Мая Бацькаўшчына

Сёлета адзначаецца 25 гадоў Згуртаваньня беларусаў сьвету «Бацькаўшчына». Адзначыць разам юбілей запрашае сябра арганізацыі зь Севастопаля Валер Барташ.

Немудрагелістыя ўспаміны

Частка 1. Вяртаньне на Бацькаўшчыну

Сям’я пераехала зь Беларусі ў Севастопаль у лютым 1948 году. Жылі мы на беразе мора, недалёка ад сьцен старажытнага Хэрсанэса на тэрыторыі зэнітнай батарэі, камандзірам якой быў бацька. Засынаў і прачынаўся я пад вуркатаньне хваляў і страявыя песьні салдат. Часам гарматы батарэі аглушальна стралялі, і шыбы ў вокнах бразгаталі.

Зь дзіцячых гадоў увабраў гісторыю Севастопаля — марской крэпасьці рускай славы, і стаў севастопальцам, але рускім ня стаў. Бацька і мама лічылі сябе беларусамі, дый графа «нацыянальнасьць» у дакумэнтах не давала забыцца пра сваё паходжаньне.. Што гістарычны герб беларусаў — «Пагоня», даведаўся ў 1960 годзе ў Менску, дзе я быў праездам зь Вільні. Ён прамільгнуў нейкія сэкунды на тэлевізійным экране ў перадачы пра беларускіх нацыяналістаў. Было мне 15 гадоў. Герб застаўся ў памяці, часам я задуменна маляваў Рыцара на кані з занесеным мячом і шчытом, упрыгожаным шасьціканцовым крыжам.

Прызнаюся, Беларусь ня вабіла, а самі беларусы, зь якімі кантактаваў, здаваліся мне людзьмі прыземленымі, якіх цікавіць толькі каўбаса, памідоры і мора. Жыў, працаваў, служыў, вучыўся на поўдні: Крым, Нікалаеў, Малдова, Адэса. Падарожжы па Крыме, археалягічныя экспэдыцыі, праца матросам, вучоба ў Адэскім унівэрсытэце, схільнасьць успрымаць жыцьцё з гумарам зрабілі мяне гэткім левантыйцам. Студэнты-аднакурсьнікі юрфаку жартам называлі французам. Зачытваўся кнігамі Канстанціна Паўстоўскага, Эрнэста Хэмінгуэя, Ісаака Бабеля... Зь беларускіх пісьменьнікаў чытаў толькі Васіля Быкава.

Распад Савецкага Саюзу, утварэньне дзяржавы Рэспубліка Беларусь ускалыхнула. Пра гэта і ня марыў, а толькі задумваўся. Беларускай мове чытаньня навучыўся па газэце «Лiтаратура і мастацтва». Кожны новы нумар прачытваў у імгненьне. Невялікая, сьціпла аформленая газэта адкрыла мне невядомую дагэтуль Беларусь.

Выпісаў часопісы «Спадчына» і «Нёман». Слухаў перадачы Радыё Свабода. Максім Багдановіч быў адкрыцьцём, а яго «Пагоню» ўспрыняў як зварот паэта асабіста да мяне. Міжволі вывучыў верш на памяць, і яго радкі сталі для мяне малітвай, гімнам і заклікам. З горыччу думаў — чаму раней ня ведаў, не чытаў, бо сьпіць жа паэт вечным сном зусім блізка — у Ялце. У газэце «ЛіМ» прачытаў інтэрвію з Ганнай Сурмач пра дзейнасьць «Бацькаўшчыны», падрыхтоўку зьезду. У тэксьце прачытвалася запрашэньне. Лічыў сябе сузіральнікам і таму не паехаў.

Першы зьезд Згуртаваньня беларусаў сьвету «Бацькаўшчына», урачысты, маляўніча аформлены, з прадстаўнікамі духоўнай эліты беларусаў краіны і замежжа стаў запалам, які дазволіў грамадзкай арганізацыі да сёньня адстойваць незалежнасьць Беларусі, нацыянальную культуру. Зьезд спрыяў разьвіцьцю беларускага нацыянальнага руху за мяжой. Але мінулае не адпускала — наступіў змрочны, трывожны, а для некаторых і крывавы час пакут.

Калі ў залі Вярхоўнага Савету дэманстратыўна зьбілі дэпутатаў-патрыётаў, быў учынены зьдзек зь бел-чырвона-белага сьцяга, сарваная «Пагоня», я зразумеў — да ўлады прыйшоў Хам, у палітыцы хітры напарстачнік, які цярпіць на прыпадкі інтэграцыі. Здавалася, Лукашэнка за пасаду ў маскоўскім Крамлі гатовы быў аддаць Беларусь як уласны гарод. Урачыстасьці беларускага Адраджэньня скончыліся — прыйшоў мой час.

У ліпені 1997 году прыехаў у Мінск на 2-гі зьезд Згуртаваньня беларусаў сьвету «Бацькаўшчына». 33 гады ня быў у Беларусі. Прымчаўся ў Літаратурны музэй Максіма Багдановіча, пазнаёміўся з дырэктарам Алесем Бяляцкім.

У залі тэатра, дзе праходзіў зьезд, суседняе крэсла займаў падобны да Дон Кіхота паэт Сяргей Панізьнік. У перапынку падышоў да пісьменьніка Васіля Быкава. Убачыў людзей, якіх ведаў толькі па газэтных публікацыях. Запомніліся беларуская татарка Разалія Аляксандровіч, падобны да адэсіта Адам Мальдзіс. Прыцягнула ўвагу эфэктная журналістка з дыктафонам, як высьветлілася, паэтка Іна Снарская з Украіны. З трыбуны нязвыкла гучала толькі беларуская гаворка — выступалі дэлегаты, якія перажывалі за будучыню Беларусі, а вакол будынку тэатру, дзе праходзіў зьезд, стаялі міліцыянты з сабакам. Атмасфэра была напружаная. Зьезд адкрыта прадэманстраваў непрыманьне ўлады Лукашэнкі.

Быў на наступных зьездах. Памятаю як замірала заля, калі да трыбуны накіроўваўся айцец Надсан зь Вялікай Брытаніі — гаворка яго зачароўвала Пазнаёміўся з мастаком Алесем Марачкіным і яго сям’ёй. Карціна пэндзля мастака «Я не самотны», на якой намаляваны Максім Багдановіч у Ялце, уручалася ў Літаратурным музэі паэта. Сяргей Панізьнік напісаў верш «Севастопаль», глыбокі па сэнсе, без знарочыстага патасу, мэлядычны. Радзім Гарэцкі, Юры Хадыка, Алег Трусаў, Янка Запруднік, Вінцук Вячорка, Павал Севярынец, Зьміцер Дашкевіч..., маладафронтаўцы — такія розныя, але ўсе ў адным высакародным патрыятычным імкненьні бачыць сваю краіну квітнеючай, нацыянальнай, дэмакратычнай эўрапейскай дзяржавай. Калі б я ведаў, што ёсьць такія беларусы, што ёсьць такая Беларусь — прыяжджаў бы кожны год! Адно толькі сузіраньне гэтых людзей, нядоўгае сумоўе зь імі заклікала да дзеяньня. У Севастопаль вяртаўся літаральна акумуляваны энэргетыкай беларускага патрыятызму, зь бел-чырвона-белымі сьцягамі і кнігамі.

Нельга забыць першую калектыўную паездку на старыя Ялцінскія могілкі ў жніўні 1997 году. Па-салдацку просты тады помнік на магіле паэта з зоркай і эпітафіяй на беларускай мове. Схілілі бел-чырвона-белы сьцяг. Прагучалі словы: «Ты прабач, ты прымi cвайго сына...».

Даруй, Максім!.. У лістападзе гэты сьцяг, герб «Пагоня» ўпрыгожылі залю Дзелавога і культурнага цэнтру Севастопаля, і аўтар артыкула, хвалюючыся, нягледзячы на адвакацкія навыкі рыторыкі, прачытаў верш-сымбаль. Так быў адкрыты сход і абвешчана публічна, з удзелам радыё і тэлебачаньня, утварэньне першага ў гісторыі гораду Севастопаля беларускага таварыства — часткі «Бацькаўшчыны».

25-годзьдзе Згуртаваньня беларусаў сьвету «Бацькаўшчына» — сьведчаньне вернасьці беларускай нацыянальнай ідэі. Ідэя гэтая жывая, нягледзячы на бізантыйскія інтрыгі і рэпрэсіі лукашэнкаўскай чэлядзі. Запомніліся словы Ганны Сурмач, сказаныя зімой пры сустрэчы незадоўга да яе эміграцыі ў пустым, змрочным офісе «Бацькаўшчыны»: «Усё роўна праб’ецца (беларускасьць), як трава праз асфальт праб’ецца».

На жаль, адышлі ў вечнасьць, але засталіся ў памяці браты Грыцкевічы, Рыгор Барадулін і ня толькі яны. Назаўжды застанецца пуцяводнай зоркай першы кіраўнік таварыства пісьменьнік Васіль Быкаў.

У кіраўніцтве адбылася зьмена пакаленьняў, надалей творча адстойваецца беларускасьць — гонар і годнасьць беларускай нацыі.

У год 25-годзьдзя Згуртаваньня беларусаў сьвету «Бацькаўшчына» і 95-годзьдзя Збройнага беларускага чыну вітаю ўсіх сяброў Малой і Вялікай Рады Згуртаваньня, усіх, хто «не забыў, ня адрокся, не прадаў», не дазваляе сваімі актыўнымі дзеяньнямі аддаць Беларусь у «палон»!

Вечная памяць героям, якія загінулі, і праведнікам беларускасьці, якія пайшлі ў нябёсы! Гонар і Слава тым, хто сёньня на Бацькаўшчыне працягвае іх справу! Жыве Беларусь! Пагоні не разьбіць, не спыніць, не стрымаць! Праўда пераможа!

Валер Барташ

Меркаваньні, выказаныя ў блогах, перадаюць погляды саміх аўтараў і не абавязкова адлюстроўваюць пазыцыю рэдакцыі.