У перадачы "Трайны ўдар" гэтую тэму абмяркоўваюць Алег Грузьдзіловіч, Валер Карбалевіч і Сяргей Навумчык.
Навумчык: Такім чынам, у Менску сёньня працягваўся судовы канвэер. За ўдзел у адзначэньні гадавіны незалежнасьці Беларускай Народнай Рэспублікі. У судзе Савецкага раёну Менску будуць разглядацца справы актывістаў Касі Людвіг, Максіма Вінярскага, Мікалая Коласа, намесьніка старшыні руху «За свабоду» Алеся Лагвінца і старшыні партыі БНФ Аляксея Янукевіча, актывіста Алеся Макаева, лідэра Маладога фронту Зьмітра Дашкевіча і іншых.
Позву ў суд на 28 красавіка атрымаў таксама сустаршыня аргкамітэту па стварэньні партыі «Беларуская хрысьціянская дэмакратыя» Віталь Рымашэўскі. У позьве адзначана, што яго выклікаюць «за парушэньне заканадаўства аб правядзеньні масавых акцый», аднак за якую менавіта акцыю, ня ўказана. Раней за ўдзел у Дні волі ўжо былі асуджаныя некаторыя актывісты апазыцыі — напрыклад, Анатоль Лябедзька пакараны штрафам у 50 базавых велічыняў (гэта 10.5 мільёнаў рублёў).
Такое адбываецца ня толькі ў сталіцы. Актывіста зь Бярозаўкі Лідзкага раёну Вітальда Ашурку 4 траўня будуць судзіць за несанкцыянаваны пікет, які ён правёў у цэнтры гораду з плякатам «Шклавата — сьмерць Бярозаўкі».
Сёньня ў Слоніме судовы працэс над удзельнікам акцыі Паўлам Севасьцянам. Ён разам зь іншымі актывістамі перад уездам у горад трымаў у руках плякат з надпісам «Свабоду Надзеі Саўчанцы». Адразу адзначым, што гэтымі судовымі працэсамі ўлада ставіць пад сумнеў палажэньні Канстытуцыі Беларусі, якія гарантуюць грамадзянам свабоду масавых акцый і выказваньняў меркаваньняў. Але мне хацелася б закрануць іншы аспэкт. Як выглядае, апошнім часам улада не карае апазыцыянэраў пасадкамі — а выкарыстоўвае штрафы.
Пра што гэта сьведчыць?
З аднаго боку — улады нібыта зьнізілі градус пакараньняў за палітычную актыўнасьць: за ўдзел у масавых акцыях ужо не даюць «суткі» на Акрэсьціна, тым больш ня садзяць на гады, як гэта было зь некаторымі кандыдатамі ў прэзыдэнты і членамі іх камандаў. І гэта дае падставы казаць, што ў Беларусі няма палітычных вязьняў. На самой справе, за кратамі знаходзіцца некалькі апанэнтаў рэжыму (прыгадаем «графіцістаў»), але так, лідэры апазыцыі за краты не трапляюць, масавых пасадак на «суткі» таксама няма. Але з другога — штрафы, якія накладаюць, вельмі вялікія, яны значна перавышаюць сярэдні заробак. Давялося чуць, што нібыта некаторыя праваабарончыя арганізацыі з дапамогай замежных партнэраў дапамагаюць аплачваць гэтыя
І былі выпадкі, калі судзьдзі прапаноўвалі — альбо «суткі», альбо штраф, і людзі выбіралі Акрэсьціна, бо ня мелі грошай на штраф
штрафы. Магчыма. Але даводзілася чуць і пра шмат выпадкаў — праўда, гэта тычылася падзеяў 2010 году, калі праваабаронцы адмаўлялі ў такой дапамозе, спасылаючыся, што ня маюць такой фінансавай магчымасьці. І былі выпадкі, калі судзьдзі прапаноўвалі — альбо «суткі», альбо штраф, і людзі выбіралі Акрэсьціна, бо ня мелі грошай на штраф. Ёсьць меркаваньне, што цяперашняя палітыка штрафаў упісваецца ў нібыта існуючую дамоўленасьць паміж Захадам і афіцыйным Менскам. Нібыта ўладам Беларусі Брусэлем было сказана: «Толькі ня трэба жорсткіх, брутальных разгонаў мітынгаў, з крывёю і траўмамі, і ня трэба палітычных вязьняў. Ну а штрафы — што ж, і ў нас штрафуюць».
Ці згодныя вы, што штрафы ўпісваюцца ў тактыку нармалізацыі адносінаў паміж Менскам і Захадам? І наколькі эфэктыўныя яны ў зьніжэньні палітычнай, вулічнай актыўнасьці?
Карбалевіч: Гэтымі судамі ўлады вырашаюць некалькі задач. Па-першае, гэта захаваньне прэсінгу на ўдзельнікаў акцый. Нельга не караць палітычных апанэнтаў, бо інакш яны падумаюць, што цяпер ўсё можна. Трэба каб над імі пастаянна вісеў дамоклаў меч рэпрэсій.
Па-другое, за кошт штрафаў апазыцыі папаўняецца дзяржаўны бюджэт.
Па-трэцяе, гэта не псуе адносін з Захадам. Заходнім палітыка можна казаць: глядзіце ў нас жа прававая дзяржава. Гэтыя людзі парушылі закон аб масавых мерапрыемствах. Іх ня білі, не хапалі і не цягнулі ў кутузку, а склалі пратаколы і запрасілі ў суд. Суд таксама не прысуджае арышт, а толькі штраф. Дык якія прэтэнзіі, у нас ж як у Эўропе?
Тады таксама быў пэрыяд дыялёгу з Захадам, заходнія палітыкі цьвердзілі Лукашэнку: ты толькі правядзі выбары без рэпрэсій і табе адчыняцца дзьверы ў Эўропу. Але ў нейкі момант таго вечара у Лукашэнкі не вытрымалі нэрвы, ён спужаўся і даў загад усіх мачыць, не зважаючы на меркаваньне ЗША і ЭЗ. І гэта можа паўтарыцца
Прычым маштаб і жорсткасьць рэпрэсій залежыць ад адчуваньня ўладамі небясьпекі. Пакуль на вулічныя акцыі выходзіць ня больш 1 тыс. чалавек, яны небясьпекі ня бачаць і могуць абмяжоўвацца судамі і штрафамі. Думаю, калі маштаб пратэстаў павялічыцца, то ўлады ня стануць цырымоніцца і пяройдуць да больш жорсткіх рэпрэсій, махнуўшы рукой на тое, што скажа Захад. Як гэта адбылося 19 сьнежня 2010 г. Тады таксама быў пэрыяд дыялёгу з Захадам, заходнія палітыкі цьвердзілі Лукашэнку: ты толькі правядзі выбары без рэпрэсій і табе адчыняцца дзьверы ў Эўропу. Але ў нейкі момант таго вечара у Лукашэнкі не вытрымалі нэрвы, ён спужаўся і даў загад усіх мачыць, не зважаючы на меркаваньне ЗША і ЭЗ. І гэта можа паўтарыцца.
Грузьдзіловіч: Так, практыка штрафаў не спыняецца, прычым прамер іх нарастае. Але я б не сказаў, што палітычная актыўнасьць сьцішылася
Але я бачу, што за апошні час, акрамя тытульнай апазыцыі, вельмі актыўна ўключыліся ў грамадзкае жыцьцё людзі, якія не зьвязаныя з палітычнымі структурамі
пасьля таго, як улады пачалі выкарыстоўваць штрафы. Мэты ўладаў зразумелыя. Яны трымаюць людзей у засьцярозе, каб яны адмовіліся ад актыўнага ўдзелу, ну і ім нельга расслабляць апарат рэпрэсіўны, міліцэйскі і КДБ. На акцыях у іх усё больш зьяўляецца нейкіх прыстасаваньняў тэхнічных. Але я бачу, што за апошні час, акрамя тытульнай апазыцыі, вельмі актыўна ўключыліся ў грамадзкае жыцьцё людзі, якія не зьвязаныя з палітычнымі структурамі. Я маю на ўвазе актывістаў вакол Ганны Шапуцькі, вакол Вольгі Мікалайчык, мы бачым там таксістаў, будаўнікоў, якія лічаць абавязковым кожны раз выйсьці на вуліцу і прадэманстраваць уладзе, што яны зь ёй ня згодныя. Хаця на іх штрафы гэтыя вешаюць адзін за другім.
