Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Што Крэмль хацеў сказаць Януковічам?


Юры Дракахруст
Юры Дракахруст

Чарговая прэсавая канфэрэнцыя ў Растове ўкраінскага палітыка, пра якога і расейскае кіраўніцтва выказваецца даволі грэбліва, выклікае пытаньне – навошта?

Ну, паказаць, што жыве, што не прыбралі, як адыграную карту – гэта зразумела. А можа нешта больш? Першыя камэнтары да гэтага шоў зводзяцца да таго, што Пуцін кепскі, Януковіч – таксама, пры гэтым Януковіч ніхто. Не без таго, але мне адказ падаецца няпоўным.

На мой погляд, гэтае шоў – намёк з боку Расеі яе заходнім партнэрам, што ёсьць варыянты. Размаўляць Масква зьбіраецца толькі з Захадам, а з Кіевам – толькі праз Захад. Ня выключана, што зьяўленьне ў Растове Януковіча прымеркаванае да пачатку візыту ў ЗША ўкраінскага прэм'ера Арсеня Яцанюка.

Каб зразумець, у чым сэнс расейскай прапановы, дылемы, якую Масква ставіць перад Захадам – трошкі гісторыі. Акрамя банальнага ўварваньня на тэрыторыю іншай дзяржавы па праву сілы існуюць два ідэалягічныя «соўсы», пад якім гэта рабілася ў гісторыі. Адзін – легітымісцкі, другі – нацыяналістычны. І яны насамрэч адрозныя.

Расейскі цар Мікалай І уваходзіў са сваім войскам у 1848 годзе ў Вугоршчыну, якая паўстала, менавіта пад соўсам легітымізму: бунтаўшчыкі, мяцежнікі скінулі законную ўладу і пазбавілі яе магчымасьці кіраваць, законную ўладу, прынцып легітымізму трэба аднавіць, калі спатрэбіцца, то і сілай. Падобнае ідэалягічнае абгрунтаваньне было ў савецкага ўварваньня ў тую ж Вугоршчыну ў 1956-м і ў Чэхаславаччыну ў 1968-м: легітымная сацыялістычная ўлады зрынутая ці вось-вось будзе зрынутая, СССР абараняе сацыялістычны легітымізм. Тое, што СССР потым расстраляў Імрэ Надзя і адхіліў ад улады Аляксандра Дубчэка – насамрэч дэталі, усе пазначаныя ўварваньні адбываліся пад сьцягам легітымізму, які, зразумела, Раманаў і Хрушчоў з Брэжневым разумелі па-рознаму.

Дарэчы, пад такім жа соўсам Аляксандар Лукашэнка прапаноўваў у 2010 годзе ўвесьці войскі АДКБ у Кіргізстан, дзе быў зрынуты прэзыдэнт Бакіеў. Тая ж формула – «сьвятая асоба «государя», зрынутая бунтаўшчыкамі, «сьвяты саюз» постсавецкіх аўтарытарыяў аднаўляе сілай легітымны парадак. Прынамсі, канцэптуальна.

Але... Мікалай І зусім не лічыў вугорцаў братамі і не прэтэндаваў на частку імпэрыі брата Франца Іосіфа. І Брэжневу, пасьля ўвядзеньня танкаў у Прагу, не прыходзіла ў галаву, скажам, далучыць да СССР у выглядзе саюзнай рэспублікі славацкіх «братоў». У легітымісцкім варыянце браты – гэта ўладары, прынцып фармаваньня ўлады.

Другі варыянт – нацыяналістычны. Найбольш яскравы і вядомы прыклад – далучэньне Гітлерам Судзетаў да «Трэцяга рэйху». Дарэчы, прыклад не адзіны: марш генэрала Жалігоўскага на Вільню, рэйд д'Анунцыё ў Фіюмэ – з той жа опэры: нашы браты, людзі нашай крыві і культуры пакутуюць пад гнётам чужынцаў, просяць нас аб вызваленьні, наш меч аб'яднае штучна разьяднаны народ.

Расейскае абгрунтаваньне свайго ўварваньня ў Крым уяўляе сабой дзіўную сумесь абодвух падыходаў. І гібрыд аказваецца недарэчным, слабейшым, чым любы з «чыстых» варыянтаў. Асабліва гэта было бачна на прэсавай канфэрэнцыі Пуціна: у Кіеве пераварот, Януковіч – легітымны прэзыдэнт, хаця мы самі разумеем, што палітычна ён ніхто, хочам абараніць «нашых людзей» у Крыме, а мо і на Ўсходзе Ўкраіны, балазе і Януковіч за (а быў бы супраць, то што?), і наагул нашых войскаў там няма. Зразумей, хто можа...

Магчыма, цяпер пазыцыя стала больш уцямнай, што і абазначаецца паўторнай дэманстрацыяй Януковіча. Дакладней, Захаду выкладзеныя на стол два «чыстыя» сцэнары – легітымісцкі і нацыяналістычны. У першым Захад пагаджаецца на тое, што Януковіч (вы будзеце сьмяяцца) вяртаецца ў Кіеў хаця б часовым прэзыдэнтам, фармуецца ўрад з розных палітычных сілаў (з удзелам, скажам, лідэра данецкіх антымайданаўскіх пратэстоўцаў Губарава і прарасейскага прэм'ера Крыма Аксёнава), Украіна не падпісвае пагадненьне аб асацыяцыі з ЭЗ. Словам, як расейцы заяўлялі і раней, у нейкім сэнсе адбываецца вяртаньне да дамовы паміж прэзыдэнтам Януковічам і лідэрамі апазыцыі 22 лютага. У гэтым варыянце Расея актыўна, нават інстытуцыйна ўдзельнічае ў фармаваньні ўкраінскай улады, наўпрост уплывае на яе зьнешнепалітычны курс. Але краіна застаецца адзінай, крымскі рэфэрэндум аб далучэньні да Расеі «рассмоктваецца». Суцэльны легітымізм, як і было сказана.

Ці ўступае ў дзеяньне нацыяналістычны варыянт, для якога ўсё падрыхтавана: ў нядзелю – рэфэрэндум у Крыме, 21 сакавіка – рашэньне Фэдэральнага сходу Расеі аб «ўзьяднаньні спрадвечна рускіх земляў», Крым (прынамсі, Крым) – расейская тэрыторыя. Так, нікім, акрамя самой Расеі, непрызнаная юрыдычна. Але хто, як і калі зможа вярнуць яе Ўкраіне фактычна?

Зразумела, магчыма, што на Расею паўзьдзейнічае дыпляматычны ціск, міжнародная ізаляцыя, санкцыі, якія ўведзеныя ўжо і могуць быць уведзеныя ў будучыні, і яна выведзе сваіх «зялёных чалавечкаў» з Крыму, дасьць Януковічу ціхі прытулак, як Лукашэнка Бакіеву, ня будзе сілай і шантажом спрабаваць уплываць на склад украінскай улады. Магчыма. А магчыма і не.

А магчыма, у гэты стан сытуацыю можа ўвесьці толькі «апошні аргумэнт каралёў», як называлі ўзброеную сілу раней. Дарэчы, калі б ня ядзерная зброя, упэўнены – другая Крымская вайна паміж Захадам і Расеяй ужо б ішла. Першая, дарэчы, пачалася зь ня больш значнай і ў нечым падобнай прычыны: прэтэнзіі цара быць апекуном праваслаўных у Асманскай імпэрыі, акупацыя Малдавіі – ну і вайна.

Але ядзерная зброя ёсьць. Добра быць упэўненым, што Пуцін яе не ўжыве, прынамсі, у тых абставінах, якія могуць узьнікнуць ад прамога ваеннага сутыкненьня сілаў НАТО і Расеі вакол Крыму. А можа і нядобра быць у гэтым упэўненым. Але ў любым выпадку палымянаму карыстальніку сацыяльных сетак упэўненым у гэтым быць лягчэй, чым Абаму, напрыклад. Апошняму памылка можа дорага каштаваць.

Так што варыянты «на стале». Украінскім уладам не падабаюцца абодва. Яны могуць прадухіліць першы, але тады самастойна ня ў стане прадухіліць другі. Міністар абароны Ўкраіны Ігар Ценюх сёньня патлумачыў гэта дэпутатам Вярхоўнай Рады «на пальцах». Слова за Захадам.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG