Пахадзіўшы па спэцыялізаваных выставах, кніжных крамах, пагаварыўшы зь людзьмі, можна зрабіць выснову: зялёнае будаўніцтва авалодала розумам і пачуцьцямі. З гэтым пагаджаецца Сьвятлана Глазкова, адна з актывістаў Клюбу расьлінаводаў, які налічвае некалькі сотняў сяброў.
(Сьвятлана: ) "У Эўропе культ садаводзтва быў заўжды. Але апошнія некалькі гадоў Эўропу ахапіў сапраўдны бум. Зялёная тэма зьмяніла стаўленьне людзей і да сябе, і да эканомікі. Пэры Барлоў у сваёй кнізе “Cybernomics. Toward a Theory of Information Economy” піша: “У постіндустрыяльнай краіне квітнее той, хто капіюе біялягічнае ўладкаваньне жыцьця”. Той, хто не прытрымлівае інфармацыю, а перадае яе, не застывае ў абранай форме, а пастаянна зьмяняецца – як дрэва, кветкі, травы".
Прастора буйных гарадоў высілкамі дзяржавы прыгажэе, але прысядзібныя тэрыторыі пакуль адрозьніваюцца ад эўрапейскіх. Аднак попыт на паслугі ляндшафтных дызайнэраў расьце хуткімі тэмпамі. Гаворыць Тацяна Палуянава, прыватны дызайнэр:
(Палуянава: ) "Людзі хочуць рабіць вакол сябе прыгожа, арганізоўваць уласную прастору. На гэта яны ахвяруюць сродкі й час".
(Карэспандэнтка: ) "Што вы раіце небагатым людзям, якія хочуць арганізаваць гэтую прастору на сваёй дзялцы?"
(Палуянава: ) "Лугавыя або маўрытанскія газоны – лугавое разнатраўе паверх якога – пялёсткі маку, эшольцыі, дэльфініюму, белыя стакроткі. Сумесь можна купіць у спэцыялізаванай краме. Цяпер нават гатовыя клюмбы прадаюцца – расьсьцілаеш дзірван з насеньнем, як коўдру. Такая клюмба танная і цьвіце ўвесь сэзон".
Раіць ляндшафтны дызайнэр Алена Рабушка:
(Рабушка: ) "Газон сумесі з лугавымі кветачкамі. Яго ня трэба касіць, за ім меншы догляд".
У менскіх крамах я нагледзелася на такія цуды, пра якія раней не даводзілася і марыць – гатовыя дзірваны для газонаў, гатовыя клюмбы. Ёсьць сумесі кветкавага насеньня, кінуўшы якое на ральлю, гультаяваты расьлінавод атрымоўвае расьлінную сымфонію на сэзон ад сакавіка да сьнежня – ад першых крокусаў да апошніх зімовых ружаў. У цяні цудоўна цьвіце царская фіялка, а сонечных месцах – чабор. За 300-600 даляраў той жа гультаяваты аматар можа набыць садовы пыласмок-здрабняльнік, які вычысьціць сад і гарод ня горш, чым хатні кілім.
Як будзе разгортвацца далей зялёная рэвалюцыя? Расьлінаводы-прыватнікі наладзілі спраўную сетку рассылкі гатунковага насеннага матэрыялу – праз часопісы “Гаспадар” і “Гаспадыня”, праз прыватныя каталёгі і інтэрнэт-сайты. Дарэчы, толькі ў Менску больш за два дзясяткі расьлінаводных крамаў, якія прапаноўваюць некалькі тысячаў гатункаў расьлінаў і, да прыкладу, больш за 40 відаў грунтоў. На чарзе – стварэньне сеткі гадавальнікаў пасадкавага матэрыялу.
Дызайнэрка Мая Косьціна вырошчвае на продаж шматгадовыя расьліны для альпійскіх горак.
(Косьціна: ) "Усё не зьясі. Чалавеку патрэбна ня толькі ежа, а і прыгажосьць. Хто чым захапляецца: хто сэрыялы глядзіць, хто гарэлку п’е, хто памаду калекцыянуе. Лічу, маё захапленьне – найлепшае. Люблю ружы, у мяне прыстойная калекцыя клематысаў, люблю званочкі, лілеі".
Ляндшафтны дызайнэр Алена Рабушка мае сваю фірму.
(Карэспандэнтка: ) "Як разьвіваецца рынак ляндшафтнага дызайну?"
(Рабушка: ) "Слабавата ў параўнаньні з Масквою. Асноўная прычына – людзі яшчэ будуюць свае дамы і катэджы і ня хочуць гэта афармляць адначасна. Хаця, паводле правілаў, гэта трэба адначасна рабіць. І другая прычына – грошы. Але пачынаецца гэта патроху. Летась у мяне пачалі замаўляць праекцікі некаторыя на лецішчах. Пачалі трохі людзі разумець, што агуркі-памідоры нявыгадна вырошчваць".
На пытаньне пра кошты на свае паслугі спадарыня Рабушка адказала:
(Рабушка: ) "Нашы даступныя ўсім. Каму трэба таньней, мы прапануем расьліны больш танныя. Каму даражэй – таму хвойныя: туі, самшыты. Каму тры елачкі, каму японскі садок".
Мая Косьціна кажа, што якасьць насеньня на беларускім рынку садаводзтва ня надта высокая. У асноўным тавары для садаводзтва завозяцца з Польшчы.
(Косьціна: ) "Узыходзяць дрэнна, або якасьць не адпавядае заяўленай. Купляю польскі матэрыял – ружы, іншыя расьліны. Часта гатункі не адпаведныя – ружовая ружа можа апынуцца не ружовай. Крамы напоўненыя чужой прадукцыяй, а нашыя цяплічныя гаспадаркі, што вырошчвалі ружы, развальваюцца. Калі ў нас цяплічныя камбінаты раней вырошчвалі саджанцы ружаў, ці варта прывозіць іх з Польшчы? Дзяржаўны падыход павінны быць. Тое, што ўвозіцца з Польшчы, павінна абкладацца падаткам".
Алена Рабушка лічыць, што якаснага пасадкавага матэрыялу ў краіне дастаткова, але ён кансэрватыўны.
(Рабушка: ) "Увогуле дастаткова. Цяпер і дзяржаўныя сельгаспрадпрыемствы пачалі вырошчваць, ня толькі прыватныя. А прыватных дык увогуле шмат – варта схадзіць на выставы. Шмат хто нават скардзіцца, што нават не рэалізуецца. Адзінае – мала навінак".
Ад дызайнэраў я даведалася, што цяплічныя гаспадаркі, якія раней вырошчвалі самшыт і ружы, цяпер гэтым не займаюцца – нерэнтабэльна. Нашмат лепей з гэтым спраўляюцца прыватнікі, якія імгненна арыентуюцца на зьмену попыту.
Ёсьць праблемы пакуль і зь якасьцю ляндшафтных дызайнэраў. Спэцыялісты, якіх выпускаюць біялягічныя факультэты ВНУ, едуць у Маскву, дзе шмат багатых людзей замаўляюць дзіва-сады. У Беларусі часта застаюцца дызайнэры, якія скончылі дыстанцыйныя ці кароткія курсы.
Мая Косьціна абураецца:
(Косьціна: ) "Скончыў месячныя курсы, і ён ужо дызайнэр. А зарабляюць яны вельмі добра".
Многія садаводы скардзяцца і на кансэрватызм грамадзтва.
(Косьціна: ) "На мяне глядзяць суседзі як на ненармальную. Кажуць: "Магла б столькі буракоў пасадзіць, а ты засадзіла ўсё кветкамі. А адна жанчына, ёй семдзесят з гакам, кажа: "У мяне цьвілі азіяцкія лілеі. І вось жанчыны праходзілі ўзбоч на электрычку і сказалі: "Ну, баба, увесь агарод зас..ла".
Прычыну гэткай зьявы спадарыня Косьціна бачыць у п''янстве.
(Косьціна: ) "Магчыма, таму, што ў нас, на жаль, вельмі ж квітнее п''янства. У нас ня лецішча, а дом у вёсцы, і бачыш, што нават жанчыны п''юць па-страшнаму".
Сапраўды, узбоч ад зялёнага будаўніцтва застаюцца дачнікі-пэнсіянэры і сяляне, для якіх грады – сродак выжыць зімою. Аднак і тут нешта зьмяняецца. Пакупнікі насеньня на Камароўскім кірмашы гаварылі, што імкнуцца купляць гатунковае насеньне і больш схіляюцца да кветак.
(Галасы: ) "Мне патрэбная цыбуля “Red Baron” салодкая. У бабулек я насеньне не купляю, яно нядобрае".
"Трэба цыбулі купіць. А што я магу яшчэ купіць?"
"Бяру капусту, моркаўку, буракі, агуркі, астры. Лепей купляць тут, чым у бабулек".
"І я астрачку купіла. А так у мяне ўсё-ўсё ёсьць. І не бяру ў гэтых бабак. У бабак купіш адно – травы!"
"Свае кветачкі прадаю. Ой, міленькая мая, няма дзе іх і садзіць, а люблю. Сяджу, гляджу любуюся, дык насеньне сабрала. Хай людзі пасеюць. На, любенькая, на – я табе дарам дам, не выкідваць жа іх".
Гутару з Таісай Хрысанфаўнай, вясковай настаўніцай – пэнсіянэркай.
(Карэспандэнтка: ) "Скажыце, у вёсках людзі арыентуюцца на вырошчваньне гародніны, альбо дбаюць і пра прыгажосьць?"
(Таіса Хрысанфаўна: ) "Я сама праз каталёгі выпісваю глядыёлюсы, ружы, стакроткі, туліпаны, і мы абменьваемся з каляжанкамі гэтымі кветкамі. Ведаеце, бяз бульбы, буракоў і морквы мы ня выжывем, але і бяз кветак выжыць немагчыма. Хочацца, каб хораша было".
Па вёсках відаць, што грошай у людзей не стае: расада накрытая дзіравымі вёдрамі, платы старыя й пахілыя, хляўкі зьлепленыя са старых дошак і цэляфану. А вось кветак паболела, і вінаград вырошчваецца. І пэрсікі. І тапінамбур, і фарзыцыя, і канваліі.
Неабходнае паступова саступае прыгожаму. Як сказала Тацяна Палуянава, “не такія ўжо беларусы матэрыялісты”.
(Сьвятлана: ) "У Эўропе культ садаводзтва быў заўжды. Але апошнія некалькі гадоў Эўропу ахапіў сапраўдны бум. Зялёная тэма зьмяніла стаўленьне людзей і да сябе, і да эканомікі. Пэры Барлоў у сваёй кнізе “Cybernomics. Toward a Theory of Information Economy” піша: “У постіндустрыяльнай краіне квітнее той, хто капіюе біялягічнае ўладкаваньне жыцьця”. Той, хто не прытрымлівае інфармацыю, а перадае яе, не застывае ў абранай форме, а пастаянна зьмяняецца – як дрэва, кветкі, травы".
Прастора буйных гарадоў высілкамі дзяржавы прыгажэе, але прысядзібныя тэрыторыі пакуль адрозьніваюцца ад эўрапейскіх. Аднак попыт на паслугі ляндшафтных дызайнэраў расьце хуткімі тэмпамі. Гаворыць Тацяна Палуянава, прыватны дызайнэр:
(Палуянава: ) "Людзі хочуць рабіць вакол сябе прыгожа, арганізоўваць уласную прастору. На гэта яны ахвяруюць сродкі й час".
(Карэспандэнтка: ) "Што вы раіце небагатым людзям, якія хочуць арганізаваць гэтую прастору на сваёй дзялцы?"
(Палуянава: ) "Лугавыя або маўрытанскія газоны – лугавое разнатраўе паверх якога – пялёсткі маку, эшольцыі, дэльфініюму, белыя стакроткі. Сумесь можна купіць у спэцыялізаванай краме. Цяпер нават гатовыя клюмбы прадаюцца – расьсьцілаеш дзірван з насеньнем, як коўдру. Такая клюмба танная і цьвіце ўвесь сэзон".
Раіць ляндшафтны дызайнэр Алена Рабушка:
(Рабушка: ) "Газон сумесі з лугавымі кветачкамі. Яго ня трэба касіць, за ім меншы догляд".
У менскіх крамах я нагледзелася на такія цуды, пра якія раней не даводзілася і марыць – гатовыя дзірваны для газонаў, гатовыя клюмбы. Ёсьць сумесі кветкавага насеньня, кінуўшы якое на ральлю, гультаяваты расьлінавод атрымоўвае расьлінную сымфонію на сэзон ад сакавіка да сьнежня – ад першых крокусаў да апошніх зімовых ружаў. У цяні цудоўна цьвіце царская фіялка, а сонечных месцах – чабор. За 300-600 даляраў той жа гультаяваты аматар можа набыць садовы пыласмок-здрабняльнік, які вычысьціць сад і гарод ня горш, чым хатні кілім.
Як будзе разгортвацца далей зялёная рэвалюцыя? Расьлінаводы-прыватнікі наладзілі спраўную сетку рассылкі гатунковага насеннага матэрыялу – праз часопісы “Гаспадар” і “Гаспадыня”, праз прыватныя каталёгі і інтэрнэт-сайты. Дарэчы, толькі ў Менску больш за два дзясяткі расьлінаводных крамаў, якія прапаноўваюць некалькі тысячаў гатункаў расьлінаў і, да прыкладу, больш за 40 відаў грунтоў. На чарзе – стварэньне сеткі гадавальнікаў пасадкавага матэрыялу.
Дызайнэрка Мая Косьціна вырошчвае на продаж шматгадовыя расьліны для альпійскіх горак.
(Косьціна: ) "Усё не зьясі. Чалавеку патрэбна ня толькі ежа, а і прыгажосьць. Хто чым захапляецца: хто сэрыялы глядзіць, хто гарэлку п’е, хто памаду калекцыянуе. Лічу, маё захапленьне – найлепшае. Люблю ружы, у мяне прыстойная калекцыя клематысаў, люблю званочкі, лілеі".
Ляндшафтны дызайнэр Алена Рабушка мае сваю фірму.
(Карэспандэнтка: ) "Як разьвіваецца рынак ляндшафтнага дызайну?"
(Рабушка: ) "Слабавата ў параўнаньні з Масквою. Асноўная прычына – людзі яшчэ будуюць свае дамы і катэджы і ня хочуць гэта афармляць адначасна. Хаця, паводле правілаў, гэта трэба адначасна рабіць. І другая прычына – грошы. Але пачынаецца гэта патроху. Летась у мяне пачалі замаўляць праекцікі некаторыя на лецішчах. Пачалі трохі людзі разумець, што агуркі-памідоры нявыгадна вырошчваць".
На пытаньне пра кошты на свае паслугі спадарыня Рабушка адказала:
(Рабушка: ) "Нашы даступныя ўсім. Каму трэба таньней, мы прапануем расьліны больш танныя. Каму даражэй – таму хвойныя: туі, самшыты. Каму тры елачкі, каму японскі садок".
Мая Косьціна кажа, што якасьць насеньня на беларускім рынку садаводзтва ня надта высокая. У асноўным тавары для садаводзтва завозяцца з Польшчы.
(Косьціна: ) "Узыходзяць дрэнна, або якасьць не адпавядае заяўленай. Купляю польскі матэрыял – ружы, іншыя расьліны. Часта гатункі не адпаведныя – ружовая ружа можа апынуцца не ружовай. Крамы напоўненыя чужой прадукцыяй, а нашыя цяплічныя гаспадаркі, што вырошчвалі ружы, развальваюцца. Калі ў нас цяплічныя камбінаты раней вырошчвалі саджанцы ружаў, ці варта прывозіць іх з Польшчы? Дзяржаўны падыход павінны быць. Тое, што ўвозіцца з Польшчы, павінна абкладацца падаткам".
Алена Рабушка лічыць, што якаснага пасадкавага матэрыялу ў краіне дастаткова, але ён кансэрватыўны.
(Рабушка: ) "Увогуле дастаткова. Цяпер і дзяржаўныя сельгаспрадпрыемствы пачалі вырошчваць, ня толькі прыватныя. А прыватных дык увогуле шмат – варта схадзіць на выставы. Шмат хто нават скардзіцца, што нават не рэалізуецца. Адзінае – мала навінак".
Ад дызайнэраў я даведалася, што цяплічныя гаспадаркі, якія раней вырошчвалі самшыт і ружы, цяпер гэтым не займаюцца – нерэнтабэльна. Нашмат лепей з гэтым спраўляюцца прыватнікі, якія імгненна арыентуюцца на зьмену попыту.
Ёсьць праблемы пакуль і зь якасьцю ляндшафтных дызайнэраў. Спэцыялісты, якіх выпускаюць біялягічныя факультэты ВНУ, едуць у Маскву, дзе шмат багатых людзей замаўляюць дзіва-сады. У Беларусі часта застаюцца дызайнэры, якія скончылі дыстанцыйныя ці кароткія курсы.
Мая Косьціна абураецца:
(Косьціна: ) "Скончыў месячныя курсы, і ён ужо дызайнэр. А зарабляюць яны вельмі добра".
Многія садаводы скардзяцца і на кансэрватызм грамадзтва.
(Косьціна: ) "На мяне глядзяць суседзі як на ненармальную. Кажуць: "Магла б столькі буракоў пасадзіць, а ты засадзіла ўсё кветкамі. А адна жанчына, ёй семдзесят з гакам, кажа: "У мяне цьвілі азіяцкія лілеі. І вось жанчыны праходзілі ўзбоч на электрычку і сказалі: "Ну, баба, увесь агарод зас..ла".
Прычыну гэткай зьявы спадарыня Косьціна бачыць у п''янстве.
(Косьціна: ) "Магчыма, таму, што ў нас, на жаль, вельмі ж квітнее п''янства. У нас ня лецішча, а дом у вёсцы, і бачыш, што нават жанчыны п''юць па-страшнаму".
Сапраўды, узбоч ад зялёнага будаўніцтва застаюцца дачнікі-пэнсіянэры і сяляне, для якіх грады – сродак выжыць зімою. Аднак і тут нешта зьмяняецца. Пакупнікі насеньня на Камароўскім кірмашы гаварылі, што імкнуцца купляць гатунковае насеньне і больш схіляюцца да кветак.
(Галасы: ) "Мне патрэбная цыбуля “Red Baron” салодкая. У бабулек я насеньне не купляю, яно нядобрае".
"Трэба цыбулі купіць. А што я магу яшчэ купіць?"
"Бяру капусту, моркаўку, буракі, агуркі, астры. Лепей купляць тут, чым у бабулек".
"І я астрачку купіла. А так у мяне ўсё-ўсё ёсьць. І не бяру ў гэтых бабак. У бабак купіш адно – травы!"
"Свае кветачкі прадаю. Ой, міленькая мая, няма дзе іх і садзіць, а люблю. Сяджу, гляджу любуюся, дык насеньне сабрала. Хай людзі пасеюць. На, любенькая, на – я табе дарам дам, не выкідваць жа іх".
Гутару з Таісай Хрысанфаўнай, вясковай настаўніцай – пэнсіянэркай.
(Карэспандэнтка: ) "Скажыце, у вёсках людзі арыентуюцца на вырошчваньне гародніны, альбо дбаюць і пра прыгажосьць?"
(Таіса Хрысанфаўна: ) "Я сама праз каталёгі выпісваю глядыёлюсы, ружы, стакроткі, туліпаны, і мы абменьваемся з каляжанкамі гэтымі кветкамі. Ведаеце, бяз бульбы, буракоў і морквы мы ня выжывем, але і бяз кветак выжыць немагчыма. Хочацца, каб хораша было".
Па вёсках відаць, што грошай у людзей не стае: расада накрытая дзіравымі вёдрамі, платы старыя й пахілыя, хляўкі зьлепленыя са старых дошак і цэляфану. А вось кветак паболела, і вінаград вырошчваецца. І пэрсікі. І тапінамбур, і фарзыцыя, і канваліі.
Неабходнае паступова саступае прыгожаму. Як сказала Тацяна Палуянава, “не такія ўжо беларусы матэрыялісты”.
