Лінкі ўнівэрсальнага доступу

А Вы — Charlie?


У што вераць людзі, якія выходзілі на маніфэстацыі салідарнасьці пасьля тэракту ў рэдакцыі Charlie Hebdo?

Што азначае лёзунг «Я — Шарлі»? Ці стала рэакцыя беларускага грамадзтва на тэракт у Парыжы тэстам на эўрапейскасьць? Гэтыя пытаньні ў Праскім акцэнце абмяркоўваюць рэдактар інтэрнэт-выданьня «Беларускі часопіс» Андрэй Аляксандраў, пісьменьнік Віктар Марціновіч і філёзаф Пётра Рудкоўскі.

Перадачу можаце паслухаць тут:

пачакайце

No media source currently available

0:00 0:10:16 0:00
Наўпроставы лінк
пачакайце

No media source currently available

0:00 0:14:43 0:00
Наўпроставы лінк

Таксама прапануем вам тэкст перадачы ў скароце.

Правы чалавека — рэлігія Эўропы?

Дракахруст: Тэракт супраць рэдакцыі францускага сатырычнага выданьня Charlie Hebdo працягвае заставацца ў фокусе ўвагі сьвету. У гэтай трагедыі, у рэакцыі на яе францускага грамадзтва сплёўся клубок праблемаў, перад якімі стаіць сьвет. Віктар, вы ў сваіх камэнтарах да падзеі бачыце ў тэракце знак страты веры заходнім, у прыватнасьці, эўрапейскім грамадзтвам. Але хіба мільён чалавек, які выйшаў на знак пратэсту на вуліцы Парыжу і іншых францускіх гарадоў — ня сьведчаньне таго, што эўрапейскія грамадзтвы маюць маральныя скрэпы, хай і нерэлігійнага характару?

Віктар Марціновіч
Віктар Марціновіч

Марціновіч: Страта веры праглядаецца не ў тэракце, а менавіта ў рэакцыі на яго. Што было лейтматывам мільённага маршу ў Парыжы? Хіба людзі выходзілі на яго за сваю рэлігію, культуру? Не. Новая эўрапейская рэлігія — гэта правы чалавека, свабода слова.

Дракахруст: Але — рэлігія?

Марціновіч: Гэтая рэлігія не адказвае на мэтафізычныя пытаньні. Як ні абараняй правы чалавека, ані ў рай, ані ў пекла ад таго не патрапіш.

Дракахруст: Пётра, а ці не спазьніліся заклікі да вяртаньня да Бога гадоў на 200? Тое, што вы ў сваім камэнтары ў «Нашай ніве» называеце блюзьнерствам — гэта ж спадчына Асьветніцтва, неад’емная частка эўрапейскай культуры. Дарэчы, парадаксальным чынам права разбураць каштоўнасьці, ў тым ліку і рэлігійныя, аказваецца большай каштоўнасьцю, чым самыя аб’екты разбурэньня. Блюзьнерства Femen у Notre Dame de Paris не выклікала і тысячнай долі тых пратэстаў, якія выклікала забойства журналістаў. Як вы патлумачыце гэты парадокс?

Пётра Рудкоўскі
Пётра Рудкоўскі

Рудкоўскі: Блюзьнерства — гэта акт пагарды да канкрэтнай асобы, якая нас бязьмежна любіць. І як акт пагарды ў міжчалавечых адносінах, гэта спусташае чалавека.

Імпэратыў Хрыста — «схавай меч». Ён не такі відавочны ў мусульманскай культуры. Тым ня менш у мусульманскай цывілізацыі бальшыня не пагаджаецца з тымі мэтадамі змаганьня зь блюзьнерствам, якія ўжылі тэрарысты.

Дракахруст: А можа пытаньне толькі ва ўзросьце рэлігіяў? У чым была функцыя інквізыцыі? У тым ліку і ў барацьбе зь блюзьнерствам. Можа, цяперашнія мусульмане — проста такія самыя, якімі былі хрысьціяне гадоў 500 таму?

Рудкоўскі: Гэтае перакананьне, што мэтад забойстваў непрымальны, прасочваўся ў хрысьціянстве ад старажытнасьці да цяперашняга часу. Тое, што на практыцы праяўлялася па-рознаму — гэта іншая справа.

Дракахруст: Андрэй, а як гэты парадокс тлумачыце вы?

Андрэй Аляксандраў
Андрэй Аляксандраў

Аляксандраў: Я ня бачу тут ніякага парадоксу. Мяне вельмі цешыць, што эўрапейцы сваімі дзеяньнямі пацьвердзілі: правы чалавека і фундамэнтальныя свабоды, адной зь якіх зьяўляецца свабода выказваньня, для іх не пусты гук.

Тое, што мы з вамі цяпер размаўляем і слухаем думку Віктара — гэта і ёсьць праява гэтай свабоды слова.

А Вы — Charlie?

Юры Дракахруст
Юры Дракахруст

Дракахруст: Je suis Charlie (Я — Шарлі) стала своеасаблівым паролем, motto цяперашняй рэакцыі на трагедыю. На ваш погляд, Je suis Charlie — гэта пэрыфраз вальтэраўскага «раздушыце гадзіну»? Ці яго ж — «Мне агідныя вашы погляды, але я гатовы памерці за вашае права іх выказваць»? Але нават Вальтэр не казаў: я — гэты вы з вашымі агіднымі поглядамі. А вы асабіста — Шарлі? І калі так, то ў якім сэнсе?

Аляксандраў: Я бачу ў гэтым салідарнасьць з журналістамі і сьцьвярджэньне свабоды выказваньняў. У гэтым сэнсе я — Шарлі. Мне можа не падабацца форма, у якой гэтае выданьне выкарыстоўвала свабоду выказваньня, але я ўпэўнены ў фундамэнтальнасьці гэтай свабоды.

Марціновіч: Новае Асьветніцтва, новае вальтэр’янства — адказ на выклік новага сярэднявечча, які падступае да нас. Я — Шарлі ў тым сэнсе, што я не ісламскі фундамэнталіст. Як і не хрысьціянскі фундамэнталіст.

Я супраць ісламскага фундамэнталізму «Ісламскай дзяржавы» на Блізкім Усходзе і супраць праваслаўнага фундамэнталізму, які наступае на Эўропу з Усходу.

Ідзе вайна цывілізацый. Для жыхароў мусульманскіх гета ў Францыі «Ісламская дзяржава» — пераход да новай фазы джыгаду. Гэта вайна новай вэрсіі ісламу з атэізмам.

Дракахруст: А чаму з атэізмам? А чаму ня зь верай у каштоўнасьць свабоды?

Марціновіч: Гэта вера не адказвае на пытаньні жыцьця і сьмерці.

Дракахруст: Але людзі гатовыя аддаць жыцьцё за гэтую веру. Тыя самыя супрацоўнікі Charlie Hebdo. Хіба гэта не мэтафізыка?

Марціновіч: Я ня ведаю, хто з удзельнікаў мітынгу ў Парыжы пасьля паехалі ў Ірак ваяваць з «Ісламскай дзяржавай». Мяркую, што ніхто.

Вы кажаце, што супрацоўнікі Charlie Hebdo аддалі жыцьці дзеля каштоўнасьцяў? Я мяркую, што яны проста апынуліся ў кепскім месцы ў кепскі час.

Дракахруст: Пётра, нашы калегі сказалі, што яны ў тым або іншым сэнсе Шарлі. А вы?

Рудкоўскі: Я ня бачу нічога кепскага ў тым, што дыскурс правоў чалавека і дыскурс рэлігійны ў Эўропе адасобленыя. Я вернік, але я не прыхільнік тэакратыі, каб рэлігійны дыскурс зь яго мэтафізыкай паглынуў усе астатнія.

Якраз добра, што гэтыя дыскурсы існуюць асобна. Пунктаў перакрыжаваньня ў іх вельмі шмат.

У якасьці пратэсту супраць забіраньня жыцьця ў аўтараў карыкатур, зьмест якіх я не падзяляю — так, я — Шарлі. Але мне здаецца, што гэтая формула набыла іншае значэньне: я — Шарлі ў тым сэнсе, што блюзьнерства — ня толькі праява свабоды слова, а яе сарцавіна, што ў адказ трэба маляваць больш карыкатураў такога зьместу. Для мяне гэта інфантыльны мэтад дэманстрацыі сваёй рацыі.

Рэакцыя на справу Charlie Hebdo — тэст на эўрапейскасьць?

Дракахруст: У Беларусі трагедыя Charlie Hebdo ня выклікала ня тое што шматтысячных, але ніякіх колькі-небудзь масавых публічных праяваў салідарнасьці з ахвярамі. Як і ў Расеі, дарэчы. Ці ня ёсьць гэта аргумэнт у спрэчцы пра эўрапейскую ці эўразійскую прыроду беларусаў? Калі не Je suis Charlie, то і не Эўропа атрымліваецца?

Ці нейкая іншая Эўропа? Ці Беларусь і ёсьць сапраўдная Эўропа, у адрозьненьне ад той, якая здрадзіла сваім рэлігійным каштоўнасьцям? Як казаў Зянон Пазьняк, Беларусь — наша Эўропа.

Рудкоўскі: Лічыць беларускую рэакцыю на падзеі ў Францыі тэстам на эўрапейскасьць было б перагібам. Але калі спалучыць з рэакцыяй ва Ўкраіне, тое, што большасьць беларусаў падтрымала дзеяньні сэпаратыстаў і Крамля, то я тут бачу разрыў паміж мэнтальнасьцю эўрапейскай і мэнтальнасьцю бальшыні беларусаў.

Але з гэтага не вынікае, што Беларусі наканавана быць Эўразіяй.

Аляксандраў: Для мяне больш істотны тэст — што беларусаў не турбуе тое, што ў краіне працягвае ўжывацца сьмяротнае пакараньне і што ў Беларусі ёсьць палітвязьні.

Мы вельмі слаба ўмеем выказваць салідарнасьць. Для беларусаў правы чалавека, свабоды вельмі часта — ня тыя каштоўнасьці, за якія яны гатовыя паміраць на заклік Вальтэра.

Марціновіч: Мы знаходзімся ў кішэні ваўчынай футры Расеі. Але добра, што беларуская рэакцыя на парыскую трагедыю не супала з расейскай, наша рэакцыя — менш неадэкватная. Аднак калі спытаць шараговага беларуса, што ён думае пра гэтую гісторыю, давядзецца доўга чакаць адказу.

Дракахруст: Віктар, а я думаю, што гэтую рэакцыю можна прадказаць: «Людзей забітых, зразумела, шкада, але дарма яны мусульманаў крыўдзілі і дражнілі». Такая рэакцыя прысутнічае, дарэчы, і ў беларускіх міжканфэсійных калізіях.

Марціновіч: Гэтая рэакцыя — сьледзтва таго, што беларусы не глядзяць Euronews, па якім бы ім растлумачылі, якая рэакцыя была б больш эўрапейскай. Наша рэакцыя — вынік мэдыякантэнту, які мы спажываем.

Беларуская эўрапейскасьць выбудоўваецца тым, што мы жывем на мяжы: мы бачым, чуем і расейцаў і Эўропу.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG