24 лістапада праходзіць чацьвёртая па ліку сэсія Кангрэсу інтэлігенцыі «Супраць вайны, супраць самаізаляцыі Расеі, супраць рэстаўрацыі таталітарызму». Тэма сэсіі — «Культура супраць гвалту». З дакладамі выступяць многія дзеячы культуры, навукоўцы і грамадзкія дзеячы.
Фармаваньне Кангрэсу інтэлігенцыі як нефармальнага аб’яднаньня дзеячаў культуры, навукі, прадстаўнікоў СМІ і некамэрцыйных арганізацый, стала рэакцыяй на анэксію Расеяй Крыму. Першая сустрэча прадстаўнікоў інтэлігенцыі адбылася ў сакавіку гэтага года па ініцыятыве праваабаронцы Льва Панамарова. На ёй былі сабраныя подпісы пад антываенныя заявай да расейскіх уладаў.
«Мы, прадстаўнікі расійскай інтэлігенцыі, абавязаны перасьцерагчы ўлада ад зьдзяйсьняе гістарычныя памылкі — імкненьня ўзяць пад кантроль з дапамогай расейскіх узброеных сіл частка іншай, яшчэ нядаўна братэрскай краіны — Украіны», — гаворыцца ў тэксьце гэтага дакумэнта, апублікаванага на сайце «Новой газеты».
Характэрна, што ў той жа час зьявіўся і іншы зварот інтэлігенцыі, ініцыяваны міністрам культуры Ўладзімерам Мядзінскім — накіраваны на падтрымку дзеяньняў расейскіх уладаў.
Пасьля гэтага кангрэс зьбіраўся яшчэ на дзьве сэсіі, распавядае праваабаронца Леў Панамароў:
— Мы зьбіралі подпісы пад дакумэнтам, зьвязаным з наўпростым уварваньнем ва Ўкраіну нашых войскаў. Называўся ён «Спыніць расейскую агрэсію». Ён быў апублікаваў 5 верасьня. Там быў падзагаловак са спасылкай на Галіча: «Грамадзяне, айчына ў небясьпецы, нашы танкі на чужой зямлі». Мы ведаем, што ў канцы жніўня сапраўды было ўварваньне, загінула шмат расейцаў. Ну а папярэдняя сэсія была прыкладна месяц таму. Яе тэма была такая: «Расея ў сыстэме міжнароднай бясьпекі». Абмяркоўвалася Украіна і небясьпека таго, што Расея ўцягваецца ў шырокую вайну, якая можа скончыцца Трэцяй сусьветнай. Дакладчыкам было дадзенае даручэньне прыняць нейкі дакумэнт, скіраваны на тое, каб прадухіліць зьмены ў расейскай ваеннай дактрыне, прадухіліць тое, што там можа зьявіцца фраза пра тое, што Расея можа ўжыць ядзерную зброю ў лякальных і рэгіянальных ваенных канфліктах. Некаторыя ўплывовыя сілавікі ўжо дазваляюць сабе гаварыць аб тым, што ваенная дактрына будзе зьмененая. Мы прынялі на гэтую тэму заяву і зьвяртаемся да Рады па зьнешняй абароннай палітыцы, каб яны гэтае пытаньне абмяркоўвалі і ні ў якім разе не падтрымлівалі.
Гэтая заява, паводле Льва Панамарова, павiнна быць прадстаўленая на чацьвёртай сэсіі Кангрэсу інтэлігенцыі, прысьвечанай гвалту ў сучасным расійскім грамадзтве:
— Гэтая сэсія больш агульная, яна ня будзе прысьвечаная толькі ўкраінскай тэме. Хоць мы разумеем, што ўсё, што зараз адбываецца ў грамадзкай прасторы Расеі, зьвязана з Украінай: усе пагрозы, якія існуюць для грамадзянскай супольнасьці, усе зьнешнепалітычныя пагрозы. Так што, вядома, тэма агрэсіі Расеі ва Ўкраіне, так ці інакш, будзе ў галаве ў кожнага з выступоўцаў. Але тэма будзе больш агульная, магчыма, будзе размова пра тое, як мы дайшлі да такога жыцьця.
— Ці можна казаць пра тое, што за апошні год нейкія агрэсіўныя праявы легітымізаваліся ў расейскім грамадзкай свядомасьці?
— Бясспрэчна, і пра гэта пойдзе гаворка. Размова будзе ісьці аб тым, што Расея захлынаецца ў агрэсіі і ў гвалце. Таму зьнешняя палітыка была так падтрымана насельніцтвам. І так лёгка народ павёўся на прапаганду з фэдэральных каналаў. Але што далей? Людзі, якія думаюць, папярэджвалі, што ўдзел расейскіх вайскоўцаў і валянтэраў ва Ўкраіне абернецца тым, што ўсе гэтыя людзі са зброяй у руках вернуцца ў Расію, і наперадзе нялёгкія дні ў той жа ўлады. Добра, абрынецца ўлада, але разам з ёй абрынецца і краіна. Таму што гэта будуць не мірныя акцыі, а агрэсія. Мы бачым, як улада ўжо спалохалася гэтага. Прэзыдэнт Пуцін апошнія дні толькі пра гэта і кажа — то пра пагрозу трацкізму, то пра пагрозу экстрэмізму. Ясна, што яны зараз сталі гэта разумець, але крыніцы ўсёй гэтай небясьпекі з-за сваёй недарэчнай палітыкі ва Ўкраіне. Я лічу, што задача інтэлігенцыі — весьці дыялёг з усімі, нават з тымі, хто мае супрацьлеглы пункт гледжаньня, каб зьніжаць градус агрэсіі і пераконваць ўладу, што толькі на шляху дыялёгу і прадстаўленьня голасу палітычнай апазыцыі можна прадухіліць цалкам прадказальныя вясновыя масавыя акцыі, якія могуць быць дастаткова агрэсіўнымі і з элемэнтамі гвалту, — мяркуе Леў Панамароў.
На думку аднаго з дакладчыкаў чацьвёртай сэсіі Кангрэсу інтэлігенцыі, дырэктара Аналітычнага цэнтра Юрыя Лявады Льва Гудкова, легітымацыя агрэсіўных праяў у расійскім грамадзтве пачалася яшчэ да канфлікту на ўсходзе Украіны:
— Гэта даволі ўстойлівая тэндэнцыя, і супрацоўнікі «Левада-цэнтра» казалі пра гэта шматкроць. Гэта сьледзтва ўзмацненьня таталітарнага рэжыму і культу гвалту, калі хочаце. Таму што чым мацней аўтарытарная ўлада, бескантрольная з боку грамадзтва, тым мацней яна павінна душыць разнастайнасьць у грамадзтве, уплыў незалежных цэнтраў, аўтарытэтаў, крыніц думкі, крыніц значэньня. Сама па сабе ўлада, сьцьвярджаючы свой сувэрэнітэт, вымушаная пазбаўляць значэньня і каштоўнасьці самастойнага чалавека, гэта значыць дыскваліфікаваць людзей у іх самадастатковасьці, незалежнасьці. І гэта і ёсьць выраз гвалту, таму што гвалтаўнік прызнае ў чалавеку толькі тое, што адказвае яго намерам, пазбаўляючы яго самастойных сэнсаў.
— Ці можна сказаць, што для самога росту аўтарытарызму ўлады існавалі сацыяльныя перадумовы?
— Вядома, ёсьць велізарная інэрцыя культуры і грамадзтва. Калі не сыходзіць далёка ў гісторыю, то гэта, вядома, увесь савецкі пэрыяд і прыстасаваньне да рэпрэсіўнай дзяржавы. Людзі спрабавалі выжыць, адмаўляючыся ад вельмі шмат чаго, у тым ліку і ад пачуцьця ўласнай годнасьці. Выжывалі праз падман, праз дэманстрацыю ляяльнасці да ўлады, не паважаючы гэтую ўладу, але прыстасоўваючыся да яе. Тым самым адбывалася сыстэматычнае паніжэньне і культуры, і каштоўнасьцяў, і значэньня інтэлектуальнай працы, культурнай працы. Гэта працэс, які суправаджае само функцыянаваньне рэпрэсіўнай дзяржавы, якая імкнецца цалкам авалодаць грамадзтвам, — кажа сацыёляг Леў Гудкоў.
Сярод дакладчыкаў чацьвёртай сэсіі Кангрэсу інтэлігенцыі значацца таксама рэжысёр Уладзімір Мірзоеў, пісьменьнік Дзяніс Драгунскі, псыхоляг Сяргей Янікалапаў, журналістка Арына Барадзіна і іншыя. Мадэратар сэсіі — пісьменьніца Людміла Ўліцкая.
