Сельгасвытворчы каапэратыў «Кастрычнік-Гродна» — найбольш сучасная гаспадарка ў вобласьці. Тут замежныя трактары і камбайны, галяндзкія кароўнікі, перапрацоўчыя мяса-малочныя цэхі, асфальтаваныя дарогі і ходнікі ў цэнтральнай сядзібе, што ў вёсцы Квасоўка.
Найбольш зьдзівіла тое, што ў прыватных гаспадарках на тэрыторыі СВК наагул няма кароў. У лепшым выпадку людзі трымаюць аднаго-двух парсючкоў, курэй, гусей, і то ня ўсе.
Вось што наконт гэтага кажа мне першая стрэчная спадарыня:
Спадарыня: «Нам збудавалі аграгарадок, тут і кавярня, і сталоўка, і крамы добрыя, і заробкі высокія».
Карэспандэнт: «А колькі вы атрымліваеце?»
Спадарыня: «У мяне недзе 500 тысяч, а ёсьць, што і 700 і нават мільён…»
Аднак галоўная прычына ў іншым: аказваецца, калгасьнікі і пэнсіянэры атрымліваюць дармовае малако, мяса і нават хлеб.
Спадарыня: «А нам даюць 20 літраў малака, хлеб, батоны, па 5 кіляграмаў мяса на месяц».
Другая спадарыня: «А яшчэ 25 кіляграмаў мяса на дзень нараджэньня кожны год даюць. Што, мала?»
Карэспандэнт: «Але ж 20 літраў малака ў дзень надойваюць ад самай звычайнай каровы…»
Спадарыня: «Нам хапае…»
Спадар: «Нават бульбу я не саджу, бо атрымліваю ў калгасе».
Падобная сыстэма ў гаспадарцы была ўсталяваная ў другой палове 90-х гадоў колішнім старшынёй калгасу, героем сацыялістычнай працы Віталём Крамко. Ён, дарэчы, ужо памёр, і зараз СВК узначальвае ягоны сын.
Адзін спадар распавядаў, што Віталь Крамко рабіў гэта з той мэтай, каб калгасьнікі больш аддаваліся працы і каб уласная гаспадарка ім у гэтым не замінала. Дарэчы, людзі добра яго ўзгадваюць.
Праўда, маладзейшая спадарыня кажа, што моладзь гэта не затрымала ў вёсцы, а ў новых дамах жывуць пераважна прыежджыя.
Спадарыня: «Затрымліваюцца ў нас толькі прыежджыя, а са сваіх толькі сталыя людзі. Моладзь пазьяжджала ў горад і ўжо не вяртаецца, бо тут і працы няма, дзе ж яны тут будуць што рабіць?»
І ў Квасоўцы, і ў суседніх Гарнах са сталых людзей пераважна толькі жанчыны, гаспадароў ужо няма.
Яны ўзгадваюць, што нікога не прымушалі адмаўляцца ад кароў, а тыя, хто ўсё ж не жадаў, вымушаныя былі адмовіцца з прычыны таго, што загаралі ўсе выганы. Большасьці, аднак прыйшлося даспадобы, што малако і мяса пачалі даваць задарма. Праўда, з настальгіяй і зараз узгадваюць сваіх каровак, цялушак…
Пытаюся — ці пагадзіліся б зноў аднавіць прыватную гаспадарку і трымаць кароўку?
Спадарыня: «Не, не, ужо гады такія, што не…»
Маладая спадарыня: «У нас даюць малако дармовае, хлеб, мяса — і навошта нам гэта? У нас ужо камунізм настаў…»
І яшчэ адна сталая спадарыня дадае:
Спадарыня: «Гэта ўсё таму, што наш старшыня такі добры і зрабіў такі калгас, і нас корміць, нам усё дае. А памрэш, таксама дае, і слава Богу, што Бог дапамагае нашаму старшыні».
