Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Аляксандар Мілінкевіч: “Выбары-2006 — наш апошні бой”


Міхась Скобла, Менск (эфір 8 жніўня 2005 году) Новая перадача сэрыі “Вольная студыя”.

На прэзыдэнцкіх выбарах 2001 году перадвыбарчым штабам Сямёна Домаша кіраваў Аляксандар Мілінкевіч — фізык з адукацыі, колішні ўнівэрсытэцкі выкладчык, былы намесьнік старшыні Гарадзенскага гарвыканкаму. Здабыты чатыры гады таму досьвед спатрэбіўся, і сёньня сам Мілінкевіч пазыцыянуе сябе як аднаго з прэтэндэнтаў на адзінага кандыдата ад дэмакратычных сілаў.

Ён ужо заручыўся падтрымкай Партыі БНФ, Партыі “зялёных”, часткі сацыял-дэмакратаў і працягвае ўзмоцнена працаваць з рэгіёнамі. Ён гатовы вывесьці людзей на вуліцу й стаяць да пераможнага канца. “А іначай, — лічыць палітык, — на Беларусі можа наступіць палярная ноч, нават без паўночнага зьзяньня на палітычным небасхіле”. Аляксандар Мілінкевіч — госьць перадачы “Вольная студыя”.

(Міхась Скобла: ) “Спадар Аляксандар, калі мне даводзіцца бываць у Горадні, я адчуваю прыхаваныя сілу й спакой гэтага гораду. Нават ня ведаю, ад чаго яны зыходзяць — ад велічнага Нёману, ад старых храмаў, ад былога каралеўскага замку? А што вы адчуваеце, бываючы ў Менску?”

(Аляксандар Мілінкевіч: ) “Я вельмі люблю Горадню, адчуваю яе гісторыю, шмат займаўся краязнаўствам. Горадня мне надзвычай блізкая. Што тычыцца Менску, то я ў ім адчуваю сябе абсалютна нармальна, я ня чуюся тут правінцыялам ці чалавекам другога гатунку. І ўсё ж мне Менск менш падабаецца, таму што я вялікае значэньне надаю архітэктуры. А архітэктура менская для мяне цяжкая, яна на мяне цісьне. Я ў сталіцы зь цяжкасьцю знаходжу месцы, дзе адчуваю гармонію з навакольлем. Хаця… менскія будынкі — гэта помнікі архітэктуры сталінскага часу. Я думаю, што для жыцьця Менск менш прыстасаваны. У Горадні больш засталося старых будынкаў, адсоткаў на 70 горад у вайну ацалеў. Ацалелі ня толькі палацы, замкі й храмы, а й дамы 18—19 стагодзьдзяў, вузкія вулачкі.

Як людзі ганарацца сваімі продкамі, думаюць пра іх, вывучаюць свой радавод (а гэта сёньня папулярна нават у нас), так чалавек павінен ганарыцца й сваім горадам, павінен імкнуцца ведаць, што было ў ім у даўнія часы. І трэба сказаць, што для гарадзенцаў гэта сёньня характэрна. А памкненьні такія надаюць чалавеку паставу, годнасьць пэўную. Я заўважыў: у Горадні чалавек, неабыякавы да гісторыі свайго гораду, заўсёды больш велікадушны”.

(Скобла: ) “Вось адкуль у вас гэтая якасьць... У свой час вы працавалі намесьнікам старшыні Гарадзенскага гарвыканкаму. Чым зробленым на гэтай пасадзе ганарыцеся й пра што шкадуеце?”

(Мілінкевіч: ) “Я адпрацаваў у выканкаме з 1990 да 1996 году. Прыйшоў туды дэмакратычным шляхам — мэра й намесьнікаў мэра абіраў гарадзкі савет. Гэта было дзівам — яшчэ ж быў камуністычны час. Дарэчы, у Польшчы й сёньня дэмакратыя менавіта такая. Я ганаруся, што быў не прызначаны, а менавіта абраны. І гэта, безумоўна, вельмі важна, бо калі чалавека абіраюць, то ён адказны перад тымі, хто яго абраў, а калі прызначаюць, то ён думае, як дагадзіць таму, хто яго прызначыў. Праблемы нашай улады палягаюць менавіта ў гэтым. Наша мясцовая ўлада ня думае пра людзей, бо яна ад іх не залежыць. Хіба што кнігі скаргаў засталіся для сувязі ўлады з народам. Але гэта сьмешна.

На пасадзе намесьніка мэра я займаўся адукацыяй, культурай, міжнароднымі зносінамі, справамі моладзі. Цяжкая праца, адказная й вельмі цікавая. Я там многаму навучыўся, гэта была выдатная школа найперш не кіраўніцтва, а працы зь людзьмі. Што ўдалося зрабіць у тыя часы? Найперш варта згадаць адукацыю. Калі я прыйшоў да ўлады, у Горадні не было ніводнае беларускае клясы, увогуле ніякіх не было, акрамя расейскіх. Калі я сыходзіў, у горадзе 75% першых клясаў былі беларускімі. Зьявіліся таксама й польскія — там, дзе бацькі гэтага хацелі.

У Горадні пры мне была пабудавана й польская школа, за што нас папракалі менскія дэмакраты. Яны казалі: вы робіце вялікую памылку, спачатку трэба адрадзіць сваё, беларускае, аслаблае, а потым польскае, бо палякі тут нас задушаць, палянізуюць і г.д. Мы зрабілі па-свойму, і, я лічу, не памыліліся. Адчынілі мы таксама нядзельныя літоўскую й габрэйскую школы. І я ганаруся менавіта гэтым — што пры мне ў Горадні адраджалася нацыянальная адукацыя. А сёньня ў Горадні зноў няма ніводнай беларускамоўнай школы, усё зьнішчана. Чаму рэжым так апантана змагаецца з нацыянальнымі школамі? Таму што дзеці, якія там вучацца, ня хочуць вяртацца ў Савецкі Саюз. Яны хочуць жыць у незалежнай дзяржаве, мець свой Край, хочуць патрыятызму не агульнага, а канкрэтнага. А рэжым гэта выдатна разумее. Рэжыму патрэбна паўторная саветызацыя, і ён яе спрабуе правесьці.

У той час у Горадні многа было зроблена для розных канфэсіяў — праваслаўным і каталіцкім вернікам былі вернуты абсалютна ўсе храмы. Нават яўрэям, якіх было няшмат, нешта каля тысячы, была вернута былая сынагога”.

(Скобла: ) “І што, ні ў водным храме не застаўся пункт прыёму шклатары ці клюб?”

(Мілінкевіч: ) “Не, хоць гэта было няпроста. Напрыклад, калі вярталі Бэрнардынскі кляштар, каб зрабіць там каталіцкую сэмінарыю, давялося вызваліць памяшканьне ад дзевяці арганізацый. Таму адносіны паміж канфэсіямі ў Горадні былі выдатныя: усе адчувалі, што пра іх дбалі.

Можна згадаць, што пры мне былі збудаваны шпіталь хуткай дапамогі, першы ў Беларусі рэабілітацыйны цэнтар… Але больш за ўсё ўдалося зрабіць у галіне адукацыі й культуры. Усталяваны дошкі памяці Тадэвуша Касьцюшкі, паўстанцам Каліноўскага, быў устаноўлены помнік Вітаўту. Дарэчы, яго не хацела ставіць абласная ўлада, выступала супраць гарадзкой, быў канфлікт, але помнік усё ж паставілі. Шкадую, што не пасьпелі паставіць помнік Антонію Тызэнгаўзу, толькі плошчу назвалі. І цяпер Ленін на плошчы Тызэнгаўза стаіць”.

(Скобла: ) “Яшчэ за савецкім часам вы выяжджалі на працу за мяжу — у Альжыр. Не крыўдуйце, але пахваліцца падобным фактам у працоўнай біяграфіі могуць нямногія — з тых, хто за мяжой выконваў пэўную функцыю”.

(Мілінкевіч: ) “Многія ў мяне да гэтай пары пытаюцца: а ты не кагэбіст часам? Бо тады й насамрэч за мяжу пасылалі толькі з дазволу й пад кантролем спэцслужбаў. Раскажу, як было ў выпадку са мной. У Гарадзенскі ўнівэрсытэт прыйшлі дзьве прапановы паехаць у Кіеў на курсы францускай мовы, а потым паехаць папрацаваць у Альжыр. І на дзьве прапановы знайшлося толькі дзьве кандыдатуры. Бо ня так лёгка вучыць мову ва ўзросьце (мне тады было ўжо 33 гады), ня кожны можа пакінуць на некалькі гадоў сям’ю. Таму я паехаў без падтрымкі й кантролю.

Лепшых курсантаў з Кіеву накіравалі на стажыроўку ў Францыю. Паехаў і я.

1980 год. Маскоўскую алімпіяду байкатуе Захад. І вось у горадзе Монпілье нас запрасілі на прэс-канфэрэнцыю францускія камуністы. Бо іх “дасталі”: вы, маўляў, Маскву падтрымліваеце, а яна Аўганістан акупавала. І вось яны нас запрасілі, пасадзілі ў цэнтры, а вакол — людзі з розных партый, увесь спэктар гораду. Пачалася дыскусія, і я зразумеў, што ў мяне безнайдзейная сытуацыя, што ў мяне няма аргумэнтаў на абарону СССР. Потым мы доўга пілі віно, і францускія камуністы не хавалі свайго расчараваньня”.

(Скобла: ) “А з Афрыкі вы ў Горадню слалі пасылкі з апэльсінамі?”

(Мілінкевіч: ) “Не, ды яны й не дайшлі б. Альжыр — ня бедная краіна, там багатыя газавыя радовішчы. І ўнівэрсытэты там — ня горшыя за францускія па сваім абсталяваньні, а я ж — фізык, для мяне гэта важна. І я там кіраваў катэдрай, у мяне ў падпарадкаваньні было 27 чалавек, пераважна маладыя французы. Выкладаючы альжырскім студэнтам фізыку, я, вядома ж, удасканаліў сваю францускую мову. Увогуле адкрыў для сябе экзатычны сьвет, езьдзіў на машыне па Сахары, бачыў гарады, пра якія чытаў толькі ў казках”.

(Скобла: ) “З Афрыкі давайце вернемся ў Беларусь. Вось вы пазыцыянуеце сябе як магчымага кандыдата ад дэмакратычных сілаў на будучых прэзыдэнцкіх выбарах. Але з вамі лёгка змагацца (як, дарэчы, з Пазьняком і з Шушкевічам), выкарыстоўваючы антыпольскія настроі ў грамадзтве. Вас вельмі проста абвесьціць палякам, згадаўшы, што і бацька ваш доўгі час жыў у Варшаве, і вы самі маеце званьне “Заслужаны для польскай культуры”.

(Мілінкевіч: ) “У мяне ў Горадні ёсьць сябра, мастак і рэстаўратар Валодзя Кіслы. Дык ён кажа: “Усё жыцьцё працую на беларускую культуру, а ўзнагароджваюць толькі палякі”. Я не працую ўсё жыцьцё на беларускую культуру, але тое-сёе зрабіў. Проста палякі больш цэняць гісторыю й культуру, і, у кожным выпадку, умеюць заўважыць зробленае. А званьне “Заслужаны для польскай культуры” я атрымаў пасьля экспэдыцыі, якую зладзіў разам са сваімі сябрамі нябожчыкам прафэсарам Міхасём Ткачовым і Валодзем Кіслым у Воўчын на Берасьцейшчыну. Там нам удалося знайсьці рэшткі пахаваньня апошняга караля Рэчы Паспалітай Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Трагізм гэтай асобы, ягонага жыцьця й нават пахаваньня —сымбаль трагічнага лёсу Беларусі. Панятоўскі — адзін зь нямногіх каралёў, які мае беларускае паходжаньне: ягоная маці паходзіла з Чартарыйскіх”.

(Скобла: ) “Дык навошта ягоныя парэшткі Польшчы аддалі? Кароль то агульны, прычым, зь беларускім каранямі”.

(Мілінкевіч: ) “Падчас мінулых парлямэнцкіх выбараў некаторыя прапагандысты з райвыканкамаў выкарыстоўвалі гэта, казалі: “Мілінкевіч знайшоў вельмі каштоўныя рэчы й прадаў палякам”. Мы нічога нікому не прадавалі. Беларускае Міністэрства культуры, даведаўшыся пра нашу экспэдыцыю, папрасіла ўсё знойдзенае прывезьці. А якраз у гэты час у Польшчы праходзіла чарговая кампанія за тое, што трэба вярнуць парэшткі апошняга караля ў Варшаву. Палякі ня ведалі, што вяртаць няма чаго — магіла даўно была разбурана й разрабавана. Хаця многія рэчы мы знайшлі. Іх мы й прывезьлі ў Менск, і Міністэрства культуры ўрачыста перадало іх польскаму боку. І цяпер рэчы з захаваньня Панятоўскага захоўваюцца там, дзе ён быў каранаваны, — у касьцёле Сьвятога Яна ў Варшаве”.

(Скобла: ) “Вам як “Заслужанаму для польскай культуры”, відаць, неабыякавы той канфлікт, які ніяк не аціхне паміж Беларусьсю й Польшчай? У Горадні АМАП бярэ штурмам будынак Саюзу палякаў, у Варшаву адклікаецца польскі амбасадар… Каму ўсё гэта трэба?”

(Мілінкевіч: ) “Канфлікт патрэбен тым людзям, якія хочуць стварыць вобраз ворага. Ворагі заўсёды патрэбны дыктатуры. Таму што скансалідаваць нацыю, асабліва перад выбарамі, лягчэй за ўсё, калі ёсьць вораг. Раней былі ворагамі амэрыканцы, але яны задалёка, яны паўмітычныя. А палякі — побач, мы да іх езьдзім. А тут аказваецца, што й яны – ворагі. А хто ад іх будзе бараніць народ? Вядома ж, “бацька”. Таму гэты канфлікт — падрыхтоўка да выбараў.

З другога боку, у нас даўно ідзе зьнішчэньне грамадзянскай супольнасьці. Палова грамадзкіх арганізацый зьліквідаваны, не зарэгістраваны, хаця працягваюць працаваць. Надышла чарга Саюзу палякаў. Чаму? Пакуль яго кіраўніком быў Кручкоўскі, улада цалкам кантралявала гэтую арганізацыю. Як толькі прыйшла Борыс, чалавек незалежны, улада адчула небясьпеку. Саюз палякаў — вялікая арганізацыя, інфармаваная, многа адукаваных людзей у ёй, людзей, якія гатовы да пратэсту. Я думаю, што ў Беларусі будзе два Саюзы палякаў: адзін — прызнаны Польшчай, але незарэгістраваны, і другі — зарэгістраваны беларускай уладай, але не прызнаны Польшчай.

Былы кіраўнік Саюзу палякаў Тадэвуш Гавін нядаўна заявіў польскім карэспандэнтам: “Я — беларус польскага паходжаньня. Я паважаю сваю радзіму й гатовы працаваць на яе карысьць”. І гэта ўжо штосьці новае. Саюз палякаў — гэта не асобная група людзей, якія імкнуцца да ўзьяднаньня са сваёй мэтраполіяй. Не. Яны на сваёй зямлі, яны любяць беларускую мову й беларускую культуру й хочуць, каб беларусы адрадзіліся як народ. Гэта пазыцыя Гавіна й новага кіраўніцтва Саюзу на чале з Борыс. А былое кіраўніцтва з Кручкоўскім, яно — за сувэнірнае існаваньне: патанцаваць, пасьпяваць на фэстывалі”.

(Скобла: ) “Падобна на тое, што ў 2006 годзе ў Беларусі адбудзецца паўтор 2001-га. Тады таксама была кааліцыя й ейны вылучэнец і таксама былі незалежныя кандыдаты, як і цяпер. І ўсё закончылася поўным правалам. Можа быць, варта падумаць над нейкай іншай тактыкай?”

(Мілінкевіч: ) “Я думаю, гэтым разам тактыка абрана значна лепшая. Апазыцыя зрабіла высновы з 2001 году. Але пакуль што, трэба шчыра прызнаць, кааліцыя дэкляратыўная, яна яшчэ ня спраўдзіла сябе. Добра, што яна вырашыла, што трэба раней абраць адзінага кандыдата. Я спадзяюся, гэта будзе зроблена на Кангрэсе дэмсілаў, за дзесяць месяцаў да выбараў. Кааліцыя ведае, што павінна быць адкрытае вызначэньне адзінага кандыдата. Калі ён будзе вызначаны кулюарна, як у 2001-м, большасьць яго не падтрымае. Таму вельмі важнае цяпер вылучэньне дэлегатаў на Кангрэс, якое адбываецца па ўсёй краіне.

Я не стоадсоткавы аптыміст, хоць пэсымістам у палітыцы рабіць няма чаго. Верыцца, што мы здолеем прайсьці праз усе выпрабаваньні, але адзіны кандыдат — ня самае гаолоўнае. Адзіны — гэта інструмэнт. А калі інструмэнт ня ведае, што рабіць, калі ў нас ня будзе выдатна распрацаваных стратэгіі й тактыкі, то мы папросту прайграем. Бо мы павінны разумець, што выбараў ня будзе — на беларускіх жа выбарах даўно ўжо ня лічаць галасоў. Выбарчыя камісіі пададуць такія лічбы, якія загадае ўлада. Таму мы павінны правесьці сур’ёзную палітычную кампанію, хадзіць ад дзьвярэй да дзьвярэй і даводзіць людзям, што нас — большасьць, што мы маем права на лепшае жыцьцё”.

(Скобла: ) “Ці не баіцёся, што кааліцыя адпрэчыць вас, як пяць гадоў таму Сямёна Домаша? Ён быў найбольш моцным, але от, з Горадні, не прыжыўся ў сталічнай палітычнай тусоўцы. Вы ўзначальвалі ягоны штаб, і самі ўсё ведаеце. Сталіца — яна заўжды інтрыганка”.

(Мілінкевіч: ) “Калі будуць махінацыі й інтрыгі, то мы папросту згубім кааліцыю. А без кааліцыі мы ня зможам змагацца. Надзвычай важна ня тое, каго абяруць адзіным, а тое, каб людзі разумелі, што яго абралі справядліва. Гэта будзе перамогай. Інакш кааліцыя разваліцца на наступны дзень. Калі мы ня выйграем кампаніі 2006 году, то ў Беларусі можа наступіць палярная ноч, нават без паўночнага зьзяньня на палітычным небасхіле. Цалкам магчыма, што Лукашэнка прызначыць сябе пажыцьцёвым кіраўніком, з правам перадаваць уладу сынам. Выбары 2006 году — наш апошні бой, і мы павінны да яго адпаведна падрыхтавацца”.

(Скобла: ) “Домаш на мінулых выбарах ня вытрымаў ціску й зьняў сваю кандыдатуру, расчараваўшы тысячы сваіх актывістаў па ўсёй краіне. А ваш удзел у кааліцыі — да канца, да фінішу?”

(Мілінкевіч: ) “Мне гэтае пытаньне задаюць на кожным сходзе: “Вы, Аляксандар Мілінкевіч, здольны ісьці да канца?” Людзі ня вытрымаюць яшчэ раз таго, што адбылося з Домашам. І я заўсёды адказваю: так, я пайду да канца і ўсё выканаю. Я не згублюся, і калі на наступны дзень пасьля выбараў на плошчы зьбяруцца людзі, — я буду стаяць ня ззаду, а наперадзе. Сілы й рашучасьці мне хопіць. Я магу сысьці з кампаніі, калі кааліцыя акажацца нядзеяздольнай. На жаль, і такое можа адбыцца. Кааліцыя павінна прадэманстраваць, што яна хутка й дынамічна можа вырашаць пытаньні, у тым ліку, — з адзіным кандыдатам. Калі яна будзе цягнуць, я ня бачу сэнсу ў ёй удзельнічаць. Аднак, я думаю, што да гэткага пэсымістычнага варыянту справа ня дойдзе”.

(Скобла: ) “Адна зь “непрычасаных думак” Станіслава Ежы Леца: “Спадары Дон Кіхоты! Змагайцеся зь ветракамі пры спрыяльным ветры”. Калі ён падзьме ў Беларусі, гэты спрыяльны вецер?”

(Мілінкевіч: ) “Многія думаюць, што “спрыяльны вецер” — гэта актыўны ўдзел намэнклятуры. Другія лічаць, што ён павінен падзьмуць з Масквы. Трэція спадзяюцца, што амэрыканцы спусьцяцца на парашутах і дапамогуць. Шчыра скажу: толькі мы самі можам зьмяніць сытуацыю ў Беларусі. Калі мы будзем актыўна працаваць, нас пачнуць паважаць і Масква, і намэнклятура, якая пачне пераходзіць на наш бок толькі тады, калі мы прадэманструем сілу й выніковую працу па ўсёй краіне. Мы павінны давесьці, што нас большасьць, што мы мацнейшыя, мы разумнейшыя за нашых палітычных праціўнікаў, мы нясем адказнасьць за будучыню нашых дзяцей. Я веру, што мы перадамо сваю веру й сваю ўпэўненасьць нашым суайчыньнікам па ўсёй краіне”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG