Марына Весялуха
Людміла Рублеўская. Зьяўленьне Інфанты. — Мінск: Кнігазбор, 2015. — 112 с.
Першую частку гэтай кнігі, паэтычную, я б ператварыла ў музычны дыск, песьні зь якога выконвалі б розныя беларускія сьпевакі і гурты, а паводле другой, празаічнай — зрабіла б альтэрнатыўныя вэрсіі савецкіх мультфільмаў.
(не)самота на могілках
Тут чуецца шэпт стагодзьдзяў, плач па слаўным мінулым нашых земляў. Тут зьвініць зброя, а кроў і віно ліюцца ракой. Тут жывуць сьмелыя рыцары і прыгожыя дамы, тут валадараць гонар і годнасьць, а да прывабных вядзьмарак уночы завітваюць... закаханыя цмокі. «Гэта рамантызм, дзетка» — так і просіцца ў тэкст зацёртая фраза з папулярных карцінак.
І сапраўды, паэтычную частку новай кнігі Людмілы Рублеўскай можна коратка ахарактарызаваць як клясычна-рамантычную. Гэта вершы «пра крылы і волю», пра прыдворных паэтаў, мастакоў і іх музаў, пра сьветлую мінуўшчыну і цёмную сучаснасьць, пра здраднікаў і забойцаў, пра сьмелых абаронцаў краю. Здаецца, што лірычнай гераіні паэткі утульней на могілках (у прамым і пераносным сэнсе), сярод прывідаў, помнікаў і зданяў, чым у кампаніі жывых людзей. Яна не баіцца шоргатаў ночы, а чуе ў іх незвычайна прыгожую мэлёдыю. Магчыма, па гэтай прычыне ледзь ня кожны верш з новай кнігі Людмілы Рублеўскай так і просіцца быць ператвораным у песьню, а пры чытаньні словы ня проста прамаўляюцца ўнутраным голасам, а пяюцца.
Вось мэнэстрэль, акампаніруючы сабе на лютні, выконвае сумную баляду пра былую сьветлую мінуўшчыну маёнтку, які адабралі ў гаспадароў, а іх саміх выслалі ў Сыбір. Ціхі голас, поўны трагізму, становіцца гучнейшым, калі карнікі аказваюцца ахвярамі пракляцьця і паміраюць падчас карнавалу ад нарабаванай зброі:
У зашклёнае вітрыне
варухнуўся арбалет...
Засталіся перад ганкам
шэрагі пустых карэт.
А вось стары, з доўгай сівой барадой, ледзь кранаючы струны гусьляў, сьпявае баляду-плач па героях, чые імёны забытыя. «Мой першы рыцар не са мной» — гучыць жаночы раманс-элегія. Мне чамусьці падаецца, што гэтая песьня мусіць абавязкова выконвацца пад гітару, а на экране як фон павінна паказвацца выява чоўна, што плыве па вадзе. А верш «Мармуровы герой на букеты мае не зважае» мог бы ператварыцца ў выдатную кампазыцыю ў стылі gothic metal, у суправаджэньні брутальнага відэашэрагу з могілак ён стаў бы сапраўдным хітом сярод падлеткаў.
У гэтых песьнях гучала б беларуская дуда. Куды ж безь яе, тым больш, што адзін з вершаў — «Ідзе дудар па полі тумановым» — прысьвечаны выдатнаму музыку Зьмітру Сідаровічу, які, на жаль, пайшоў з гэтага сьвету. Сумнай ноткай была б і песьня-нэкралёг выбітнаму гісторыку Віталю Скалабану. Прыхільнікам гендэрных дасьледаваньняў прыйшліся б даспадобы кампазыцыі пра таленавітых жанчын, якія, як меркавалася ў старажытнасьці, здольныя пісаць толькі цыдулкі каханым, а не сур’ёзныя раманы. Ці яны могуць быць адно музамі для мастакоў, ды не самастойнымі творцамі, бо «мадэлек ніхто не бярэ ў мастакі...».
Сучасных панкаў (а можа, фольк-панкаў) мог бы натхніць на напісаньне музыкі верш «Мястэчка». Атрымаўся б выдатны сацыяльна скіраваны твор пра тое, што ў мястэчку N ёсьць усялякая спажыва для цела — «месца для танцаў, шынок і аптэка», ёсьць варажбітка і пастарунак, але няма... кнігарні як спажывы для душы.
Адметна, што ў сваіх рамантычных вершах Людміла Рублеўская з павагай ставіцца да творчых набыткаў папярэднікаў — аўтараў, якіх можна лічыць пачынальнікамі літаратуры рамантызму. У кнізе раз-пораз зьяўляюцца алюзіі на творы Эдгара Алана По, Яна Баршчэўскага, Янкі Купалы, Максіма Багдановіча, Уладзімера Караткевіча, нават на старажытную паэму «Слова пра паход Ігараў». Разам з тым лірычныя героі вершаў нібыта падарожнічаюць у часе і прасторы: калі першыя творы распавядаюць пра Сярэднявечча, то чым далей рухаецца кола часу, тым больш блізкім становіцца «аб’ект увагі» паэткі і чытача. Так, перад нашымі вачыма мінуўшчына трансфармуецца ў сучаснасьць, а Людмілу Рублеўскую пачынае цікавіць ня проста факт ці асоба, але памяць пра яе, успрыманьне сучаснікамі. Сумна? Так. Бо надмагільлі ператвараюцца ў брукаванкі.
(не)ідэальны сьвет дзяцінства
Другая частка новай кнігі Людмілы Рублеўскай — мэмуары «Бэстыярый майго савецкага дзяцінства» — перагукаецца яшчэ з адным выданьнем, што ня так даўно пабачыла сьвет па-беларуску. Гэта раман швэйцарскай пісьменьніцы славацкага паходжаньня Ірэны Брэжны «Найлепшы з усіх сьветаў» (Вільня: Логвінаў, 2014. Пераклад з нямецкай мовы Л. Касмач). І калі спадарыня Ірэна ў сваёй кнізе паказвае рамантызаваную карціну савецкага дзяцінства ў Чэхаславаччыне (да эміграцыі ў Швэйцарыю), не аналізуючы ўсіх рэалій па-даросламу, а прымаючы іх і нават па-дзіцячы наіўна знаходзячы мноства станоўчых момантаў, то беларуская аўтарка ставіцца да дзяцінства ў Савецкім Саюзе досыць крытычна. У кожным папулярным вобразе з мультфільма, казкі, кіно, кнігі Людміла Рублеўская знаходзіць ідэалягічны падмурак, што робіць мэтазгодным зьяўленьне пэўнага героя ў мастацкім творы для дзяцей. Так па-сутнасьці бяскрыўдныя пэрсанажы, якія былі сымпатычнымі для многіх у дзяцінстве (і нават сёньня), нібыта паказваюць свой сапраўдны твар. Пісьменьніца зрывае з іх прывабныя яркія маскі і агаляе злосныя ашчэры савецкай прапаганды, схаваныя пад імі.
Магчыма, нехта не даруе аўтарцы такога жорсткага стаўленьня да любімых з дзяцінства пэрсанажаў: многія беларусы, якія нарадзіліся ў СССР, і ў сталыя гады (часам з уласнымі дзецьмі) любяць пераглядаць савецкія мультфільмы, казкі, перачытваць кнігі. Настальгія па дзяцінстве? Так! Але ж ніхто зь іх (нават нас!), калі быў маленькі, не задумваўся, чаму той ці іншы вобраз, герой зьявіўся на экране ці на старонках кнігі. Менавіта гэтую працу і зрабіла Людміла Рублеўская ў сваіх мэмуарах. Таму пасьля прачытаньня «Бэстыярыю...» любімыя пэрсанажы мультфільмаў і казак выглядаюць зусім па-іншаму. Яны, як злачынцы з дэтэктываў, чыя віна ўжо даказаная, проста ня могуць зноў начапіць маску бязьвіннасьці.
Уявіце: па вуліцы за Зайцам бяжыць Воўк, але гэта ня проста зьвер з лесу, які можа харчавацца зайцамі. Мы ўжо ведаем, што Воўк «сэксуальна заклапочаны, магчыма, пэдафіл, бо бясконца ціскае непаўналетняга напарніка і прызнаецца ў палкай жарсьці да яго». А яшчэ Воўк — «першы адкрыты савецкі трансвэстыт, выступае на сцэне ў касьцюме Сьнягуркі з вульгарным макіяжам». Калі раней мы ўсе шкадавалі няшчаснага небараку — своеасаблівую мутацыю дыснэеўскага ката Тома (але ня ўсе пра гэта ведалі), то пасьля такога выкрыцьця наўрад ці пакажам мульт «Ну, пачакай!» дзецям. А мультфільм пра Кракадзіла Гену і Чабурашку можа ператварыцца ўвогуле ў жахлівую гісторыю, калі па падказцы Людмілы Рублеўскай заўважыць, што Гена — «слабахарактарны інтэлігент... стары халасьцяк, апякуецца беспрытульнымі мутантамі». Такі пэрсанаж, як і мутант Чабурашка, мог бы зьявіцца ў зоне, забруджанай радыяцыяй пасьля аварыі на Чарнобыльскай АЭС.
Зрэшты, мэмуары «Бэстыярый...» могуць стаць для чытача і пэўнага кшталту тэстам на наяўнасьць у сьвядомасьці стэрэатыпаў, сфармаваных савецкімі мульцікамі і кнігамі. Калі Алень, то...? Калі Кот, то...? Калі Тыгр, то...? Але папярэджу, кожны невялічкі артыкульчык пра чарговую загадкавую жывёлу-бэстыю варта чытаць з асьцярожнасьцю: згадкі пэрсанажаў прачытаных у дзяцінстве кніг, прагледжаных мульцікаў могуць разбудзіць іх прывідаў, і тады, як зомбі з магіл, паўстануць і яшчэ доўга будуць перад вашымі вачыма скакаць Муха-Цакатуха, пад вушамі —верашчаць Сарокі, са сьцен раз-пораз зьяўляцца Чорныя Рукі, а Вярблюды зьбяруцца ў караван і скіруюцца ва Учкудук...
А можа, тэкст Людмілы Рублеўскай выкліча адваротную рэакцыю: захочацца паспрачацца з аўтаркай, перагледзець мультфільмы, перачытаць любімыя кнігі, сьціснуць у абдымках Мыйдадзіра і пагладзіць «Крыску-Ларыску»? Гэта таксама добра, бо нават з прысмакам савецкай прапаганды дзяцінства — самы лепшы час у жыцьці.
