Каб прыехаць у Ашмяны на некалькі дзён, трэба атрымаць адмысловы дазвол Міністэрства ўнутраных спраў, бо горад уваходзіць у 30-кілямэтровую памежную зону, і бяз пропуску тут можна знаходзіцца толькі тры гадзіны.
У АВІР я атрымала досыць сымбалічны пропуск — Міністэрства ўнутраных справаў СССР, дзе ў графе "рэспубліка, край, вобласьць" было пазначана: "Рэспубліка Беларусь". Гэткім чынам я была ўжо крыху падрыхтаваная да вандроўкі ў "рэжымны горад" Ашмяны.
Тут вельмі сур’ёзна ставяцца да ўсіх наведнікаў, асабліва да журналістаў, і я адчула гэта адразу — прыехаўшы, я зайшла ў мясцовую міліцыю паведаміць пра свой візыт і распытаць тамтэйшага кіраўніка пра злачыннасьць ў памежным раёне.
Начальнік міліцыі Франц Осьцік распавёў, што яму ўжо паведамілі аб прыезьдзе карэспандэнта Радыё Свабода: "Ведаеце, у якіх структурах працую", — патлумачыў ён гэткую дасьведчанасьць.
Ад інтэрвію спадар Осьцік адмовіўся, спаслаўшыся на тое, што ўжо мае няўдалы вопыт супрацоўніцтва зь незалежнай газэтай "Ашмянскі кур’ер", якую нядаўна закрылі, — за гэткі дэмакратызм кіраўніка міліцыі ледзь ня звольнілі з працы ды назвалі агентам трох выведак.
У Ашмянах ідзе дождж. Я на цэнтральнай плошчы Ашмянаў, насупраць райвыканкаму. Раней гэта была Базарная плошча, цяпер, як і ў большасьці гарадоў Заходняй Беларусі, — Плошча 17 верасьня. Але ж многія гараджане выступаюць за тое, каб вярнуць плошчы старую назву.
Мне не давялося сустрэцца з галоўным вэртыкальнікам Вітольдам Кудыркам, але адзін зь ягоных падначаленых, загадчык аддзелу гарадзкой гаспадаркі Мікалай Патрэбка згадзіўся распавесьці пра свой горад.
(Патрэбка: ) "Гэта скрыжаваньне дарог — на Прыбалтыку, на Расею ды іншыя… Горад наш часта разбураўся. Вось наш касьцёл пабудаваны ў 1840 годзе, да гэтага быў драўляны касьцёл, але ён згарэў. Царква пабудаваная ў 1883 годзе, і ў той жа год была адкрытая сынагога. Цяпер яна ў нас не функцыянуе".
У будынку ашмянскай сынагогі цяпер склад шклотары, бо, як патлумачылі мне ў райвыканкаме, сынагога не зьяўляецца помнікам архітэктуры. Што да касьцёлу ды царквы, то яны стаяць вельмі блізка, нібыта глядзяць адно на аднаго. Але ж каталіцкі прыход у Ашмянах значна большы за праваслаўны.
Я знаходжуся ў касьцёле ў часе імшы. Зьвяртаю ўвагу на памятную шыльду на сьцяне — яна прысьвечаная жаўнерам 8-е брыгады Арміі Краёвай, якія змагаліся з гітлераўскімі акупантамі ды сталінскім таталітарызмам.
Паводле старшыні мясцовага аддзяленьня Саюзу палякаў Тадэўша Садоўскага, у Ашмянах каля 90% жыхароў каталіцкага веравызнаньня, большасьць зь іх называюць сябе палякамі, хоць у пашпарце яны запісаныя беларусамі.
(Садоўскі: ) "Беларусізацыя, што там казаць, асабліва пасьля вайны. Засталіся гаспадарчыя кніжкі. У іх было напісана "паляк", потым перакрэсьлена ды запісана "беларус". Сталіну трэба было забраць гэтыя землі, трэба было зьнішчыць польскі этнас. Цяпер адраджаецца патроху…"
(Цалкам тэкст перадачы зьмешчаны ў адпаведным разьдзеле сайту)
