Лінкі ўнівэрсальнага доступу

У “Доме літаратара” Алесь Каско, Чэслаў Сэнюх, Ян Дамброўскі і Юрась Барысевіч.


Аўтары: Валянціна Аксак, Аляксей Дзікавіцкі, Міхась Скобла. Рэдактар і вядучы: Сяргей Абламейка. (эфір 6 траўня 2006 году) Новая перадача сэрыі “Дом літаратара”.

Алесь Каско: “Мы вершамі народу замінаем”

Паэт Алесь Каско нядаўна атрымаў Міжнародную прэмію імя Ганны Краснапёркі, заснаваную нямецкай грамадзкай арганізацыяй “Прымірэньне”, якую ачольвае доктар гісторыі Ёганэс Шлётц з Бэрліну. Гэтая арганізацыя займаецца наладжваньнем сяброўскіх сувязяў паміж грамадзкімі супольнасьцямі Нямеччыны й Беларусі. З паэтам-ляўрэатам сустрэўся Міхась Скобла.

(Скобла: ) “Алесь, прымі віншаваньні. Колькі слоў пра самую прэмію”.

(Каско: ) “Дзякуй. Гэта прэмія існуе ўжо некалькі гадоў. І я зь беларусаў ня першы, хто яе атрымаў, — трэці ці чацьвёрты. Мне ўручыў гэту прэмію ў Берасьці доктар Ёганэс Шлётц з Бэрлінскага Вольнага ўнівэрсытэту. Сам доктар Шлётц займаецца гісторыяй Другой Усясьветнай вайны. Ён рабіў выставу ў Менску, прысьвечаную супастаўленьню прапаганды савецкай і фашыстоўскай. На жаль, беларускія ўлады знайшлі на выставе вялікае падабенства паміж гэтымі двума прапагандамі й забаранілі яе. У Менску выстава так і не паказвалася, хоць яна перасоўная й пабывала да гэтага ў многіх краінах Эўропы”.

(Скобла: ) “У “Гродзенскай праўдзе” перастала выходзіць літаратурная старонка”. А як справы ў вас на Берасьцейшчыне?”

(Каско: ) “Ну, нашы бяруць за ўзор тое, што робяць гарадзенцы. Мне сказалі, што настаў непаэтычны час. І газэтныя плошчы павінны аддавацца пад эканоміку, а яшчэ больш — пад ідэалёгію. І ў раённай газэце ў Жабінцы, дзе я жыву, і ў абласной “Заре” скарацілі колькасьць літстаронак”.

(Скобла: ) “А можа, літстаронкі скарачаюць таму, што людзі перасталі вершы пісаць? Гэта раней рэдакцыі атрымлівалі іх мяхамі”.

(Каско: ) “Мяхамі вершы пастаўляюць графаманы. Яны й цяпер актыўнічаюць. А вось таленавітыя паэты дасылаюць свае творы ўсё радзей і радзей”.

(Скобла: ) “У вас на Берасьцейшчыне раней уручалася самая незвычайная літаратурная прэмія — Мядовая. І ўяўляла яна зь сябе вядро мёду. Думаю, што й сталічныя літаратары паглядалі на яе ласа. Ці існуе прэмія сёньня?”

(Каско: ) “Існуе, і ўжо некалькі ляўрэатаў маем у сябе ў рэгіёне. Апошнюю прэмію ўручылі паэту Валерыю Грышкаўцу. А мне выпаў гонар быць першым, хто яе атрымаў. Прэмію заснаваў (супольна з Саюзам беларускіх пісьменьнікаў) паэт і пчаляр з Пружанаў Мікола Папека. Чаму прэмія не рэгулярная? Усё залежыць ад таго, наколькі плённыя фундатары — ці многа мёду далі”.

(Скобла: ) “А фундатары гэта хто — пчолы?”

(Каско: ) “Крылатыя фундатары” — так іх называе сам Папека. Усё залежыць ад таго, ці ўраджайны год. Калі ўраджайны, тады й прэмія ўручаецца. Мікола запэўніў мяне, што прэмія й надалей будзе ўручацца, але хіба з большай адборлівасьцю. Бо ў нас быў такі выпадак: мы ўручылі Мядовую прэмію чалавеку, які яе сапраўды заслужыў (прычым, ня толькі сваёй творчасьцю, але й грамадзянскай пазыцыяй). А потым ён парушыў усе прынцыпы й перайшоў у новаствораны Саюз пісьменьнікаў”.

(Скобла: ) “Вы ачольваеце Берасьцейскую філію апальнага Саюзу беларускіх пісьменьнікаў. Пасьля ўтварэньня згаданага вамі праўладнага Саюзу пісьменьнікаў ці ўдаецца супрацоўнічаць са школамі, наладжваць выступы?”

(Каско: ) “Нядаўна я быў на паэтычным сьвяце ў вёсцы Востраў на Ганцавіччыне, на радзіме паэта Міхася Рудкоўскага (адзначалася яго сямідзесяцігодзьдзе). Мы выступалі ў мясцовай школе, я сустракаўся зь дзецьмі. Калі нас аб’яўлялі, то атрымалася, што сакратаром абласнога аддзяленьня Саюзу пісьменьнікаў Беларусі ёсьць Анатоль Крэйдзіч. Алесь Каско, выходзіць, — папросту паэт, ніякі не сакратар ніякага Саюзу... З утварэньнем новага саюзу пачалася неразьбярыха. Мы страцілі юрыдычны адрас. Нашы рэчы, кнігі, архіў перанесьлі ў падвал. Там і ёсьць на сёньня наш адрас — праўда, не юрыдычны. Вялікія праблемы маем таксама з падаткавай інспэкцыяй. Днямі мне адтуль паведамілі: ёсьць рашэньне аштрафаваць мяне за тое, што не завёў своечасова кнігі скарбаў і прапаноў. А я папросту не атрымліваў ніякага паведамленьня!”

(Скобла: ) “І вялікі штраф?”

(Каско: ) “Сто дваццаць чатыры тысячы. Як для беспрацоўнага — дык і нямала”.

(Скобла: ) “А вы не працуеце таму, што працы няма, ці з прынцыпу: паэт нідзе служыць не павінен?”

(Каско: ) “Я заўсёды працаваў там, дзе хацеў. Вядома ж, я не пайшоў бы ў тую газэту, дзе на кожнай старонцы — суцэльная пахвальба існуючаму ладу, справаздачы пра посьпехі ў эканоміцы ды культуры. Я хацеў бы працаваць у якім-небудзь літаратурным пэрыёдыку. Але ў Берасьці такога няма. У нас сытуацыя — як у грыбаедаўскім “Горы ад розуму”: “Служить бы рад — прислуживаться тошно”. Прыслужваць я ня ўмею”.

Алесь Каско. З новых вершаў

Размова з вандроўнікам

— Кінь манэту на шчасьце. — У Краі забраным манэт няма, апрача трыццаці срэбных.

— Пакінь падкову на шчасьце. — Зьбіў падковы, згубіў белы конь Пад вершнікам збройным.

— Руку дай на шчасьце. — Маю ўсё меней сяброў, На розных мы гутарым мовах.

— Куды ж, чалавеча, я трапіў? — Ня ведаю, Божухна. Мусіць, ты зноў у пустыні.

Яблыня беларуская

Няздатная любая зямля нарадзіць усялякую расьліну. Вэргілі

Сокі яе з учарнелай дзірваннае глебы І зь вільготна-туманнага неба. Квет — ад сонца ў стронцыі. Завязь — у бясконцых прымаразках, Што навейвае Ўсход.

Яе недасьпелыя яблыкі Дзяўбуць паўгалодныя птушкі, Зьбіваюць дажджы, Зрываюць прахожыя прыхадні, І таму гэтак многа пад ёю заўчасных паданкаў І парасткаў, што ў яблыні не пераходзяць.

Скажы мне, яблыня: Ці станеш некалі дужай і гожай? Ня гэткай няшчаснаю З кветам заўчасным? Непадатлівай весьнім і восеньскім прымаразкам?

Маўчыць. Гайдае пакорліва На падламанай апошняй галіне Яблык апошні І чарвяка ў ім, Што яблык той дагрызае.

* * * Скончыш рупіцца — на ганку сядзеш. Дым — на бронхі. На нагу — нагу. Зноў прыбраны дом і чыста ў садзе, І сабака зноў на ланцугу.

Што за гэтым домам — неістотна. Душы продкаў тут. Ты — цень іх сам. Ты чакаеш — восені: самота Падахвоціць згадваць і пісаць.

Восень позьняя ды не скупая. Тлустая ральля. Густая сінь. І з тае самоты не хапае Маці, бацькі — не хапае ўсіх.

Стомаю забудзесься — ня лечыць. Воблака кранеш: бы звон, — маўчыць. І ўвярэдзіць страхам немалечым Надыход бязьлюднае начы.

Спадзяваўся ж — тут і зазімуеш, Спадкаемец, гаспадар і зух. Але тыдзень-два і — засумуеш, І — хоць да сабакі на ланцуг.

Эскіз

Скінуў белы лебедзь Мне белае пяро. Скінуў белы бусел Мне белае пяро. Скінуў белы голуб Мне белае пяро — Я чакаў.

Скінуў чорны воран Мне чорнае пяро — І толькі тады я ўзьляцеў.

* * * Мы вершамі народу замінаем, Ад яснага сьвятла народ асьлеп. Я гэта зразумеў, калі: “Мяняем Свабоду цяжкую на лёгкі хлеб”, — Сказаў вяшчун зьмярканьня… З гэткім шумам Народ зарадаваўся навіне І зрокся досьвітку, Што я падумаў: Нічога больш не засталося мне; Нічога больш, Як толькі прах ілюзій, Як толькі горыч ды віно дапіць, Як толькі вымавіць: “Эх, людзі-людзі…” Як толькі моўчкі дзьверы зачыніць.

У Менску

Можна ў дождж абмакнуць пяро, Зь ім па горадзе прагуляцца, Спрэс мэтафарным: як таўро — Герб-вянок, што павіс над пляцам. Пазірае стуль дом-цыклёп Аднавока, з-пад сьцягу-вейкі… Гідка мне: герб — уласны горб, А ня нейчы ці вечны нейкі. Ці ж і мною ня віўся верш Пра паненак, лілеі ў лодцы?.. Пад рабром меч Пагоні — лепш, Чым вянок, як пятля, на глотцы. Гідкі горад, ягоны сьвет, Заільнёны, заканюшынены. Гідка думаць, што я паэт: У айчыне — ды без айчыны…



У Польчшы выйшаў пераклад кнігі Рыгора Барадуліна і Васіля Быкава “Калі рукаюцца душы”

Кніга выдадзеная Калегіюмам усходняй Эўропы ў межах новапаўсталай “Беларускай бібліятэкі” Калегіюму. З кіраўніком гэтага праекту, а таксама перакладчыкам кнігі размаўляў наш варшаўскі карэспандэнт Аляксей Дзікавіцкі.

Пераклад кнігі Рыгора Барадуліна і Васіля Быкава “Калі рукаюцца душы” (GDY WITAJĄ SIĘ DUSZE) – першы том з сэрыі “Беларуская бібліятэка”, заснаванай Калігіюмам усходняй Эўропы. Адметна, што кніга выйшла пад патранатам міністра культуры Польшчы Казімежа Міхала Уяздоўскага, а мэдыяльную падтрымку для ўсёй сэрыі гарантуюць польскае грамадзкае тэлебачаньне, грамадзкае радыё, шэраг газэтаў ды інтэрнэт-парталаў.

Сама кніга выдадзеная ў добрай цьвёрдай вокладцы, мае больш за 300 старонак. Пра ідэю паўстаньня “Беларускай бібліятэкі” расказвае кіраўнік Калегіюму Ян Дамброўскі.

(Дамброўскі: ) “Перадусім беларуская літаратура вартая, каб яе выдаваць. Мы – суседзі. Сярэднестатыстычны чытаючы паляк ведае творы нямецкіх, чэскіх, славацкіх, крыху вугорскіх пісьменьнікаў, а літаратура суседняй Беларусі, дзе ёсьць шмат цудоўных паэтаў і празаікаў, мала знаная. Я думаю, што ёсьць у Польшчы такая патрэба – пазнаць, прынамсі, некалькі твораў беларускай літаратуры”.

Наклады кніжак “Беларускай бібліятэкі” даволі вялікія – 1000 паасобнікаў. Працягвае спадар Дамброўскі.

(Дамброўскі: ) “Гэта даволі шмат, як на польскія ўмовы. Акрамя гэтага мы робім усё магчымае, каб само выданьне было добрым, добра выглядала, добрая рэдакцыя была. Што да паэзіі, дык пачынаючы ад другога тому гэта будуць дзьвюхмоўныя выданьні – па-беларуску і па-польску”.

У дзень, калі я пазваніў Яну Дамброўскаму ва Ўроцлаў, з друкарні выйшла чарговая, другая кніга “Беларускай бібліятэкі” – гэтым разам творы Андрэя Хадановіча. Ці, паводле спадара Дамброўскага, агульная цяперашняя зацікаўленасьць палякаў беларускімі справамі можа мець уплыў на папулярнасьць гэтых выданьняў?

(Дамброўскі: ) “Хіба так, бо ў беларускай сытуацыі, беларуская культура, мова атрымліваюць і палітычнае значэньне. Але калі мы з Лявонам Баршчэўскім, зь якім мы разам зьяўляемся рэдактарамі сэрыі, думалі пра яе стварэньне, дык так шмат пра Беларусь не гаварылася ў Польшчы. Таму наш праект нельга назваць кан’юнктурным. Калегіюм ўжо трэці раз ладзіць ва Ўроцлаве дні беларускай культуры. Мы спадзяемся, што пасьля гэтых палітычных падзеў, людзі зацікавяцца таксама цудоўнай беларускай культурай. Мы займаемся гэтым зь вялізнай прыемнасьцю”, - сказаў кіраўнік Калегіюму усходняй Эўропы Ян Дамброўскі.

А як працавалася над перакладам кнігі Чэславу Сэнюху – выбітнаму перакладчыку беларускай літаратуры, які вядомы перадусім фундамэнтальным перакладам на польскую мову коласаўскай “Новай зямлі” – трэба ж было перакладаць і паэзію і прозу адначасова. Гаворыць Чэслаў Сэнюх.

(Сэнюх: ) “Я ўжо працаваў над перакладам гэтай кнігі даволі даўно, з два гады – пачаў перакладаць адразу, як яе атрымаў. Ведаеце, форма прыпавесьцяў мае шмат агульнага з паэзіяй – там шмат мэтафарычнага. Кніга мне падаецца вельмі цікавай, з пункту гледжаньня яе аўтараў. Што да перакладу, дык тут я не магу выказацца – гэта ўжо справа чытача”.

Ці можа гэтая кніга, на думку Чэслава Сэнюха, дапамагчы палякам больш зразумець беларусаў, зразумець, што адбываецца ў іхняй краіне, больш зацікавіцца беларускай культурай?

(Сэнюх: ) “Я ўжо даўно прытрымліваюся погляду, што зацікаўленьне беларускай літаратурай, культурай, таксама як культурай і літаратурай любой іншай суседняй краіны мае функцыянальны характар, залежыць ад палітычнай сытуацыі ў гэтай краіне. Вось прыкладам да 1939 году сярэдні паляк не цікавіўся асабліва нічым савецкім, бо, па-першае, не было інфармацыі адтуль, а калі была, дык страшная. Таксама як і фашысцкай Нямеччынай, бо нічога цікавага там не адбывалася ў сэнсе палітычным. На пачатку 90-х быў гвалтоўны рост зацікаўленасьці беларускай культурай, у тым ліку і літаратурай канешне, але калі потым мы паехалі на кангрэс беларусістаў у Менск і пабачылі, як здымаюць і нішчаць сымбалі беларускія Пагоню, сьцяг бел-чырвона-белы, стала страшна. І гэтак думалі ня толькі мы, хто прафэсійна цікавіцца беларускімі справамі, але і шмат іншых палякаў. Я ўпэўнены, што калі Беларусь стане на дэмакратычны шлях, стане сапраўды незалежнай, дык і беларускай літаратурай будуць ахвотна цікавіцца”.



Юрась Барысевіч: “Я спадзяюся, што фрайдызм дапаможа нам згарманізаваць прыватнае й грамадзкае жыцьцё…”

6 траўня спаўняецца 150 гадоў аднаму з самых яркіх прадстаўнікоў новай эўрапейскай філязофіі, заснавальніку тэорыі псыхааналізу Зыгмунду Фройду, чые ідэі паўплывалі на ўсё эстэтычнае, маральнае, сацыяльнае й палітычнае жыцьцё ХХ стагодзьдзя. Ці ня ёсьць беларуская прастора выключэньнем з гэтага ўплыву? На гэта ды іншыя пытаньні нашай карэспандэнткі Валянціны Аксак адказвае філёзаф і мастацтвазнаўца Юрась Барысевіч.

(Валянціна Аксак: ) “У асяродку сучасных беларускіх філёзафаў існуе меркаваньне, што Фройд, вобразна кажучы, абмінуў Беларусь. А як вы лічыце: ці зазнала беларускае эстэтычнае й сацыяльнае жыцьцё ўплывы тэорыі знанага аўстрыйскага псыхааналітыка?”

(Юрась Барысевіч: ) “Ускосным чынам — зазнала. Я сам абараняў ва ўнівэрсытэце дыплём па псыхалёгіі. Гэта былі яшчэ савецкія часы, пачатак перабудовы. На афіцыйным узроўні з Фройда нам тады амаль што нічога не выкладалі, але ён быў папулярны ў асяродку такой лібэральнай расейскамоўнай інтэлігенцыі, якая спачувала руху дысыдэнтаў, шанавала заходнюю культуру. Дарэчы, мой сябра-аднагрупнік зьехаў у Амэрыку й стаўся псыхааналітыкам. А вось у беларускамоўнай культуры апошніх гадоў дваццаці, калі яна атрымала больш-менш шырокія магчымасьці знаёміцца з заходняй культурай і кантактаваць зь ёю, Фройд ня так ужо моцна й адзначыўся, бо цяпер ён ужо ў значнай ступені выйшаў з ужытку, не здаецца нам дастаткова актуальным”.

(Аксак: ) “Ці можаце вы падаць канкрэтныя праявы ўплыву ідэяў Зыгмунда Фройда, да прыкладу, на выяўленчае мастацтва Беларусі?”

(Барысевіч: ) “Я паўсюль бачу помнікі-абэліскі. Напрыклад, на плошчы Перамогі, ці стэлу “Менск — горад герой”. Яны сымбалізуюць перамогу, радасьць, але сёньня ўспрымаюццца крыху з іроніяй, бо, начытаўшыся Фройда, мы ведаем, што ўсё такое высокае, даўгое азначае адначасна й мужчынскі сымбаль — фалас. На жаль, фройдызм разбуральны для рамантызму. Магчыма, менавіта ў гэтым і крыецца прычына таго, што ён ня стаўся блізкі беларускай адраджэнскай культуры — з аднаго боку, але й афіцыйнай — з другога. Бо і апазыцыя, і ўлада ў нас падтрымліваюць найперш рамантычнае мастацтва, якое ўслаўляе патрыятызм, перамогу. Ды сёньня — паўтаруся — нікуды не падзецца ад гэтае банальнае думкі, што абэліск увасабляе ня толькі агульнанародную перамогу, але й перамогу асабіста кіраўніка краіны над нейкімі ворагамі”.

(Аксак: ) “Існуе меркаваньне, што беларуская літаратура адназначна ўся рэалістычная. А ці знаходзіце вы ў ёй творы, аўтары якіх адштурхоўваліся не ад вонкавых падзеяў і зьяў, а знаходзілі творчы імпульс у чыста ўнутраных, падсьвядомых рэфлексіях?”

(Барысевіч: ) “За апошнія дваццаць гадоў зьявілася даволі шмат такіх твораў, пачынаючы, магчыма, з Алеся Асташонка. Потым гэтую традыцыю падхапілі сябры “Бум-Бам-Літу”, некаторыя “тэвээлаўцы”. У іхных творах рэчаіснасьць прысутнічае нейкім чынам, але ўсё-такі галоўным рухавіком зьяўляецца ўласная фантазія аўтара. Прычым, аўтара, значна шырэйшага за чалавека, які піша. Сучасны аўтар не паддаецца аналізу ў клясычнай фройдыскай традыцыі, у якой была вядома трыяда “Я — Яно — звыш-Я”. Сёньняшні аўтар — гэта, хутчэй, не параноік, а шызафрэнік (я, канечне, прамаўляю гэтыя словы з умоўнасьцю), бо глядзіць на сьвет — і вонкавы, і ўнутраны — ня толькі адной парай вачэй, а мноствам (прычым, — адначасна). Паспалітаму чытачу цяжка разабрацца ў такіх творах. Таму яны, мажліва, і ня надта ў нас папулярныя, бо чытацкая аўдыторыя не пасьпела да іх прызвычаіцца, і яны не пасьпелі ўвайсьці ў школьную праграму. Але на Захадзе гэта звычайная рэч: менавіта такія нашы аўтары, як Зьміцер Вішнёў, Альгерд Бахарэвіч, Вальжына Морт знаходзяць там посьпех і найчасьцей прэзэнтуюць беларускую літаратуру за мяжой”.

(Аксак: ) “Палітыка ў сучасным беларускім жыцьці, здаецца, — адзіная сфэра, у якой без вучэньня Фройда не абысьціся. Каб у ёй разабрацца. Ці згодны вы з такім меркаваньнем?”

(Барысевіч: ) “Як вядома, падмурак сваёй тэорыі Фройд стварыў на пачатку дваццатага стагодзьдзя, калі на мапе было ня так шмат краінаў, як цяпер. Тады была эпоха імпэрыялізму, і палітычны сьвет, і сьвет культуры былі моцна ярархізаваны. Але пасьля Першай усясьветнай вайны нават Фройд зьмяніў сваю тэорыю: ужо не лібіда ў яго стала вызначаць усе паводзіны чалавека, а два прынцыпы — эрас і танатас, памкненьне да каханьня й памкненьне да сьмерці. І чым далей, тым больш у дваццатым стагодзьдзі жыцьцё й культура дэцэнтралізаваліся. А ў Беларусі палітыка застаецца, на мой погляд, такой, як была палітыка якой-небудзь Аўстра-Вугоршчыны ці Расейскай імпэрыі на пачатку дваццатага стагодзьдзя. У нас улада вельмі моцна ярархізавана: усё залежыць ад аднаго чалавека, як колісь ад імпэратара. І пакуль што сапраўды застаецца такая фройдыская сытуацыя. Прычым, прэзыдэнт атаясамляе сваё “Я” з усёй краінай. Кажа: “Беларусь — гэта я”, як калісьці казаў Людовік XIV. А што ў такім выпадку “Яно”? Гэта, напэўна, Захад і ў нейкай ступені й Расея, бо больш вэстэрнізаваная, чым Беларусь. А галоўны закон фройдызму: дзе было “Яно”, павінна стаць “Я”. То бок прадугледжваецца экспансія, у дадзеным выпадку экспансія Беларусі на Захад, і ў тым ліку, у дачыненьні да Расеі — у той ступені, у якой яна пасьпела дэмакратызавацца, вэстэрнізавацца… Хачу яшчэ дадаць: ідэі Фройда карысныя тым, што прыцягнулі ўвагу публікі да прыватнага жыцьця чалавека. Так ці інакш яны спрыяюць гуманізацыі нашага жыцьця, бо ў нас па савецкай традыцыі ўся ўвага надаецца грамадзкаму жыцьцю, асабістае ж адсоўваецца на другі плян… Я спадзяюся, што фройдызм дапаможа нам вярнуць балянс, ураўнаважыць грамадзкае й прыватнае. Тады будуць больш гарманічна разьвівацца і само грамадзтва, і кожны грамадзянін”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG