Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Ці дачакаецца беларуская дыяспара закону Рэспублікі Беларусь пра суайчыньнікаў за мяжой?


Ганна Сурмач, Сяржук Сокалаў-Воюш, Прага

Сёлета ў жніўні газэта “Голас Радзімы” апублікавала праект структуры закону Рэспублікі Беларусі пра суайчыньнікаў за мяжой, распрацаваны Дзяржаўным камітэтам у справах рэлігіі і нацыянальнасьцяў. Цяпер гэты камітэт ліквідаваны. Пытаньне пра далейшую працу над законам застаецца нявырашаным. Сёньня мы будзем весьці гаворку пра тое, якім бачаць гэты закон зацікаўленыя асобы, наколькі патрэбны ён нашай дыяспары і якая практыка распрацоўкі падобных актаў існуе ў суседніх краінах.

Гаворыць старшыня Рады Згуртаваньня беларусаў сьвету “Бацькаўшчына”Алена Макоўская.

(Макоўская: ) “Мы лічым, што гэты закон вельмі патрэбны. Мы на сваёй Управе разгледзелі праект структуры закону і выйшлі з заўвагамі да гэтага праекту. Мы лічым, што ня ўлічана, менавіта, спэцыфіка Беларусі. Яны абапіраліся на вопыт Расейскай Фэдэрацыі. Наша патрабаваньне, каб у закон былі ўключаныя такія пункты, як дзяржаўнае кіраваньне і кантроль у галіне стасункаў зь беларусамі замежжа, каб закон выконваўся на ўсіх ўзроўнях. Таксама прапануем такі артыкул, які б акрэсьліваў і абавязкі дзяржавы. Лічым патрэбным, каб дзяржава вяла і маніторынг у галіне стасункаў зь беларусамі замежжа – гэта збор, аналіз і ацэнка інфармацыі аб стане беларусаў замежжа, стварэньне банку дадзеных і прагназаваньне сытуацыі, правядзеньне навуковых дасьледаваньняў. У законе павінна быць ясна паказана адрасная група, на каго накіраваны гэты закон. Павінна быць вызначана паняцьце – хто такія беларусы замежжа альбо суайчыньнікі”.

(Карэспандэнт: ) “Якую фармулёўку прапануе ўправа “Бацькаўшчыны?”

(Макоўская: ) “У паняцьце “беларус замежжа” уваходзяць асобы, якія зьяўляюцца беларусамі па нараджэньню або ўсьведамляюць сябе беларусамі па прыкметах агульнасьці мовы, культурнай спадчыны, традыцый і звычаяў незалежна ад таго, ці зьяўляюцца яны грамадзянамі Рэспулікі Беларусь, альбо грамадзянамі замежных краінаў, альбо асобамі без грамадзянства, а таксама нашчадкі названых асобаў па прамой сыходнай лініі”.

(Карэспандэнт: ) “Сп. Алена, ці абмярковалася пытаньне пра закон на апошнім зьезьдзе беларусаў сьвету?

(Макоўская: ) “Канечне, на трэцім зьездзе гучалі прапановы аб тым, каб быў прыняты закон , які даваў бы пэўныя правы беларускай дыяспары. Найперш гэта тычылася прыезду у Беларусь, каб беларусы не плацілі сваёй этнічнай краіне за тое, што яны прыяжджаюць на радзіму. Другое пытаньне – гэта сацыяльная абарона замежных беларусаў, каб яны на тэрыторыі Беларусі маглі мець медычную дапамогу нароўні з грамадзянамі краіны. Уздымаліся таксама пытаньні, каб Беларусь дапамагала нацыянальна-культурным асяродкам за межамі дзяржавы, каб дапамагала кнігамі, мэтадычнай літаратурай, каб улічвала інтарэсы беларускай дыяспары пры заключэньні дзяржаўных і міждзяржаўных пагадненьняў, каб Беларусь падтрымоўвала цэнтры, стварала беларускія школы і падтрымоўвала іх за мяжой. Гэта ўсё было б толькі на карысьць Беларусі, таму што яна мела б сваю культурную прысутнасьць у іншых краінах.

Уздымаліся пытаньні аб вяртаньні на Радзіму, аб магчымасьці працаўладкаваньня, атрыманьня адукацыі і аб магчымасьці тым пенсіянэрам, якія працавалі на тэрыторыі былога СССР, вярнуцца ў Беларусь і атрымоўваць тут пэнсію, якая была б не паменшаная. Маёмасныя пытаньні таксама ўздымаліся і ня толькі пра набыцьцё уласнасьці на тэрыторыі Беларусі, а таксама аб атрыманьні ільготаў пры пры заключэньні бізнэсовых зьдзелак. Наша краіна павінна прадстаўляць нейкія ільготныя ўмовы для таго ж бізнэсу прадстаўнікамі беларускай дыяспары”.

(Карэспандэнт: ) “Ці ёсьць падобныя законы ў суседніх краінах?”

(Макоўская: ) “Расея, напрыклад, яшчэ ў 1999 годзе прыняла закон аб суайчыньніках. Цяпер заканадаўцамі Польшчы абмяркоўваецца праект закону аб “картцы паляка” ці аб пасьведчаньні, якое давала б дадатковыя магчымасьці палякам ня толькі бясплатнагаі шматразовага ўезду ў краіну і знаходжаньня там, але і магчымасьці атрыманьня адукацыі, мэдычнай дапамогі. Такім чынам, яны атрымаюць амаль што такія правы, як і грамадзяне Польшчы. Мы ведаем, што падобны закон абмяркоўваецца і заканадаўцамі Вугоршчыны – таксама аб пасьведчаньні вугорца”.

(Карэспандэнт: ) “Як успрымае апублікаваны праект беларускае замежжа?”

(Макоўская: ) “Нам вядома, што гэты праект структуры закона абмяркоўваецца ў дыяспары. Асабліва актыўна гэта робіцца ў блізкім замежжы. Да нас тэлефануюць прадстаўнікі дыяспары менавіта з заўвагамі і прапановамі да гэтага закону”.

Старшыня беларускай суполкі са Львову Барыс Цімошчанка адным з першых выступіў з прапановай арганізаваць на старонках друку дыскусію пра зьмест закону. Свой артыкул “Дыяспара патрабуе ўвагі “ ён нядаўна апублікаваў ў “Голасе Радзімы”. Гаворыць Барыс Цімошчанка.

(Цімошчанка: ) “Дыяспара – гэта амаль што чацьвёртае кола ў калясьніцы. Ёсьць жа прыклады прыбалтыйскіх краінаў, якія нават прэзыдэнтаў з дыяспары сабе выбралі, амбасадараў, міністраў”.

(Карэспандэнт: ) “Сп. Барыс, што Вы асабіста лічыце важным у гэтым законе?”

(Цімошчанка: ) “На першы плян выходзіць падвойнае грамадзянства, у гэты закон патрэбна ўключыць пункт аб падвойным грамадзянстве”.

(Карэспандэнт: ) “А як ва Ўкраіне, там ёсьць такі статус?”

(Цімошчанка: ) “Падступалі, быў час – абмяркоўвалі гэта пытаньне на Вярхоўнай Радзе, але ніяк ня вырашылі”.

(Карэспандэнт: ) “Алена Макоўская сфармулявала прапанову ўправы “Бацькаўшчыны” – каго трэба лічыць замежным беларусам. Якая Ваша думка на гэты конт?”

(Цімошчанка: ) “Мне здаецца, што гэтае пытаньне вырашана рамкавай Канвэнцыяй Эўропы аб правах чалавека, здаецца, што больш дэмакратычнага вырашэньня гэтага пытаньня не існуе. Кожны павінен сам сабе вызначыць, кім сябе прызнаваць”.

(Карэспандэнт: ) “Але ці мусіць тут быць патрабаваньне, каб чалавек абавязкова ведаў беларускую мову, культуру, гісторыю?”

(Цімошчанка: ) “Вось гэтага нельга ставіць у абавязак таму, што гэта будзе дыскрымінацыйна. У кожнага розныя узрост, адукацыя, розныя ўмовы”.

(Карэспандэнт: ) “Як Вы лічыце, магчыма ўсё ж такі прыняцьце гэтага закону ў сёньняшніх умовах?”

(Цімошчанка: ) “Ня толькі магчыма, але і неабходна таму, што Рада Эўропы, куды таксама Беларусі можа не так хутка, але ўсё роўна шлях будзе пралягаць туды, а без урэгуляваньня законаў аб правах чалавека туды ходу проста няма”.

(Карэспандэнт: ) “Украіна мае ўжо падобны закон пра суайчыньнікаў?”

(Цімошчанка: ) “Няма, няма нават і самой канцэпцыі закону, хаця неаднаразова і інстытуты і многія навукозцы гэтым займаліся, але ў завершаным стане гэты закон не прыняты. Ёсьць іншыя законы, якія рэгулююць часткова гэтыя пытаньні”.

Юрыст з Беластоку Пятро Юшчук наступным чынам ацэньвае значнасьць закону аб правох суайчыньнікаў.

(Юшчук: ) “Гэты закон даў бы права пачуваць сябе як бы зьвязанымі з гэтай зямлёю ўсіх. Такі закон вельмі патрэбны, можна сказаць, для вольнасьці кожнага чалавека. У законе трэба абмеркаваць канкрэтна – каго лічыць чалавекам з дыяспары, як трэба разумець слова “дыяспара”. Для ўсіх, хто нарадзіўся на гэтай зямлі, на маю думку, павінны быць прызнана падвойнае грамадзянства”.

(Карэспандэнт: ) “Сп. Юшчук лічыць, што ў законе абавязкова трэба прадугледзець падтрымку беларускіх арганізацыяў у замежжы”.

(Юшчук: ) “Патрэбная дапамога суполкам. Як я глядзеў на апошнім зьездзе беларусаў сьвету, як выступалі з Казахстану, Кіргізіі, Украіны – гэтыя суполкі ўзьнікаюць і адразу прападаюць. Бо няма падтрымкі дзяржавы. На сёньняшні час рух беларускі ў замежжы ўтрымліваецца дзякуючы ветэранам”.

(Карэспандэнт: ) “Магчыма, Вы маеце рацыю, варта яшчэ дадаць, што толькі грамадзкімі сіламі”.

(Юшчук: ) “Так, так. І я думаю, што дзеля разьвіцьця культуры, падтрымкі традыцый патрэбна, каб быў такі закон аб дапамозе гэтым суполкам. Павінна быць сказана, што беларусы замежжа маюць магчымасьць вучыцца ў Беларусі за кошт дзяржавы Беларусь”.

(Карэспандэнт: ) “Сп. Пятро закрануў і пытаньне сувязі гэтага закону са справай абароны правоў нацмяншыняў”.

(Юшчук: ) “Я думаю, што ў законе павінны быць уключаны артыкулы пра нацмяншыні, якія пражываюць на тэрыторыі Беларусі. Беларусы ў Польшчы, напрыклад, чуюць сябе закладнікамі сытуацыі, якая ёсьць у Беларусі, а палякі, якія жывуць у Беларусі, таксама пачуваюцца закладнікамі. Гэта неўпарадкаваная справа вядзе да маленькіх канфліктаў. Дзяржавы, як не маюць гэткіх справаў упарадкаванымі, то, можна сказаць, гандлююць сваімі меншасьцямі. Мне здаецца, можна тут і паклікацца нават на Статуты Вялікага Княства Літоўскага, каторыя казалі, што ўсім чужаземцам у межах ВКЛ прыслугоўвалі такія самыя справы, як і ўсім яго жыхарам незалежна ад таго, якім чынам яны прыехалі у краіну”.

Далей мы зьвярнуліся да нашых суродзічаў за акіянам. Свае меркаваньні выказвае нядаўна абраны старшынём Згуртаваньня беларусаў Канады Пятро Мурзёнак з Атавы.

(Мурзёнак: ) “Такі закон патрэбны. Калі гэты закон будзе прымацца ў інтарэсах людзей, у інтарэсах суайчыньнікаў, якія пражываюць за мяжою, то гэта будзе добра. Калі ж гэты закон будзе прымацца ў інтарэсах толькі дзяржавы у выглядзе нейкага паліцэйскага закону, то гэта будзе вельмі кепска. На маю думку, напэўна. Калі такі закон і будзе прымацца афіцыйнымі ўладамі, то ён будзе мець такую форму. Зараз ідзе практычна разьдзел беларусаў на сваіх і несваіх, на “чэсных” і “нячэсных. Новая хваля эміграцыі, якая зараз адыходзіць зь Беларусі, як афіцыйная, якую можна ўлічыць, так і скрытая, якая значна большая, яна папаўняе шэрагі эміграцыі і разам са старой эміграцыяй утварае новую такую дыяспару, якая, я думаю, зь цягам часу будзе вельмі важнаю ў жыцьці людзей, якія засталіся на Радзіме. Беларуская дыяспара зараз яшчэ больш будзе ўплываць на жыцьцё ў Рэспубліцы Беларусь. Вось можа па гэтай прычыне патрэбны закон аб суайчыньніках, які будзе рэгуляваць гэтыя адносіны паміж той масай людзей, якая зараз выехала за мяжу і самой Рэспублікаю Беларусь”.

(Карэспандэнт: ) “Сп. Пятро, а што Вы лічыце найбольш важным у законе?”

(Мурзёнак: ) “Першае і вельмі складанае пытаньне, якое важнае для ўсіх, гэта пытаньне аб грамадзянстве. Практыка многіх краінаў не дазваляе падвойнае грамадзянства. Напэўна, немагчыма гэта зрабіць таксама і ў Беларусі. Грамадзянамі могуць стаць тады і людзі не беларускага па духу паходжаньня і, прыехаўшы ў Беларусь, будуць скупляць маёмасьць і г.д. Гэта небясьпечна таму, што Беларусь і так зараз распрадаецца. Вось тут можа быць і трэба распрацаваць нейкія другія стандарты. Людзі, якія нарадзіліся ў Беларусі, пражылі там доўгі час, яны, на маю думку, маюць права на нейкі асаблівы статус”.

(Карэспандэнт: ) “Гэты асаблівы статус можа рэалізавацца праз шэраг ільготаў. Скажам, некаторыя замежныя беларусы, асабліва заходнія, выказвалі жаданьне, набыць у Беларусі маёмасьць – нейкую хату у роднай вёсцы”.

(Мурзёнак: ) “Вядома, я ведаю і зараз некаторых беларусаў, якія з задавальненьнем купілі б сабе дамок і на лета езьдзілі б у Беларусь адпачываць. Гэта было б нармальна ня толькі для гэтых людзей, але і для нашай Радзімы, яна атрымала б дадаткова нейкія грошы. Калі тут людзі едуць адпачываць, асабліва тыя, якія ўжо не працуюць, на зіму ў Флорыду на 5-6 месяцаў і жывуць там, то чаму такое нельга дазволіць сваім суайчыньнікам, якія жывуць за мяжою і хацелі б адпачыць на Радзіме?”

Закон пра суайчыньнікаў за мяжой патрэбны. Кожны чалавек зь Беларусі, які лічыць гэтую зямлю сваёй Айчынай, куды ўклалі сваю працу ягоныя продкі, мусіць мець права на сваё месца ў яе лёсе. Гісторыя сьведчыць, што ў цяжкія часы беларуская дыяспара заўсёды ішла насустрач мэтраполіі і дапамагала тым, хто апынуўся ў бядзе.
Новы закон з улікам гэтай акалічнасьці павінен быць справядлівы і аб’ектыўны, чаго наўрад ці можна спадзявацца ад цяперашніх беларускіх уладаў.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG