Няма ў Беларусі сям’і, якая б не пацярпела ад вайны. Таму і на цьвярозую, і на п’яную галаву беларус скажа: “А... каб вайны не было”. Варта было б дадаць: “І рамонту”. Рамонт, як тая вайна — не дае жыць, высмоктвае сілы, забірае рэсурсы, як распачнецца, то невядома калі скончыцца. Няма такой беларускай сям’і, якая хоць раз у жыцьці не перажывала бяду-ліха — рамонт кватэры.
Як жа беларусы рамонт робяць?
Здавалася б, так, як усе. І на мэце бачаць вынік: павінна быць так, як у людзей, а калі атрымаецца, то і крыху лепш.
Што насьпеў час рабіць рамонт у кватэры, бачаць усе: і мужчына, і жанчына, і дзеці, асабліва, калі вяртаюцца ў свае сьцены з гасьцёў, узбуджаныя і вясёлыя, ці — наадварот, пакрыўджаныя і зайздросныя. Але нехта ж павінен першым вымавіць страшныя словы: “Час прысьпеў. Не магу больш жыць у гэтым хляве!” І пайшло-паехала. Слова за слова, і пасварыліся муж з жонкаю. Бывае, што і да крыві. І тады размова пра сьцены, на якія абрыдла глядзець, адкладаецца, але не забываецца, прамоўленае слова вісіць у паветры, цісьне на плечы, не дае дыхаць, замінае нават навіны па тэлевізары глядзець.
Ня ведаю, як у іншых народаў, а ў беларусаў так — жудасное слова “рамонт” заўсёды першай прамаўляе жанчына. Чаму менавітая яна? Адказаў некалькі. Мо таму, што часьцей за мужчыну ляжыць на сьпіне і глядзіць на шэрую столь у рудых пісягах, на пакарабачаныя, уздутыя пухірамі шпалеры, менавіта яна адшароўвае з рассохлай падлогі бруд, што нанасілі ў дом муж і дзеці…
А можа і таму, што беларуская жанчына паводле статыстыкі жыве на дваццаць гадоў больш за мужчыну. І падсьвядома адчувае, што муж, не спытаўшыся дазволу, сьвяточна прыбраны, раней за яе сыдзе туды, дзе рамонтам займаюцца ня людзі, а слугі Боскія — анёлы.
Вось жанчына і кажа ў начным паўзмроку: “А, можа-такі, пабелім да сьвятаў столь? Абрус новы засьцялю, на вокны фіранкі сьвежыя павешу...” І як тут не купіцца разамлеламу, стомленаму гаспадару, спаць цягне, заўтра на працу, і, каб адвязацца ад жонкі, дае ён згоду: “Пабелім”. Адварочваецца да сьцяны і засынае. А жонка ня сьпіць, ужо прымерваецца, згадвае, якія ў каго шпалеры бачыла. Мужчына пра абяцаньне, дадзенае ў ложку, звычайна адразу й забывае. Жанчына ж — ніколі. І пачынаецца...
Варыянтаў распачаць рамонт некалькі, але зазвычай ідуць па першым, тупіковым: бяруць адпачынак, шчыра ўпэўненыя, што за два тыдні ўсё зробяць саматугам, а рэшту будуць раскашаваць. Пачынаюць са столі. Покуль мужчына ў капелюшы, складзеным з газэты, дзярэ старую пабелку, жанчына закідае: “Столь будзе чыстая, як сьнег. А сьцены? Давай, і шпалеры зьменім”. І не дачакаўшыся адказу, адкалуплівае ражок, з шоргатам і трэскам лупіць шпалеры, звычайна на самым бачным месцы. Занятак захапляльны, вось ужо і дзеці ў сваім пакоі сьледам за дарослымі дзяруць шпалеры, агаляюць сьцены. Радасна ўсім, апроч бацькі. Ён разумее, калі такое пачалося, стольлю ды шпалерамі не абысьціся. І вось ўжо падлогу не засьцілаюць, бо ўсё адно фарбаваць. Вокны, і падваконьні, і дзьверы, і гаўбец паправім, плітку белую на каляровую паўсюль памяняем.
Двух тыдняў хапае адно на тое, каб перасварыцца, а тое, што было яшчэ спраўнае — зламіць, зьнічтожыць. Жыць у такім вэрхале немагчыма: бруд, пыл, на лямпачкі голыя глядзець брыдка. Стома, апатыя і паралюш. Мужчына сядзіць на падлозе, насунуўшы па самыя вочы пакамечаны газэтны капялюш, жанчына гняўліва тупае вакол і гатовая мужа забіць, бо гэта ён, няздара, усё нарабіў. Тут мужчына і кажа, шчыра, як на споведзі: “І навошта я цябе паслухаў? Жылі ж, як людзі. І гасьцей ня горш за іншых прымалі. А цяпер што?” Пытаньне застаецца без адказу, бо абое разумеюць, мала таго, што адпачынак ляснуў, але і жыць няма як. Ні паспаць, ні памыцца, ні паесьці.
“Ва ўсіх так было”, — з аптымізмам падбадзёрвае жонка і пачынае пералічваць сваякоў, сяброў і суседзяў, якія прайшлі выпрабаваньне рамонтам.
Вось тут і пачынае дзейнічаць варыянт нумар два: наняць майстроў. “Яны — усе — ня самі рабілі, у іх былі грошы”, — глыбокадумна заўважае муж.
“Так і ў нас крыху ёсьць, мы ж не жабракі якія”.
“Ня хопіць”.
“Пазычу”, — абяцае жонка.
І пазычае ў спадзяваньні, што пазычанага хопіць, каб усё прывесьці да ладу. Гартаюць газэты з аб’яўкамі, распытваюць знаёмых, тэлефануюць, вядуць перамовы, складаюць каштарысы, адчуваюць сябе людзьмі заможнымі, працадаўцамі. Паводле жончыных падлікаў, наяўных грошай амаль што хапае.
Гаспадар апрануты амаль афіцыйна, дый жонка не ў заплямленым крэйдаю халаце, сустракаюць у кватэры брыгаду майстроў. Нанятых будаўнікоў-самавукаў беларусы клічуць гоблінамі, лемурамі, бадзяжнікамі. Самы гаваркі і нахабны з гоблінаў праводзіць далоньню па сьцяне і спакусьліва прамаўляе: “Па ціпу эўра рабіць будзем? Як у людзей?”
“А зможаце?”
Гучыць пераканаўчы адказ — пералічваюцца прозьвішчы вядомых людзей: чыноўнікаў і іх дзяцей, апазыцыянэраў, артыстаў, банкіраў.
“Схадзіце і падзівіцеся, як задзелалі”.
Вядома, ніхто нікуды ня йдзе спраўджваць-дзівіцца. Чароўная формула “па ціпу эўра” ўжо атруціла душы гаспадароў і прымушае сарамліва ружавець ад гонару, што і яны далучаюцца да цывілізаванае Эўропы. Беларусы, хоць і лічаць сябе разумнымі, кемлівымі, абазнанымі, на абяцанкі гаваркіх і нахабных купляюцца лёгка. І калі бруд з кватэры пачынае выпаўзаць на лесьвічную пляцоўку, а ва ўсім пад’езьдзе прападае то сьвятло, то вада, з гонарам тлумачаць: “Мы эўрарамонт робім”. І суседзі змаўкаюць.
Гобліны і лемуры — асобная каста, хоць, зрэшты, і яны такія ж беларусы, як і гаспадары. Толькі мэты ў кожнага свае. Гаспадарам ня церпіцца рамонт скончыць як мага хутчэй, а майстрам яго зацягнуць, паболей грошай высмактаць. Куды ім сьпяшацца? Спачатку ўсе суіснуюць мірна, нават, бывае, выпіваюць разам, кормяць адно аднога салодкімі абяцанкамі. І што самае дзіўнае, сьвята вераць у тое, што дакляруюць.
Але мінае тыдзень, месяц, а канца-краю не відаць. Штодзень гаспадар, які ўжо ўзяў яшчэ адзін адпачынак сваім коштам, каб кантраляваць майстроў і прыбіраць за імі бруд, чуе ад гоблінаў: “Бяда, гаспадар, бяда. Праводку... вэнтылі... батарэі... ды тут усю сыстэму мяняць трэба. Інакш нельга. Суседзяў заліеш. Потым не адкупісься... лепш цяпер заплаціць”. Даводзіцца зноў і зноў лезьці ў пазыкі, бо покуль ідзе рамонт, зарабляць грошы няма часу. Так доўжыцца, покуль стае цярпеньня ў гаспадароў — трываць і плаціць.
Звычайна стомленай жанчыне першай прыходзіць у галаву простая выснова: “Так больш жыць нельга. Хопіць!” І тады гаспадар са змрочным і рашучым тварам нечакана для асвойтаных у чужой кватэры гоблінаў заяўляе, быццам прысуд абвяшчае: “Досыць. Рамонт скончаны”. Панурыя майстры зьбіраюць манаткі: рыштунак, брудныя камбінэзоны, пакарабачаныя чаравікі і пакідаюць гаспадароў сам-насам зь бядою.
І гаспадары, і майстры ведаюць, больш у жыцьці іх шляхі не перакрыжуюцца. Гобліны не спрачаюцца, яны даўно засвоілі ісьціну, да якой гаспадары прыйшлі праз пакуты: “Рамонт нельга скончыць, яго можна толькі спыніць. І пасьля гэтага пачынаць жыць”. Так было, так ёсьць і так будзе, як пісаў клясык, і нічога з тым ня зробіш. За гоблінамі зачыняюцца цяжкія жалезныя дзьверы, яшчэ абцягнутыя поліэтыленам.
Жалезныя дзьверы — сымбаль, альфа і амэга, вяршыня беларускага “эўрарамонту” канца дваццатага, пачатку дваццаць першага стагодзьдзяў. У беларусаў, адрозна ад іншых народаў, рамонт ніколі не выходзіць за межы кватэры, быццам бы пад’ездам, дваром яны і не карыстаюцца. Жалезныя дзьверы з вочкам — мяжа, якая адсякае сваё, беларускае “эўра” ад дзяржаўнай рэчаіснасьці, гэткая аднаасобніцкая жалезная заслона.
І разумеюць беларусы, што не ўратуе яна ані ад ліхіх людзей, ані ад дзяржавы, але — ставяць. Бывае, што тыя жалезныя дзьверы — самае дарагое ва ўсёй кватэры, і браць за імі няма чаго. А вочка робіцца на тое, каб беларус мог зірнуць, як некалі яго бацькі-дзяды, пабачыць, хто ж на парозе — немцы ці партызаны? І не азвацца з-за дзвярэй...
Сям’я без кватэры — безабаронная адзінка грамадзтва, кватэра — яе абалонка.
У нашай дзяржаве ідзе няспынны рамонт “па ціпу эўра”. І ён ня скончыцца да таго часу, пакуль беларускія жанчыны ня скажуць: “Так больш жыць нельга. Хопіць”. Скажуць сваім мужчынам. А што будзе далей, зразумела.
