадгісторыю распавяла мне бібліятэкар Тамара Калюжына.
(Калюжына: ) “Наша вёска далёка ад трасы. Туды можна выйсьці толькі перасекшы дрыгву, — можа, 300 мэтраў даўжыні. Дзесьці ў 30-ыя гады людзі знайшлі выйсьце — паставілі сваі ды паклалі на іх дошкі. І так мы хадзілі шмат гадоў. Але апошнія 3-4 гады кладаўё патрабуе рамонту. Узімку яго заносіць сьнег, яно становіцца сьлізкім, небясьпечным для пераходу. Вось гэта прыводзіць да траўмаў — некалькі чалавек правальваліся, нейкая бабуля зламала нагу…”
Ізноў далучаюцца вяскоўцы.
(Галасы: ) “А дзеці ў школу ходзяць… Разьліваецца ўвесну вада — па пояс у ваду кідаюцца…”
(Карэспандэнт: ) “Абыходзіць колькі даводзіцца?”
(Галасы: ) “О-ой! 5 км. А так — 500 мэтраў да аўтобуснага прыпынку… Моладзі клюб трэба!.. Моладзі многа — куды дзявацца?! Страшна хадзіць у той клюб!”
Насамрэч, тутэйшы клюб — невялікае, перакошанае, урослае ў зямлю збудаваньне з вузкімі вачніцамі-вакенцамі. Далібог, хатка бабы-югасі.
Гэта ўжо мы сьмяёмся з 17-гадовай Ірынай Пушкарэвіч, самай маладой у Гарбузох маці — яна трымае, на ўсходні манер, сваю двухгадовую Натальку на галаве.
(Ірына: ) “Клюб хутка рухне — у Гарбузох нічога жывога няма. Большая частка моладзі ідзе ў горад. Нікому ня трэба кароў даіць…”
(Карэспандэнт: ) “Іра, у 17 гадоў 2-гадовае дзіця. Як адчуваеш сябе ў сёньняшніх нялёгкіх варунках?”
(Ірына: ) “Будзе 3 гадкі — пайду ў калгас працаваць: альбо на палявыя работы, альбо даяркай (атрымліваюць у сярэднім 250 рублёў). А паляводы якіх 150 — ня болей. У мяне муж нармальна зарабляе…”
(Карэспандэнт: ) “У вас жа дамкі будуюцца…”
(Ірына: ) “Даюць альбо тым, хто прыехаў, альбо — хто даўно працуе…”
(Карэспандэнт: ) “Дык з жыльлём пэрспэктывы ніякай?”
(Ірына: ) “Ніякай. Хіба муж пойдзе ў калгас трактарыстам працаваць. І тое: дадуць у якім інтэрнаце пакойчык — на рамонт грошай больш укладзеш. Быў садок — цяпер аўтобус прыяжджае, забірае дзяцей у Дзяржынск…”
Дзіцячы садок, нягледзячы на тое, што ў вёсцы 300 двароў і дзясяткі малых дзетак, зачынілі з фармулёўкай “непрыбытковы”. Тое самае адбылося і са швачным цэхам, і зь невялікім заводам па разьліве алькагольных напояў. Кажуць, начальства папросту не пажадала ўсім гэтым займацца. Зрэшты, і за пэнсію гарбузоўцы так трымаюцца невыпадкова — яна стала, бадай, адзінай крыніцай прыбыткаў пэнсіянэраў. Вось што расказала мне сп. Марыя Боўтрукевіч.
(Боўтрукевіч: ) “Малако людзі здаюць зусім дрэнна, бо мізэрныя цэны: таньней за ваду — 330 рублёў за літар. Сьмех! Нясвоечасова аплочваюць людзям. Пэнсіянэры трымаюць карову, за сена прывезьці аплаціць — і малака не хапае разьлічыцца нават за яго!”
Але найбольш зьневажальна, як сама яна лічыць, абышліся з 76-гадовай Вандай Францаўнай Матусевіч. Сп. Ванда — родная сястра героя-партызана Вячаслава Нячая, што ў 22 гады пусьціў пад адхон 7 нямецкіх эшалёнаў. Маці ейную спалілі фашысты, і ў 14 гадоў яна засталася поўнай сіратой. Улады ж, якія з помпай адзначылі 60-годзьдзе Перамогі, не адшукалі нават мінімальных сродкаў на помнік брату-герою.
(Сп.Ванда: ) “Я, канечне, плакала, бо гэта жывая рана. Так мне было цяжка на душы, дык я папрасіла старшыню: увайдзіце ў маё становішча, я не магу паставіць помнік — адкуль у мяне грошы?! Тады прыехаў і кажа: у Мількавічах ёсьць брацкая магіла, перанясіце туды. А я бачыла, у якім яна стане. Кажу: слухайце, прадсядацель, ні за што туды не перавязу ані брата, ані матчыных астанкаў! “Паехалі, паглядзім, у якім стане вашы могілкі…” А ў нас помнік, агароджа, фундамант цамэнтам заліты. І вось пасьля гэтага выпадку сельсавет хоць вяночкі стаў класьці на братаву ды маміну магілы…”
(Карэспандэнт: ) “Сп.Ванда, кажуць, што ў вас самая маленькая пэнсія ў вёсцы…”
(Сп.Ванда: ) “У мяне 36 год стажу, але маленькі каэфіцыент. Рабіла паляводам — і касіла, і арала, цяжка-цяжка было. А пэнсія вось такая ў мяне на старасьць — жыві, як хочаш. А ў мяне нічога няма са скаціны, нават курэй. Усё жывое трэба карміць. А за што я буду?! Ужо можа нядоўга засталося…”
А яшчэ ў Гарбузох жыве родны брат сэнатара Мікалая Чаргінца, вядомага сваім палкім праслаўленьнем розных даброт, што, нібыта, за гады прэзыдэнцтва атрымалі простыя беларусы. Ягоны 60-гадовы брат — Грыгоры Іванавіч — працуе машыністам кацельнай лазьні. Я спытаў, ці не ў разладзе браты.
(Чаргінец: ) “Не, не. Тэлефануе, іншы раз я званю. Я прыяжджаў да яго. Сьмяецца: як справы, калгасьнік?..”
Так што Грыгоры Чаргінец сыстэматычна расказвае імянітаму брату тую праўду, якое той ніколі не наважваўся паўтараць з трыбунаў.
(Чаргінец: ) “У гэтым годзе хоць сена далі, а то зерне давалі. Пэнсіянэрам наагул не далі! Працаваць у калгас ня хочуць ісьці, бо малая зарплата. Раней 2-3 месяцы не давалі, многія старыя трактарысты ды камбайнэры пасыходзілі. Цяпер, кажуць, два новых “МАЗы” прыйшло — адзін камусьці далі, а на другі няма каго пасадзіць…”
***
Падставай для майго прыезду ў Гарбузы стаў далейшы досьлед фэрмэрскага руху. Гэтым разам — стану дробных фэрмэрскіх гаспадарак. 45-гадовы сп. Аляксандар Убарэвіч ужо 8 гадоў як мае ўсяго 10 га зямлі. Надзел — на гары. Таму праліўныя дажджы ня ёсьць праблемай — сьцякаюць. Калі ж сухмень, — няма ўраджаю. Верная паплечніца Аляксандру жонка Ала. Абодвум сужэнцам-аграномам — пытаньне рубам.
(Карэспандэнт: ) “У дробнай фэрмэрскай гаспадаркі шанцы на выжываньне ёсьць, ці не?”
(Аляксандар: ) “Маё такое меркаваньне: фэрмэрскі рух захлынаецца, амаль на каленях стаіць. Асабліва — дробныя гаспадаркі”.
(Ала: ) “Пражыць адзін дзень нам дастаткова, але закінуць наперад — шанцаў ня будзе. Мы ня можам зарабіць столькі грошай, каб набыць сеялку, якая сёньня нам патрэбна. Дапусьцім, у нас 4 фэрмэрскія гаспадаркі ў сельсавеце. Каб мы змаглі аб’яднацца, — пераканана, што далі б ураджай удвая большы, чым наш калгас. І кожны ведаў бы: калі я сёньня ўкладуся ад душы, — дык і атрымаю. Ня тое, што калгасьнік: прыйшоў — ёсьць, няма працы; як запашу, як пасаджу — яму гэта… да “фені”.
(Карэспандэнт: ) “Па праўдзе, болей узялі б зямлі?”
(Аляксандар: ) “Каб можна было ўзяць крэдыт, купіць камбайн, трактар. Наняў бы работнікаў — дык можна было б узяць яшчэ. Галоўнейшая праблема — праблема збыту. Трэці год працуем зь дзіцячымі ўстановамі Дзяржынскага раёну — пастаўляем бульбу. Яны бралі б з задавальненьнем…”
Гэтым годам Убарэвічы атрымалі добры ўраджай: зерня 20 тон ды бульбы 60 (прычым, гатунку “Скарб”). Але сытуацыя такая: калі перайначыць вядомы рэвалюцыйны выраз, дык нізы жадаюць браць прадукцыю фэрмэраў, але вярхі не даюць. Патлумачваюць мае суразмоўцы Ала ды Аляксандар.
(Ала: ) “А цяпер вырасьціў ураджай — хочаш сам зьеж, хочаш — выкінь…”
(Аляксандар: ) “Каб здаць мне ім прадукцыю, патрабуецца дазвол райвыканкаму — вертыкальшчыкаў. Але яны падпарадкоўваюцца камусьці вышэй, а тыя — яшчэ вышэй. І выходзіць замкнёнае кола. Сёньня пайсьці мне ў банк узяць крэдыт пад мінімальны працэнт — ніхто табе ня дасьць. Мне патрэбен МТЗ-80. Але такіх у лізінг не даюць. А каб набыць, патрэбна 20 млн. Усю гаспадарку трэба прадаць! Жывём з таго, што ёсьць…”
5 гадоў ужо Ала Ўбарэвіч зьяўляецца старшынём “Беларускай асацыяцыі дапамогі дзецям ды маладым інвалідам у Дзяржынскім раёне”. Убарэвічаў саміх напаткала гора: іхны 16-гадовы Сашка хварэе на фасфат-дыябэт — у касьцёх не хапае кальцыя. У хлопца ўжо сёньня сур’ёзныя ўскладненьні — колападобныя ногі, сасьлепласьць на адно вока. Ала ня можа палічыць, колькі лекараў давялося абысьці, колькі бальнічных ложкаў памяняць…
(Ала: ) “Калі мне сказалі, што маё дзіця інвалід, я не магла гэтаму паверыць. Як бачыла дзетак, нерухомых, на ложках — яны не маглі гаварыць, толькі мыкалі (а дзеткам тым 10-12 гадоў), я выходзіла за дзьверы, стаяла й плакала. Прыходзіла дахаты — і суткі-двое адыходзіла…”
Ала зьяднала ў Асацыяцыю 50 дзяцей ды маладых інвалідаў. Наладзіла стасункі паміж імі, штогод арганізоўвае фэст “Запалі сваю зорку”, які заахвочвае да розных відаў творчасьці. Гэта — прызнаецца — ейны боль і ейны крыж.
(Ала: ) “Я заўжды схілялася й схіляюся ў паклоне перад тымі бацькамі, якія пакінулі гэтых дзетак у хаце, не аддалі ў Дамы інвалідаў, а прысьвяцілі сваё жыцьцё выхаваньню гэтых дзяцей…”
Тым часам Аляксандар прапануе пад’ехаць да сваяка — настаўніка фізкультуры Юрыя Балькоўскага. Сп. Юры мае ўстойлівыя палітычныя погляды, выпісвае “Народную волю”. Мы сустрэліся.
(Балькоўскі: ) “Ёсьць, канечне, праблема інфармацыі — тут удвох газэту гэтую выпісваем. Пэнсіянэры глядзяць, у асноўным, БТ. Для іх навіны: злавілі таго, забралі гэтага. Я гэтых каналаў не гляджу, бо не магу ўсю гэтую хлусьню слухаць. Ну, дыктатуры, як у 37-ым годзе, — такога ня скажаш. Але хацелася б зусім іншага — свабоднай Беларусі, каб я з годнасьцю слухаў свой гімн па-беларуску, каб бачыў свой бел-чырвона-белы сьцяг, які на любых спаборніцтвах уздымалі б. Я, калі бачу гэты сьцяг, — у мяне гонар за сваю Радзіму й за сябе. А мусульманскі гэты — ня наш. Я яго не прызнаю. Мне падабаюцца тыя ідэі й людзі, што ідуць наперад!”
Аляксандар падкідае мяне на сваім срэбным “опэлі” да цягніку й па дарозе паведамляе апошнюю навіну.
(Аляксандар: ) “Літаральна пазаўчора мне прапаноўвалі: ідзі аграномам — вольная пасада. Я кажу: вы — што, ёкнуліся?! Падпарадкоўвацца й на кагосьці працаваць?! Прайшоў той час, калі я мог працаваць суткамі ў калгасе. Я працую сам на сябе, для сваёй сям’і, мяне ніхто не прымушае. У мяне ёсьць вольны час вольнага чалавека…”
