Зубы

Гэта адбываецца не ў вялікім горадзе, ня ў ложку і не пад назіраньнем дактароў – не, месцам здарэньня становіцца змрочны, брудны вакзальчык дзесьці ў Ніжняй Бажэніі, у мястэчку з насельніцтвам пяць тысяч душ – карацей, там, дзе мяне ніхто ня ведае і ведаць ня хоча. Але ім давядзецца са мной пазнаёміцца, зласьліва думаю я, на дадзены момант – мудрагелістая камбінацыя неапазнавальных абгарэлых костак. Прынамсі, аднаму зь іх.

“Бедны Ёрык!” – скрушна кажа малады судмэдэкспэрт, маючы на ўвазе зусім не мяне, а свайго малога сына, у якога трэці дзень як рэжуцца зубкі. Сёньня яму не выпадае пагуляць зь Ёрыкам, сёньня намазваць дэнтыноксам дзясны малому Ёрыку будзе ягоная жонка, а ён, судмэдэкспэрт, будзе заняты мной, дарослым мужыком, які пакінуў пасьля сябе цэлую кучу хімічных складнікаў -- да таго ж замежнікам, аўслэндэрам, які хацеў трошачкі раўс і таму паехаў танным цягніком зь перасадкай у Ніжняй Бажэніі, замест таго каб ляцець самалётам зь перасадкай у Мюнхэне. Пашпарт аўслэндэр абачліва забыў дома, і таму судмэдэкспэрту давядзецца папрацаваць – магчыма, дамоў ён вернецца толькі на досьвітку, калі Ёрык, скрычаўшыся, нарэшце засьне. Судмэдэкспэрт, так бы мовіць, павінен “вырваць у трупа яго тайну”. А труп дык і рады: па-першае, нарэшце перасталі балець зубы, якія мучылі яго, колькі ён сябе памятае; па-другое, тайна – ня зуб, балюча ня будзе, і ня будзе гэтай праклятай замарозкі, падобнай да нейкай сызыфавай аблаткі, якую ўвек не пракаўтнуць; па-трэцяе, цяпер можна трымаць язык за зубамі і ніхто не назаве цябе за гэта мізантропам; па-чацьвертае, у яго зуб на людзей і таму ён усё-ткі крышку мізантроп, ці, дакладней, мізантруп; па-пятае, нарэшце нехта зацікавіўся ім усур’ёз, не патрабуючы ўвагі ў адказ… Ён зуб дае, гэты труп, што да канца ягоную тайну судмэдэкспэрту не раскусіць. Хаця ў судмэдэкспэрта добрыя, белыя зубы, здаровыя зубы маладога драпежніка.

Судмэдэкспэрт замыкае дзьверы, дастае з шафы бутэльку прызапашанага для такіх выпадкаў піва “Аbram“, адкаркоўвае яе і прыладжвае лямпу. Гэта не зашкодзіць – трохі піва перад такой адказнай справаю, як допыт чалавечых зубоў. Зрэшты, супакойвае сябе судмэдэкспэрт, які тут допыт: хутчэй я проста мушу выдаць яму пашпарт, гэтаму небараку. Мая справа на сёньня – як мага больш поўная ідэнтыфікацыя асобы. Выгляд костак, што ляжаць перад ім, судмэдэкспэрта чамусьці злуе: абгарэламу трупу відавочна ўтульна пад лямпаю. Як і ўсе чарапы, якія маюць менскую прапіску, гэты нібыта ўсьміхаецца. Адкуль бацьку беднага Ёрыка ведаць, што ён сам цяпер уяўляецца загібламу стаматолягам – і ўпершыню ў пацыента няма ніякага страху перад крэслам, і катавальнымі інструмэнтамі, і бормашынай. Ніякага панічнага жаху, і можна бясконца доўга прыслухоўвацца да цягнікоў, якія праносяцца туды-сюды празь Ніжнюю Бажэнію: раўс!!! – енчыць адзін, вількомэн! – лямантуе сустрэчны. Нехта кажа: чалавек загінуў, нехта кажа: вакзал згарэў. У кагосьці рэжуцца зубы, а камусьці іх рэжуць. У рот сыплецца касьцяны парашок. Сплюньце.


Празь нейкі час у руках судмэдэкспэрта зубы загіблага пачынаюць нарэшце даваць першыя паказаньні. Зубы наогул могуць шмат пра нас распавесьці. Асабліва кепскія зубы, гнілыя зубы, штучныя зубы аўслэндэраў.

Напрыклад, пра тое, што іхнаму ўладальніку было ад трыццаці да трыццаці пяці гадоў. Пра гэта кажа ступень сьціраньня зубоў верхняй сківіцы: бугаркі на іклах, малых карэнных і другіх вялікіх карэнных амаль зусім сьцёртыя, на разцах і першых вялікіх карэнных сьціраньне ўжо закранула дэнтын. Там, дзе ён яшчэ застаўся. Рот, як плямбаваны нямецкі вагон. Караімскія калёніі карыесу. Любіў салодкае: асабліва любіў валяцца на канапе ў вольны час і паглынаць цукеркі. Паміж трыццацьцю і трыццацьцю пяцьцю ўпадабаў украінскую “Шалену бджілку”. А паміж нулём і шаснаццацьцю аддаваў перавагу арахісавым цукеркам, цьвёрдым, як алмаз, якія ў роце цудадзейным чынам пачыналі зьмяняць структуру, выпускаючы празь некалькі хвілінаў у сьліну сьляпое немаўля смаку. Увогуле, смак з самага пачатку быў для яго найважнейшы, смак і – потым – густ. Зубы таксама чысьціў заўжды толькі дзеля смаку – не дзеля чысьціні, не калупаўся ўнікліва – што толку калупацца ў руінах, дзе затаіліся прывіды болю: ня там правядзеш выпадкова шчоткаю – і гамон, разбудзіш зьвера-бяссонную ноч і будзеш біцца галавой аб сьцяну і глытаць замест цукерак пігулкі (праўда, гадоў у дваццаць і ў парацэтамоле ён пачаў знаходзіць свой смак, прахалодна-горкі, пякучы, смак для сапраўдных гурманаў).

Зубы балелі невыносна, невыносна. Неяк, едучы ў аўтобусе, закрычаў бацькам: “Дайце мне мыш’яку!” – бо добра запомніў іхныя тлумачэньні: лекар кладзе ў зуб мыш’як, каб забіць нэрв. Нэрв быў ягоным ворагам, нэрв уяўляўся яму зламысным атавізмам, які невядома хто ўжывіў яму ў зуб, проста каб памучыць лішні раз. У старэйшых клясах школы, апанаваны фаталізмам, ён пахмурна стаў фармуляваць для сябе злавесныя “зубныя законы”: “У чалавека насамрэч адзін зуб – той, які цяпер баліць” (правільна, бо калі зубы не баляць, іх не заўважаеш), “Зубы дадзены чалавеку, каб ён расплачваўся за грэх трупаедзтва” (хаця сам еў мяса, жор да апошняй хвіліны, бо чым быў той апошні вакзальны дзёнэр, як ня мёртвым мясам? І мяса завязала ў зруйнаваных зубах).

Зубачысткай не карыстаўся. Аднойчы паспрабаваў – рот напоўніўся крывёй, драўляная іголка адразу ж прапарола хворыя дзясны. Рана пачаў губляць зубы, у сківіцу яму ўставілі мэталічны штыфт, на які надзяваўся матава-шэры зуб, ягоны любімы зуб – бо гэта быў зуб, які ніколі не забаліць. Аднак насіць яго вечна было немагчыма – празь некалькі гадоў ён падаў са штыфта, і тады рот лепш было наогул не раскрываць: штыфт пагрозьліва тырчаў са сківіцы, палохаючы нават саміх дантыстаў – жалезны зуб, квінтэсэнцыя пакуты. Штучны зуб, які выпаў, клаўся ў пушачку ад запалак, і з гэтай пушачкай ён ехаў на іншы канец горада, да знаёмага пратэзіста. Пратэзіст моўчкі чысьціў зуб і прыляпляў на месца. Са штучным зубам трэба было абыходзіцца надзвычай асьцярожна: ня есьці пярэднімі зубамі – гэта быў закон, амаль такі ж супрацьнатуральны, як законы доктара Мора для зьвералюдзей.

Ён, дарэчы, належаў да тых, хто ўжо нарадзіўся з зубамі: бываюць такія індывіды, якія пакідаюць матчына ўлоньне, ужо маючы на дзяснах шалупінкі дэнтыну. У старажытнасьці такіх немаўлят забівалі, бо лічылі іх вампірамі. Добра, што ён нарадзіўся ў часы росквіту стаматалягічнай навукі, калі вампіраў не забіваюць, а запісваюць на прыём да дантыста.


Часам дантыст зьяўляўся сам, нібы д’ябал: прыкладам, у школе, дзе для яго і ягонай пякельнай машыны аддавалі лябаранцкі пакой побач з кабінэтам хіміі. Доктарка ўсімі сваімі манерамі, сваёй квадратнай патыліцай, сваімі валасатымі рукамі і цяжкімі ботамі нагадвала эсэсаўца, які прыехаў у канцлягер ставіць вопыты над людзьмі. Вядома ж, пабачыўшы доктарку, ён ня даў рады пераступіць парог лябаранцкага пакоя, ён проста ўцёк адтуль, і ніхто ня здолеў прымусіць яго вярнуцца. Зь яго сьмяяліся: сцыкун. Гэта цяпер кажуць: фобія, атрыманая ў выніку дзіцячае псыхічнае траўмы, а ён усё адно чуе: сцыкун. За ўсё сваё школьнае дзяцінства сцыкун уцякаў толькі зь піянэрскіх лягераў і стаматалягічных кабінэтаў. Больш ніадкуль.

У тым узросьце, калі дзеці губляюць веру ў казкі, ён часта задумваўся пра тое, якія тры жаданьні ён загадаў бы, калі б сустрэў сапраўднага чараўніка. Першыя два былі ідэалягічна вытрыманыя: каб быў мір ва ўсім сьвеце і каб бацькі ніколі не памерлі. Аднак трэцяе зьзяла непрыхаваным эгаізмам: прачнуцца аднойчы раніцай, маючы зубы, якія ніколі не забаляць. Што ж, калі б ён дажыў да сарака, магчыма, яно б і спраўдзілася, гэтае жаданьне.

Жыць з такімі зубамі азначала заўжды мець кепскі настрой. Штохвіліны адчувальная хісткасьць у роце адлюстроўвалася на ягоных думках, на стаўленьні да жыцьця, на мове: размаўляў нейкімі рванымі фразамі, адказваў коратка і блытана, быў няздольны гаварыць доўга, фармуляваць дакладна, ня ўмеў аргумэнтаваць… Калі іншыя гаварылі, ягоны язык быў заняты зусім іншымі справамі: вылізваў руіны свайго рота, прыемна раздражняючыся ад паколваньня аб вострыя выступы дэфармаваных зубоў, вучыўся любіць гэтую цёмную, сырую пячору, у якой насамрэч жыў розум гэтага чалавека. Ад яго, здавалася, пастаянна чулася гудзеньне: гэта лётала па ягонай ротавай поласьці “шалена бджілка” болю, неўміручая звар’яцелая пчолка. Ён адкрыў для сябе, як яе можна ўтаймаваць – алькаголем, вядома ж. Кілішак за кілішкам – дурная пчала кружляла ўсё марудней, пакуль ня падала ўрэшце яму на язык. Або ён быў п’яны, або ў яго балелі зубы – тэрцыюм нон датур. Як ён мог пры гэтым яшчэ і вучыцца, працаваць, кахаць – пра гэта зубы, на жаль, маўчаць.

На гэтым судмэдэкспэрт пакуль што канчае працу. Раніца. Ён тэлефануе дамоў. Ёрык сьпіць. Ноч прайшла спакойна. Кожны з нас мае ў сваім календары тры дні, якія ніколі не надыйдуць: дзень уласнае сьмерці, дзень выкананьня ўсіх жаданьняў і дзень, на які мы запісаныя да стаматоляга.