Цяжкасьці, зь якімі сутыкнулася Фэдэрацыя прафсаюзаў беларуская, пакідаюць абыякавымі прадстаўнікоў незалежных прафсаюзаў. Яны лічаць, што Фэдэрацыя сама вінаватая ў такім працягу сваіх гульняў з уладамі. Падтрымліваць Франца Вітка незалежныя прафсаюзы не зьбіраюцца. Сёньняшні госьць Ірыны Халіп — прэзыдэнт кангрэсу дэмакратычных прафсаюзаў Беларусі Мікалай Канах.
(Ірына Халіп: ) “Нягледзячы на лета, улады працягваюць барацьбу з усім, што выклікае іхнае раздражненьне. Цяпер гэта Фэдэрацыя прафсаюзаў. Але я штосьці не заўважыла, каб незалежныя прафсаюзы падтрымалі Фэдэрацыю ў гэтай цяжкай сытуацыі. Чаму? У вас дагэтуль супрацьстаяньне ці ёсьць іншыя прычыны?”
(Мікалай Канах: ) “Супрацьстаяньня няма, але тое, што адбываецца ў Фэдэрацыі прафсаюзаў беларускай, — гэта праблемы ў першую чаргу самой Фэдэрацыі. Там ёсьць зараз 32 галіновыя прафсаюзы, ёсьць разумныя лідэры. Але тое, што яны сёньня робяць, — гэта іхныя справы. Так ці інакш, іхны выбар мы будзем паважаць. Таму што з гэтай арганізацыяй мы павінныя супрацоўнічаць, хаця на рынку працы мы як бы канкурэнты.
Мне не хацелася б нават камэнтаваць сытуацыю ў Фэдэрацыі. Але каго б ні абралі сябры Фэдэрацыі прафсаюзаў, я спадзяюся, што яны будуць паважаць нашых сяброў — не таму, што яны абралі мяне, а таму, што яны абралі іншы прафсаюз, іншую арганізацыю”.
(Халіп: ) “Але ж мне здавалася, што прафсаюзны рух — гэта агульны рух, і ў першую чаргу вы павінныя адстойваць інтарэсы рабочых, а ня ўласныя палітычныя інтарэсы”.
(Канах: ) “Калі гаварыць пра інтарэсы рабочых, то на ўзроўні Фэдэрацыі мы знаходзім нейкія агульныя пункты вырашэньня пэўных праблемаў. А вось на ўзроўні прадпрыемстваў не заўсёды ёсьць кантакт паміж нашымі лідэрамі й лідэрамі арганізацыяў тых прафсаюзаў, што ўваходзяць у Фэдэрацыю. У прафсаюзаў агульная задача — абараняць інтарэсы рабочых, але ёсьць розныя падыходы да вырашэньня гэтай задачы.
І тое, што цяпер адбываецца на прадпрыемствах, — ствараюцца “жоўтыя” прафсаюзы, у якія пераходзяць былыя лідэры з Фэдэрацыі, — для нас гэта такое непаразуменьне, што немагчыма нават пракамэнтаваць гэтую сытуацыю. І мы як прафсаюз дэмакратычны бачым, што ў Фэдэрацыі мала дэмакратызму на ўсіх узроўнях і ва ўсіх структурах. Мы яшчэ не забыліся, як структуры Фэдэрацыі дапамагалі зьнішчаць нашыя арганізацыі на прадпрыемствах”.
(Халіп: ) “А ў мінулым годзе напярэдадні прэзыдэнцкіх выбараў, калі вы сумесна зьвярнуліся ў Міжнародную арганізацыю працы, гэта было проста часовае супадзеньне інтарэсаў?”
(Канах: ) “Прэзыдэнцкі дэкрэт №2 датычыў больш нашых арганізацыяў, таму што, згодна з гэтым дэкрэтам, дырэктар прадпрыемства павінен быў даваць згоду: быць прфсаюзу ці не? А Фэдэрацыю гэта не закранула, і ў яе была другая нагода: умяшальніцтва органаў улады ў дзейнасьць прафсаюзаў, калі ўлады хацелі зьмяніць лідэраў на зьездах прафсаюзаў. Так што скарга была адна, але прычыны розныя”.
(Халіп: ) “Дарэчы, пра лідэраў. Вы — прэзыдэнт Кангрэсу дэмакратычных прафсаюзаў. Якая асноўная функцыя гэтага кангрэсу? Ці не зьяўляецца ён яшчэ адной бюракратычнай адзінкай?”
(Канах: ) “Гэта аб’яднаньне чатырох прафсаюзаў, якія ставяць сабе такія ж мэты, як ва ўсім сьвеце. Але гэта дэмакратычныя прафсаюзы. У нашых шэрагах няма наймальнікаў, дырэктараў. Мы — арганізацыя, альтэрнатыўная Фэдэрацыі прафсаюзаў. Калі б мы былі проста арганізацыяй, не было бы такога перасьледу з боку ўладаў. Але з гледзішча дэмакратыі наяўнасьць дзьвюх прафсаюзных арганізацыяў — гэта добры знак. А бюракратычная нашая арганізацыя ці не — гэта павінныя вырашыць нашыя сябры”.
(Халіп: ) “Я прыгадваю, як ствараліся ўсе гэтыя прафсаюзы, акцыі, якія яны праводзілі. Апагеем, напэўна, стаў страйк мэтрапалітэнаўцаў. Але потым гэты рух стаў паціху паміраць, і сёньня назіраецца сумная карціна: абвяшчаецца акцыя пратэсту, потым яна некалькі разоў пераносіцца, і ўрэшце на акцыю прыходзіць вельмі мала людзей, і акцыя праходзіць нягучна. Што здарылася з прафсаюзным рухам?”
(Канах: ) “Спачатку я хацеў бы згадаць словы Мікалая Бухарына, які казаў, што прафсаюзы — гэта буфэр, які зьмякчае ўдар улады па рабочых ці рабочых па ўладзе. Потым узьнік іншы вобраз: прафсаюз знаходзіцца паміж молатам і кавадлам, прытым молат — гэта ўлада, а кавадла — гэты рабочыя. І вось 1991 год вельмі паказальны, калі рабочыя не зьмірыліся з тым, што Фэдэрацыя прафсаюзаў нічога ня робіць, каб палепшыць дабрабыт людзей. А сёньня молат — улада — імкнецца разбурыць прафсаюзы.
Што датычыць мэтрапалітэну, то я ў той час быў старшынём прафсаюзу чыгуначнікаў, які таксама ўзначальваў гэты страйк. Гэта была сытуацыя, калі Фэдэрацыя не змагла падтрымаць, абараніць сяброў прафсаюзу на мэтрапалітэне. Улада паказала, як яна будзе абыходзіцца з тымі прафсаюзамі, якія будуць змагацца за правы рабочых.
Гэта быў сапраўды паказальны момант: Фэдэрацыя не змагла абараніць ні сяброў прафсаюзу, ні саму структуру. Структура была зачыненая, людзі звольненыя, і з гэтага часу барацьба сапраўды стала згасаць. І сёньня лідэры больш занепакоеныя сваімі кабінэтамі, сваім заробкам, чым сытуацыяй на прадпрыемствах”.
(Халіп: ) “Але тады, у 1995 годзе, улада прадэманстравала, што баіцца рабочага руху, баіцца рабочага супраціву. Няўжо нельга было выстаяць?”
(Канах: ) “Выстаяць можна было б, калі б нас тады падтрымала Фэдэрацыя прафсаюзаў. Калектыў мэтрапалітэну налічваў тады 1400 чалавек, у страйку ўзялі ўдзел 900 чалавек, у асноўным машыністы. Мы разьлічвалі на падтрымку Фэдэрацыі, але гэтага не адбылося: можа, таму што нас падтрымала суполка Свабоднага прафсаюзу?”
(Халіп: ) “А ці можа сёньня прафсаюз сапраўды дапамагчы рабочаму?”
(Канах: ) “Любы прафсаюз — дэмакратычны ці недэмакратычны — можа дапамагчы і дапамагае па розных пытаньнях. Але справа ў тым, што людзі, якія сёньня далучыліся да прафсаюзу, не разумеюць, што гэта такое. Яны зьвязваюць прафсаюз з пуцёўкамі, з матэрыяльнай дапамогай — словам, з “кармушкай”. І якая ім розьніца, ад каго атрымаць пуцёўку — ад Вітка ці ад Козіка, які будзе заўтра?”
(Халіп: ) “На Захадзе ні адна палітычныя партыя ня можа прыйсьці да ўлады, калі яе не падтрымліваюць прафсаюзы. Гэта вельмі ўплывовыя арганізацыі. Якімі вы бачыце пэрспэктывы беларускіх незалежных прафсаюзаў? Ці прыйдзе той момант, калі палітыкі будуць абапірацца на прафсаюзы?”
(Канах: ) “Я думаю, гэты момант ужо надышоў. У мяне вельмі добрыя сувязі зь лідэрам сацыял-дэмакратаў Статкевічам. Я нават уступіў у гэтую партыю. І мы робім усё, каб праграма нашай арганізацыі й гэтай партыі супадалі. Мы абапіраемся на сацыял-дэмакратаў, і калі яны, магчыма, прыйдуць да ўлады, мы будзем празь іх лабіраваць свае інтарэсы”.
(Халіп: ) “А як быў успрыняты дэмакратычнымі прафсаюзамі Ўладзімер Ганчарык у якасьці адзінага кандыдата ў прэзыдэнты ад дэмакратычнай кааліцыі?”
(Канах: ) “Цяжкае пытаньне. Справа ў тым, што Рада Кангрэсу дэмакратычных прафсаюзаў прыняла рашэньне падтрымліваць кандыдата ў прэзыдэнты Сямёна Домаша. І гэтага рашэньня мы не мянялі. Але было шмат зваротаў ад партыяў і грамадзкіх арганізацыяў наконт таго, што мы павінныя падтрымаць кандыдата, якога вылучыць “пяцёрка”. Але іншага рашэньня мы не прынялі — у нас ёсьць рашэньне падтрымаць Домаша. Мы не разумелі, чаму мы павінныя падтрымаць старшыню Фэдэрацыі прфсаюзаў, які на сваёй пасадзе з 1991 году спрабаваў зьнішчыць незалежныя прафсаюзы. Таму ў нашых шэрагах ягоная кандыдатура ўспрымалася вельмі цяжка”.
(Халіп: ) “Зь незалежнымі прафсаюзамі змагаецца ня толькі Фэдэрацыя, але яшчэ і ўлада. Чым вы можаце ёй адказаць? Што ёсьць у вашым арсэнале?”
(Канах: ) “Сёньня міжнародныя арганізацыі гавораць аб тым, што прафсаюзы павінныя з уладай весьці дыялёг. Ёсьць такое паняцьце “трыпартызм” — калі за стол перамоваў сядаюць прадстаўнікі наймальнікаў, і рабочых, а ўлада выступае як арбітар. Дыялёг — гэта галоўнае сёньня.
Першы дакумэнт, які быў прыняты на кангрэсе пасьля таго, як мяне абралі, была праграма нашай дзейнасьці. Там закладзеная нашая падрыхтоўка да дыялёгу. Я разумею, што мы арганізацыя невялікая і разьлічваем толькі на дыялёг.
Падняць сёньня вялікую колькасьць рабочых на масавыя акцыі немагчыма. Мы ўжо маем досьвед: мы заўсёды падтрымлівалі Фэдэрацыю прафсаюзаў, калі яна абвяшчала акцыі пратэсту, але шмат разоў урэшце Фэдэрацыя зьбягала “пад дах”. А акцыі, якія праводзіла апазыцыя, заканчваюцца ня вельмі мірна. І мы ня можам падстаўляць сваіх сяброў. Таму для прафсаюзаў найбольш эфэктыўная форма — гэта дыялёг”.
(Халіп: ) “У студыі быў Мікалай Канах, прэзыдэнт Кангрэсу дэмакратычных прафсаюзаў Беларусі. Усе мы добра ведаем ленінскі выраз “Прафсаюзы — школа камунізму”. Ці пачуем мы калі-небудзь “Прафсаюзы — школа дэмакратыі”?”
