Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Сёньня


Адкрыты зварот Міжнароднай Лігі правоў чалавека
да старшыні АБСЭ,
Парлямэнцкай асамблеі АБСЭ,
Кансультацыйна-назіральнай групы АБСЭ,
дзяржаваў- удзельніцаў АБСЭ

Пра сытуацыю ў Беларусі
(8 сакавіка 2000)

Больш як два гады АБСЭ выкарыстоўвае ўсе свае інстытуты, каб пераадолець крызыс з правамі чалавека і палітычны тупік у Беларусі, спрабуючы прымірыць беларускую апазыцыю і ўладу. Дыпляматычныя намаганьні, сфакусаваныя на пачатак дыялёгу паміж рэшткамі разбураных дэмакратычных інстытутаў у Беларусі, а менавіта – Вярхоўным Саветам 13-га скліканьня і сябрамі партыяў, якія ў яго ўваходзяць, гэтаксама як і новымі партыямі, якія яго падтрымліваюць, а з другога боку – з непаслухмянай і аўтарытарнай уладай Лукашэнкі.

На працягу ўсяго гэтага часу было неабходна, дзеля самога дыялёгу заўсёды і паўсюль падкрэсліваць пагаршэньне сытуацыі з правамі чалавека у сэнсе “перашкоды дыялёгу”. Мы мяркуем, што такая прывязка правоў чалавека да палітычнага працэсу наносіць істотную шкоду самім правам чалавека ў Беларусі.

Палітычны лідэр зьнікае, і толькі праз тры тыдні пасьля яго зьнікненьня старшыня АБСЭ выказвае пратэст і адзначае важнасьць працягу дыялёгу, што ніяк не камэнтаруе Кансультацыйна-назіральная група на месцы. Палітычны вязень жорстка зьбіты, прывезены ў суд з гузакамі, у парванай вопратцы, і гэты выпадак расцэньваецца як перашкода дыялёгу. Палітычны вязень выпушчаны перад пачаткам саміту ў Стамбуле і пратэст дзяржаваў там заглушаны, але вязень дагэтуль знаходзіцца пад сьледзтвам. Усе гэтыя няўдалыя спробы адстаяць правы чалавека падарвалі стан грамадзянскіх і палітычных свабодаў, якія відавочна адсоўваюцца на другі плян, у цень выбарчага працэсу, які, як добра вядома з агульнага досьведу АБСЭ, амаль заўсёды мае свае недахопы.

Цяпер настаў час назваць брутальныя акцыі тым, чым яны ёсьць насамрэч: гэта не перашкоды дыялёгу, які патрэбны для выбараў і пошуку выйсця з тупіку з боку місіі АБСЭ і яе сябраў, але гэта вялікія, сыстэматычныя, працяглыя і нарастаючыя парушэньні правоў чалавека, якія не дапускаюць, каб адбыліся нармальныя, прызнаныя дэмакратычныя выбары. Больш за тое, цяпер - час прызнаць, што палітычны тупік у Беларусі спрычынены не разьяднанай ці непаслухмянай апазыцыяй, не яе ўпартай адмовай ад кампамісу, не малой падтрымкай, якую аказвае апазыцыі насельніцтва, пазбаўленае інфармацыі , але хутчэй менавіта беларускімі ўладамі. Сытуацыя з правамі чалавека такім чынам мае перавагу перад выбарамі, а не проста дыялёг пра выйсьце з палітычнага тупіку.

Гэта гуманітарны крызыс, які стварае не праблему дыялёгу, але стварае небяспечнага і нестабільнага сябра АБСЭ. Настаў час прыкласьці больш намаганьняў, каб адсочваць сытуацыю з правамі чалавека, паведамляць пра яе і выкарыстоўваць усе інстытуты АБСЭ, каб зрабіць правы чалавека якраз галоўным патрабаваньнем, перадумовай дэмакратыі. АБСЭ ня мусіць спыняць далей сваіх намаганьняў у справе дыпляматыі ў справе вельмі недасканалых выбараў, асабліва калі такая дыпляматыя наўпрост адрынутая уладай Лукашэнкі.

Дасюль прынята нямала пагадненьняў, аднак яны не рэалізаваныя ў сфэры правоў чалавека. Гэта пагадненьні адносна доступу да дзяржаўных СМІ, адносна вызваленьня Міхаіла Чыгіра і зьняцьця з яго абвінавачваньняў, адносна адмены цэнзуры і адносна расьсьледваньня зьнікненьня Ганчара, Красоўскага і Захаранкі.

Усе гэтыя пагадненьні, гэтаксама як і абяцаньні правесьці грунтоўнае расьсьледваньне зьнікненьняў, ігнаруюцца або адкідаюцца. Настаў час, каб з гэтага былі зробленыя высновы, хаця б для плянаў Кансультацыйна -назіральнай місіі.

Мы заклікаем Кансультацыйна –назіральную групу АБСЭ ў Беларусі распачаць выпуск “Белай Кнігі” правоў чалавека з тым, каб асьвятляць крызыс з правамі чалавека ў Беларусі строгай і канкрэтнай мовай, якая адлюструе поўную і абагуленую карціну, уяўленьня пра якую не даюць бюлетэні-двухтыднёвікі або прынагодныя заявы.

Падобныя даклады не дублююць працы Дзярждэпартамэнту ЗША ў падрыхтоўцы дакладу аб стане правоў чалавека, які ўтрымлівае зьведзены гадавы пералік парушэньняў. Хутчэй, кароткі фармат і беспасярэдняя задача гэтага дакладу – ў вызначэньні рэальнага клімату выбараў, яшчэ задоўга да іх . Нельга рабіць правы чалавека закладнікам палітычных пераўтварэньняў, якіх дамагаюцца АБСЭ і іншыя бакі.

Пры такім падыходзе можа быць зьняты ціск з апазыцыі, якая дагэтуль зьяўляецца галоўнай ахвярай парушэньняў правоў чалавека з боку дзяржавы і да якой заходнія лідары пастаянна ставяцца з перасьцярогай і сумневам, паколькі баяцца яе разьяднанасьці і яе незгаворлівасьці адносна ўмоваў выбараў. Калі у руках будзе канкрэтны даклад аб парушэньнях правоў чалавека, ціск можа быць больш дакладна перанесены на рэжым Лукашэнкі або на суседнія ўрады, якія моўчкі ці адкрыта яго падтрымліваюць, з палітычных ці эканамічных прычынаў. Ціск з апазіцыйных сілаў, якія менавіта зараз імкнуцца аб”яднацца ў складаных умовах барацьбы за дэмакратыю і правы чалавека, можа быць зьняты.

Эталёнам для АБСЭ на сёньняшні дзень зьяўляецца справаздача з Косава: што бачыцца – аб тым распавядаецца. І хаця маштабы парушэньняў у Беларусі не дасягаюць узроўню бальканскай трагедыі, тым ня менш і яны павінны быць убачаныя, і пра іх павінна быць распаведзена. Справаздачы робяцца кожныя два тыдні і канфідэнцыйна; толькі выпадкова заявы КНГ, альбо цэнтральнай сядзібы АБСЭ, альбо іншыя падобныя даводзяцца да шырокай публікі ці прэсы. Аднак сыстэматычных і празрыстых маніторынгаў ці справаздачаў не выдаецца і не распаўсюджваецца. Такія прагалы павінны быць кампэнсаваныя, як мінімум, наступным чынам:

Па-першае, неабходнае больш частае абнаўленьне сайту КНГ АБСЭ. Гэтая дзялка зусім занядбаная, і больш сыстэматычная практыка публічных заяваў, якія б дасылаліся ў прэсу, недзяржаўныя арганізацыі і г.д.

Трэба падрыхтаваць кампэтэнтныя і спрактыкаваныя экспэртныя каманды: зь ліку расейскамоўных і дасьведчаных у справе рэгіёну людзей, знойдзеных праз пасярэдніцтва АБСЭ , якія б складалі кароткую справаздачу пра рэальную хаду сьледзтва ў справе зьнікненьня людзей. Такія экспэрты маглі б зьбіраць сьведчаньні ад усіх, хто мае інфармацыю наконт трох чалавек, якія зьніклі ў 1999 годзе (Ганчара, Красоўскага, Захаранкі), перагледзець расьсьледваньні, зробленыя КНГ да гэтага часу, а таксама падтрымліваць рэгулярныя сыстэматычныя кантакты з адпаведнымі праваахоўнымі структурамі ў Беларусі, якія маюць дачыненьне да гэтай справы, зьбіраць іхныя спрэчныя і ўхілістыя заявы для таго, каб зрабіць пэўныя высновы.

Неабходная справаздача аб турэмнай сыстэме і зьняволеных, уключаючы колькасьць прысуджаных да сьмяротнага пакараньня, колькасьць выкананых прысудаў, агульную колькасьць зьняволеных у турмах, практыку катаваньняў, адмовы ў мэдычнай дапамозе, кароткатэрміновыя адміністрацыйныя пакараньні, напрыклад, удзельнікаў дэманстрацыяў альбо распаўсюднікаў улётак. Сьведчаньні павінны атрымлівацца ад саміх зьняволеных, з улікам правілаў Чырвонага Крыжа, а менавіта: размова пры адсутнасьці ахоўнікаў і з абаронай вязьняў ад магчымай наступнай помсты.

Патрэбнае супрацоўніцтва з адмысловым дакладчыкам ААН у справе незалежнасьці судзьдзяў, які быў запрошаны беларускім урадам, і ўдзел у вызначэньні ступені незалежнасьці і эфэктыўнасьці адвакатуры ў Беларусі, а таксама ўлік выпадкаў ціску на юрыстаў. Шчырая ацэнка павінна быць таксама дадзеная асноўным судам і судзьдзям у Беларусі, ступені іхнай свабоды і незалежнасьці.

Трэба зьбіраць усе выпадкі цэнзурнага ціску, які зьдзяйсьняецца на незалежную прэсу: такія, як падатковыя праверкі, падатковыя санкцыі, падвышэньне тарыфаў на распаўсюджваньне, перашкоды друкаваньню і г.д., ацэнка ўмоваў друкаваньня і распаўсюджваньня незалежных газэтаў.

Неабходная ацэнка існуючых дзяржаўных, а таксама намінальна няўрадавых электронных мас-мэдыя ў Беларусі пры ўзгадненьні зь існуючымі праграмамі, такімі як IREX Promedia і TACIS – дзеля вызначэньня рэальных межаў мясцовага і нацыянальнага тэлебачаньня і радыё, а таксама таго, што трэба зрабіць дзеля іх пашырэньня. Такі агляд павінен уключаць аналіз расейскага, польскага, літоўскага і ўкраінскага электроннага вяшчаньня, якое распаўсюджваецца на Беларусі. Агляд павінен аналізаваць узровень доступу апазыцыі да мас-мэдыя. У такой справаздачы павінен улічвацца і палітычны зьмест, і выпадкі самацэнзуры.

Трэба ацаніць стан вольных прафсаюзаў і ціск на іх сябраў; сродкі, якія ўжываюцца дзеля ўтаймаваньня іншадумцаў, парушэньне калектыўнай дамовы.

Патрэбная была б канчатковая ацэнка кампаніі перарэгістрацыі недзяржаўных грамадскіх арганізацыяў, партыяў і прафсаюзаў, якая патлумачыла б, чаму незарэгістраваныя групы вырашылі адклікаць свае дакумэнты альбо не падалі іх зусім, і якая патлумачыла б статус тых групаў, якія ўсё яшчэ хочуць быць зарэгістраванымі.

Гэта ня цяжкая праца, а таксама не дубляваньне працы КНГ. Асабліва, калі гэта робіцца публічна. Усе гэтыя справаздачы існуюць у асобных месцах ці прысьвечаныя асобным тэмам. Мясцовая група “Вясна” выдала ўсеабдымную справаздачу аб сытуацыі з правамі чалавека. “Хартыя - 97” вядзе выдатную вэб-старонку, дзе пазначаюцца штодзённыя інцыдэнты, зьвязаныя з правамі чалавека. Шматлікія групы ў правінцыі занатоўваюць такія выпадкі, імкнучыся інфармаваць адін аднаго і замежны сьвет. Роляй КНГ было б узаконіць усе гэтыя высілкі, далучыць іх да некаторых сваіх дасьледваньняў, аб’яднаць рэсурсы іншых зацікаўленых бакоў – такіх як IREX альбо TACIS, і выйсьці з канчатковай канцэнтраванай справаздачай, якая б тлумачыла рэальны ўзровень грамадзянскай супольнасьці, сродкаў масавай інфармацыі і правоў чалавека ў Беларусі – дзеля таго, каб можна было б прыняць нейкае рашэньне аб падтрымцы выбараў, альбо іхнага байкоту, але гэта павінна быць абгрунтаванае рашэньне.

Гэта праца, якую неабходна зрабіць дзеля таго, каб пакласьці канец няспынным спэкуляцыям вакол таго, што ж сапраўды адбываецца ў Беларусі і паспрыяць прасоўваньню сытуацыі наперад. Тое, што так шмат людзей нязгодныя нават з вельмі простымі перадумовамі выбараў – перадумовамі, на якіх настойвае апазыцыя – вынікае з адсутнасьці такой даставернай, канцэнтраванай і шырока распаўсюджанай справаздачы, стварэньне якой цалкам у межах мандату КНГ.

Кароткае параўнаньне з сытуацыяй у іншых краінах рэгіёну, у прыватнасьці, у Расеі, можа дапамагчы стварэньню групы падтрымкі, патрэбнай АБСЭ, каб пераканаць Беларусь у неабходнасьці палепшыць сытуацыю.

Стварэньне такога банку дадзеных – задача, якая павінна быць выкананая таксама дзеля прадстаўленьня беларускаму ўраду абагуленай, канцэнтраванай і эфэктыўнай справаздачы пра сытуацыю з правамі чалавека, якая б дакладна паказвала, дзе палягаюць праблемы і чаго б чакаў Захад, у тым ліку структуры, якія могуць разглядаць пытаньне аб далучэньні да іх Беларусі. У дадатак да справы выбараў, падобная справаздача дала б магчымасьць Эўрапейскай парляманцкай тройцы, Злучаным Штатам і іншым краінам вырашыць пытаньне наконт працягу альбо скасаваньня праграмаў дапамогі Беларусі, санкцыяў, якія, магчыма, трэба будзе ўжыць, альбо працягнуць датычна афіцыйных сустрэчаў на вышэйшым, альбо сярэднім узроўні; наконт мэтавай тэхнічнай дапамогі альбо дыпляматычнага ўмяшальніцтва ў некаторых галінах, такіх як СМІ альбо судовая сыстэма.

Мы падтрымліваем працяг высілкаў ПА АБСЭ ў справе наладжваньня дыялёгу ў Беларусі. Мы падтрымліваем нядаўнюю заяву Эўрапейскай тройкі, дзе, у прыватнасьці, гаворыцца: “Мы мяркуем, што падобныя сустрэчы павінныя працягвацца і быць накіраванымі на перагляд выбарчага кодэксу, забесьпячэньне доступу апазыцыі да СМІ і на вызначэньне паўнамоцтваў і кампэтэнцыі парляманту… Мы мяркуем, што беларускім уладам варта ўжыць неадкладныя захады для аднаўленьня і паляпшэньня атмасфэры даверу да перамоваў, што уключае ў сябе поўную рэалізацыю ўсіх дамоўленасьцяў, прынятых на дадзены момант. Палітычна матываваныя перасьледы, арышты і затрыманьні павінны быць спыненыя і мы вітаем забавязаньне ўладаў прыняць гэты пункт пад увагу”.

Даставерная і падрабязная справаздача аб стане правоў чалавека дала б азначэньне таму, што насамрэч варта разумець пад “паляпшэньнем клімату даверу” і дазволіла б нам ацаніць рэальную магчымасьць “поўнай рэалізацыі ўсіх дамоўленасьцяў” і верагоднасьць “прызнаных” выбараў.

Мы гэтаксама падтрымліваем эфэктыўную прысутнасьць у Менску маніторынгавай групы АБСЭ. Мы рашуча адхіляем спробы лукашэнкаўскага ўраду выштурхнуць АБСЭ з грамадзкага дыялёгу. Намаганьні маніторынгавай групы АБСЭ ў справе сапраўднага дыялёгу і карысная дзейнасьць паміж сэсіямі, арганізаванымі Парламеннцкай Асамблеяй АБСЭ і “тройкай”, павінныя працягвацца, але гэта не павінна палягаць на прынцыпе “не дзейнічаць, а прысутнічаць”. “Прысутнасьць” у дачыненьні да Беларусі ёсьць спосабам не дапусьціць прафанацыі “нацыянальнага дыялёгу” з удзелам няўрадавых арганізацыяў і падкантрольных рэжыму партыяў і сродкаў, якія ўжо былі ўжытыя кожным з бакоў. Гэта азначае ўдзельнічаць у кантролі і інфармаваньні пра сытуацыю, якія могуць паспрыяць большай пэўнасьці ў ажыцьцяўленьні палітычнага працэсу.

І што вельмі істотна, мы падтрымліваем пазыцыю Кангрэсу дэмакратычных сілаў і іншых падобных арганізацыяў у галіне правоў чалавека, бо, урэшце рэшт, Беларусь – гэта іх краіна, ім жыць у ёй. Далейшае пагаршэньне сытуацыі з правамі чалавека ў Беларусі створыць праблему масавых зваротаў па палітычны прытулак у суседнія краіны.

Заява Кансультатыўнай Рады Кангрэсу, якая выйшла з нагоды візыту “тройкі”, утрымлівае тры асноўных палажэньня, датычных правоў чалавека:

Каб распачаць перамовы, трэба выканаць мінімальныя перадумовы для стварэньня клімату даверу ў краіне, а менавіта:

вызваліць усіх палітычных вязьняў і спыніць ўсе справы: крымінальныя і адміністрацыйныя, якія былі распачатыя паводле палітычных матываў;

высьветліць лёс апанэнтаў рэжыму, якія зьніклі;

гарантаваць свабоду слова. Гэта значыць, выканаць лістападаўскую (1999 году) дамову адносна рэгулярнага, непадцэнзурнага доступу прадстаўнікоў апазыцыі да дзяржаўных радыё, тэлебачаньня і друку; гарантаваць роўнае падаткаабкладаньне і фінансавае становішча незалежнай і дзяржаўнай прэсы; аднаўленьне ліцэнзіяў няўрадавых радыёстанцыяў, якія былі забароненыя ў 96 годзе.

У дадатак да гэтых трох вельмі важных патрабаваньняў у галіне правоў чалавека, без выкананьня якіх немагчымыя ніякія выбары, апазыцыя вылучае два базісныя прадметы перамоваў, якія павінныя быць пранятыя пад увагу АБСЭ. Гэта:

аднаўленьне правамоцнасьці парлямэнту ў адпаведнасьці з прынцыпам падзелу ўладаў, як гэта і было прадугледжана ў Канстытуцыі 1994 году;

выбарчае заканадаўства зь мінімальнымі патрабаваньнямі зьмешанай сыстэмы галасаваньня, гэта значыць, з выбарамі паводле партыйных сьпісаў і ў мажарытарных аднамандатных акругах, а таксама прадстаўніцтва партыяў ў выбарчых камісіях і магчымасьць свабоднага кантролю за выбарамі.

Ніхто не мае ілюзіяў, што беларускія справы вырашацца хутка. У вельмі нешматлікіх краінах былой савецкай імпэрыі заходнія афіцыйныя і грамадзкія лідары былі здольныя дамагчыся ўсталяваньня такіх дэмакратычных прынцыпаў як падзел уладаў, сыстэма кантролю і балянсу, прыярытэт права і выкананьне правоў чалавека, грамадзянскага нагляду за сілавымі міністэрствамі.

У суседняй Расеі, напрыклад, прынамсі тры асноўныя умовы захаваньня правоў чалвека прысутнічаюць. Аднак прынцып падзелу ўлады не вытрымліваецца , адсутнічае грамадскі кантроль за сілавымі міністэрствамі, што ўяўляе сабой небясьпеку для будучыні чачэнцаў, гэтаксама як і беларусаў.

Апроч таго, Захад павінен намагацца не дапусьціць членства краінаў-сябраў у рэгіянальных аб”яднаньнях, калі гэтыя краіны не прытрымліваюцца стандаратаў у галіне асноўных правоў чалавека.

Так, заслона апускаецца зараз у Беларусі і ўсе сілы, якія адстойваюць дэмакратыю і правы чалавека павінны выступіць супраць гэтай заслоны . Захад павінен нястомна, зь нязьменнай стойкасьцю, напорыстасьцю і прынцыповасьцю ахоўваць і пашыраць дэмакратыю ды правы чалавека ў Беларусі.

Парляманцкія выбары ў кішэнны парлямант ніяк не служаць інтарэсам дэмакратыі , бо сытуацыя ў галіне правоў чалавека не дазваляе рэалізаваць асноўныя свабоды слова і сходаў, якія неабходныя для поўнага удзелу ў палітычным працэсе. Выбары, якія могуць быць прызнаныя і мець трывалыя вынікі, павінныя базавацца на захаваньні асноўных грамадзянскіх і палітычных правоў.

Цяперашняя сытуацыя ў галіне правоў чалавека на Беларусі прымушае нас заняць прынцыповую пазыцыю: АБСЭ не павінна накіроўваць на выбары ў Беларусі ніякіх назіральнікаў і Захад не павінен вылучаць ніякіх рэсурсаў дзеля назіраньня за галасаваньнем і рэалізацыяй вынікаў выбараў. Ня можа быць ніякага адыходу ад выразнага і рашучага патрабаваньня зьмяніць выбарчы закон ў адпаведнасьці з Усеагульнай Дэклярацыяй Правоў чалавека. І, калі выбарчы мэханізм на паперы будзе на працэнтаў 50 ці 75 адпавядаць стандартам, але не будуць улічаныя засьцярогі адносна правоў чалавека і дэмакратыі, такія выбары нельга падтрымліваць. Замест гэтага дыпляматычныя намаганьні павінныя быць накіраваныя на адстойваньне правоў чалавека на аснове раней дасягнутых пагадненьняў, а дапамога павінна вылучацца тым, хто змагаецца за правы чалавека і дэмакратыю.

За апошнія гады АБСЭ розным чынам была далучаная да правядзеньня выбараў ў розных краінах -- ад Славаччыны да Туркмэністану. У многіх выпадаках дапамога апазыцыі ў такіх краінах як Азэрбайджан і Казахстан была абмежаваная, але усё роўна гэтая прысутнасьць дапамагла правесьці выбары больш карэктна, чым можна спадзявацца ў выпадку Беларусі. Такія зьявы, як адсутнасьць падзелу ўлады і моцны кантроль з боку выканаўчай вэртыкалі ва Узбекістане, быў прычынай таго, што АБСЭ паўстрымалася з прызнаньнем узбецкіх выбараў , хаця і накіравала туды поўную групу назіральнікаў.

У Казахстане АБСЭ змагалася за скасаваньне адміністрацыйных пакараньняў у якасьці падставы для адмаўленьня ў рэгістрацыі кандыдтаў, настойвала на прысутнасьці апазыцыйных партыяў у Цэнтральнай выбарчай камісіі, на паляпшэньні Закону аб прэсе і ахове электроных СМІ. У адрозьненьне ад Беларусі (улады якой фальшыва сцьвярджаюць, што апазыцыя мае шырокі доступ да тэлеэфіру), апазыцыя у, як лічыцца, “неэўрапэйскіх” Казахстане і Азэрбайджане мае большы доступ да дзяржаўных СМІ. АБСЭ павінна умацоўваць такія інстытуты, якія дапамогуць поўнасьцю ажыцьцявіць дэмакратычныя станадарты і прынцыпы.

Мы заклікаем АБСЭ адстойваць правы чалавека і дэмакратыю ў Беларусі і не адмаўляцца ад прынцыпаў, якімі яна кіравалася 25 гадоў таму, калі падпісвала Заключны Гэльсынскі Акт.

Міжнародная ліга правоў чалавека

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG