Узьнікае яно ў сувязі з пазыцыяй ЭЗ і зь яе абгрунтаваньнем: вызваленьне экс-прэм’ера Юліі Цімашэнкі — абавязковая ўмова заключэньня дамовы аб асацыяцыі. Чаму? А таму, што пэўная, дастаткова шчыльная ступень інтэграцыі з Эўразьвязам патрабуе пэўных паводзінаў, адпаведнасьці пэўнаму стандарту. Асацыявацца з ЭЗ ня можа краіна, дзе лідэр апазыцыі сядзіць за кратамі, нават калі яна (ці ён) зусім не анёл.
Праўда? Вось сьпіс краінаў, зь якімі Эўразьвяз мае дамовы аб асацыяцыі.
У тлумачэньні падкрэсьліваецца, што «з 1995 года стан у сфэры правоў чалавека і дэмакратычныя прынцыпы сыстэматычна ўключаюцца ў дамовы і зьяўляюцца іх істотным складнікам». Пакуль усё адпаведна сытуацыі з Украінай.
А далей — краіны, зь якімі ЭЗ меў і мае пагадненьні аб асацыяцыі ў адпаведнасьці з гэтымі высокімі прынцыпамі: Туніс (1995), Эгіпет (2001 год), Лібія (2002 год). Там яшчэ ёсьць парачка ўзораў дэмакратыі і датрыманьня правоў чалавека — Марока (1997 год), Альжыр (2002 год), але дастаткова і названых. У гады падпісаньня дамоваў аб асацыяцыі з Эўразьвязам Тунісам кіраваў Бэн Алі, Эгіптам — Мубарак, Лібіяй — Каддафі, тыраны ў двукосьсі ці безь яго, зрынутыя рэвалюцыямі пару гадоў таму. Як у песьні Галіча — «оказался наш отец не отцом, а сукою». Але для Эўразьвязу наўрад ці была сакрэтам прырода гэтых «бацек», калі яны былі пры ўладзе. Прычым, я пералічыў тыя відавочна (прынамсі, зараз) дыктатарскія краіны, зь якімі адпаведныя дамовы аб асацыяцыі былі заключаныя ў 1995 годзе і пасьля, калі правы чалавека і дэмакратычныя прынцыпы былі істотнай часткай дамоваў.
Гэта я зусім не да таго, каб абвінаваціць Эўразьвяз у двудушнасьці. А адно пра прэцэдэнт, які мае істотнае значэньне.
Гаворыцца, што Ўкраіне прапаноўвалася больш, што пагадненьне аб асацыяцыі зь ёй было больш шчыльным і прасунутым, што яно фактычна было «прадбанікам» да поўнага сяброўства.
Напэўна так, але гэтае больш — яно зь чыйго пункту гледжаньня? У краінах Цэнтральнай Эўропы ў 90-я гады быў нацыянальны кансэнсус наконт жаданьня стаць чальцамі Эўразьвязу, існавала рэальная магчымасьць для гэтых краін уступіць у ЭЗ. І таму эліты гэтых краін былі гатовыя браць на сябе больш жорсткія абавязкі, выканаць якія было складана і эканамічна, і палітычна, але гэта было тое, чаго хацелі і самі эліты, і народы гэтых краінаў. Там и тады больш шчыльная сувязь з ЭЗ, у тым ліку і ў сэнсе стандартаў, сапраўды была большым, што вымагала большых ахвяраў і выпрабаваньняў.
Хіба такая сытуацыя з Украінай? Пералічаныя краіны поўначы Афрыкі паводле пагадненьняў з ЭЗ атрымалі самае «смачнае» для бізнэсоўцаў і эканомік у цэлым — зону вольнага гандлю. І па сутнасьці нічога больш. Але большае для тамтэйшых уладароў азначала абмежаваньне права і магчымасьці гнаіць у турмах сваіх туніскіх, эгіпецкіх і лібійскіх цімашэнак. Што яны рабілі з энтузіязмам і зусім не мелі намеру адмаўляцца ад гэтага права і магчымасьці за дадатковыя эўрапейскія пернікі.
Дык сучасная ўкраінская эліта разважае дакладна гэтак жа. Зона вольнага гандлю — гэта рэальныя дадатковыя даходы ўкраінскіх алігархаў. Праўда, нават гэта прыводзіла ў шаленства Маскву, але калі б на коне стаяла толькі гэта, то ўкраінская эліта гэтаму ціску здолела б супрацьстаяць. Але Ўкраіне ўмовы асацыяцыі прапаноўваліся пакетам: зона вольнага гандлю, але яшчэ і пэўныя правілы паводзінаў у самых розных сфэрах грамадзкага жыцьця — у тым ліку і «Цімашэнка на свабодзе». Для Чэхіі ці Польшчы 90-х гэта было больш, чым тое, што ЭЗ даваў, напрыклад, Тунісу, гэта была пэрспэктыва поўнага сяброўства.
Але для сучаснай украінскай эліты суб’ектыўна гэта менш, чым тое, што ЭЗ даўным даўно даў Тунісу. Дайце нам зону свабоднага гандлю і ня лезьце ў нашы ўнутраныя справы, як тады ня лезьлі ў туніскія — гэтага цяперашняя ўкраінская ўлада і блізкія да яе бізнэсоўцы дамагаліся ад Брусэлю.
Ну, не паразумеліся: у Брусэлі ўкраінцаў прынялі за палякаў ці чэхаў узору 90-х (праўда, наўпрост у ЭЗ у агляднай будучыні ніхто Ўкраіну запрашаць не зьбіраўся), ў Кіеве прынялі сябе ў вачах Эўропы за Туніс часоў Бен Алі.
У Маскве, напэўна, зараз адкаркоўваюць шампанскае. І дарма, дарэчы. Справа ў тым, што раптоўная адмова ад асацыяцыі азначае не выбар на карысьць Расеі і яе мытнага саюзу, а вяртаньне да базавай матрыцы ўкраінскай палітыкі найноўшага часу — балянсу паміж геапалітычнымі полюсамі і павольным дрэйфам на Захад. Асацыяцыя з ЭЗ была б кропкай невяртаньня, як ёй было б і ўступленьне Ўкраіны ў мытны саюз на чале з Расеяй. Праблема і Брусэлю, і Масквы палягае ў неразуменьні, што сучасная Ўкраіна проста ня можа зрабіць неабарачальны выбар.
Гэтая сытуацыя можа мець наўпроставыя наступствы для Беларусі. Зразумела, ёсьць пабочныя фактары, якія могуць зьмяніць карціну: а раптам майданчыкі, якія паўстаюць гэтымі днямі ва Ўкраіне, стануць Майданам? Але калі разважаць паводле трэнду, то непадпісаньне на Віленскім саміце Партнэрства дамоваў аб асацыяцыі з Армэніяй і Ўкраінай — гэта, мякка кажучы, не перамога Эўразьвязу.
І гэта спародзіць сытуацыю ростаняў, абцяжараную яшчэ і тым, што гульня паміж ЭЗ і РФ на постсавецкай прасторы калі і не клясычная гульня з нулявой сумай, то блізкая да таго: што прайграе Эўразьвяз, выйграе Расея. Прынамсі, ў сэнсе прэстыжу, але і ня толькі.
Тое, што ў свой час у праграму Ўсходняга партнэрства запрашалі такія краіны «квітнеючай дэмакратыі», як Азэрбайджан і Беларусь, азначае, што прыроду гэтай гульні эўрапейскія палітыкі разумеюць.
Пасьля Віленскага саміту Партнэрства перад Эўразьвязам паўстануць дзьве магчымасьці: ці паставіць на постсавецкай прасторы па вялікім рахунку тлусты крыж у агляднай пэрспэктыве ці перайсьці да рэйкі больш геапалітычнага падыходу. Апошняе азначае трактаваньне гэтай прасторы як рэгіёну, падобнага на паўночную Афрыку канца 90-х — пачатку нулявых: ну так, своеасаблівыя людзі, не зусім Эўропа (ці зусім не), але важны рэгіён, суседзі. Да таго ж калі ня мы, то Расея.
Віленскі саміт — не апошнім саміт у жыцьці і яно наагул на ім не сканчаецца. Аднак ня выключана, што Януковіч сваёй упартасьцю ў пэрспэктыве выбіў ня толькі для Ўкраіны, але і для Беларусі нешта кшталту тых дамоваў, якія Эўразьвяз заключаў у свой час з Тунісам, Эгіптам і Лібіяй.
Праўда? Вось сьпіс краінаў, зь якімі Эўразьвяз мае дамовы аб асацыяцыі.
У тлумачэньні падкрэсьліваецца, што «з 1995 года стан у сфэры правоў чалавека і дэмакратычныя прынцыпы сыстэматычна ўключаюцца ў дамовы і зьяўляюцца іх істотным складнікам». Пакуль усё адпаведна сытуацыі з Украінай.
А далей — краіны, зь якімі ЭЗ меў і мае пагадненьні аб асацыяцыі ў адпаведнасьці з гэтымі высокімі прынцыпамі: Туніс (1995), Эгіпет (2001 год), Лібія (2002 год). Там яшчэ ёсьць парачка ўзораў дэмакратыі і датрыманьня правоў чалавека — Марока (1997 год), Альжыр (2002 год), але дастаткова і названых. У гады падпісаньня дамоваў аб асацыяцыі з Эўразьвязам Тунісам кіраваў Бэн Алі, Эгіптам — Мубарак, Лібіяй — Каддафі, тыраны ў двукосьсі ці безь яго, зрынутыя рэвалюцыямі пару гадоў таму. Як у песьні Галіча — «оказался наш отец не отцом, а сукою». Але для Эўразьвязу наўрад ці была сакрэтам прырода гэтых «бацек», калі яны былі пры ўладзе. Прычым, я пералічыў тыя відавочна (прынамсі, зараз) дыктатарскія краіны, зь якімі адпаведныя дамовы аб асацыяцыі былі заключаныя ў 1995 годзе і пасьля, калі правы чалавека і дэмакратычныя прынцыпы былі істотнай часткай дамоваў.
Гэта я зусім не да таго, каб абвінаваціць Эўразьвяз у двудушнасьці. А адно пра прэцэдэнт, які мае істотнае значэньне.
Гаворыцца, што Ўкраіне прапаноўвалася больш, што пагадненьне аб асацыяцыі зь ёй было больш шчыльным і прасунутым, што яно фактычна было «прадбанікам» да поўнага сяброўства.
Напэўна так, але гэтае больш — яно зь чыйго пункту гледжаньня? У краінах Цэнтральнай Эўропы ў 90-я гады быў нацыянальны кансэнсус наконт жаданьня стаць чальцамі Эўразьвязу, існавала рэальная магчымасьць для гэтых краін уступіць у ЭЗ. І таму эліты гэтых краін былі гатовыя браць на сябе больш жорсткія абавязкі, выканаць якія было складана і эканамічна, і палітычна, але гэта было тое, чаго хацелі і самі эліты, і народы гэтых краінаў. Там и тады больш шчыльная сувязь з ЭЗ, у тым ліку і ў сэнсе стандартаў, сапраўды была большым, што вымагала большых ахвяраў і выпрабаваньняў.
Хіба такая сытуацыя з Украінай? Пералічаныя краіны поўначы Афрыкі паводле пагадненьняў з ЭЗ атрымалі самае «смачнае» для бізнэсоўцаў і эканомік у цэлым — зону вольнага гандлю. І па сутнасьці нічога больш. Але большае для тамтэйшых уладароў азначала абмежаваньне права і магчымасьці гнаіць у турмах сваіх туніскіх, эгіпецкіх і лібійскіх цімашэнак. Што яны рабілі з энтузіязмам і зусім не мелі намеру адмаўляцца ад гэтага права і магчымасьці за дадатковыя эўрапейскія пернікі.
Дык сучасная ўкраінская эліта разважае дакладна гэтак жа. Зона вольнага гандлю — гэта рэальныя дадатковыя даходы ўкраінскіх алігархаў. Праўда, нават гэта прыводзіла ў шаленства Маскву, але калі б на коне стаяла толькі гэта, то ўкраінская эліта гэтаму ціску здолела б супрацьстаяць. Але Ўкраіне ўмовы асацыяцыі прапаноўваліся пакетам: зона вольнага гандлю, але яшчэ і пэўныя правілы паводзінаў у самых розных сфэрах грамадзкага жыцьця — у тым ліку і «Цімашэнка на свабодзе». Для Чэхіі ці Польшчы 90-х гэта было больш, чым тое, што ЭЗ даваў, напрыклад, Тунісу, гэта была пэрспэктыва поўнага сяброўства.
Дайце нам зону свабоднага гандлю і ня лезьце ў нашы ўнутраныя справы, як тады ня лезьлі ў туніскія
Ну, не паразумеліся: у Брусэлі ўкраінцаў прынялі за палякаў ці чэхаў узору 90-х (праўда, наўпрост у ЭЗ у агляднай будучыні ніхто Ўкраіну запрашаць не зьбіраўся), ў Кіеве прынялі сябе ў вачах Эўропы за Туніс часоў Бен Алі.
У Маскве, напэўна, зараз адкаркоўваюць шампанскае. І дарма, дарэчы. Справа ў тым, што раптоўная адмова ад асацыяцыі азначае не выбар на карысьць Расеі і яе мытнага саюзу, а вяртаньне да базавай матрыцы ўкраінскай палітыкі найноўшага часу — балянсу паміж геапалітычнымі полюсамі і павольным дрэйфам на Захад. Асацыяцыя з ЭЗ была б кропкай невяртаньня, як ёй было б і ўступленьне Ўкраіны ў мытны саюз на чале з Расеяй. Праблема і Брусэлю, і Масквы палягае ў неразуменьні, што сучасная Ўкраіна проста ня можа зрабіць неабарачальны выбар.
Гэтая сытуацыя можа мець наўпроставыя наступствы для Беларусі. Зразумела, ёсьць пабочныя фактары, якія могуць зьмяніць карціну: а раптам майданчыкі, якія паўстаюць гэтымі днямі ва Ўкраіне, стануць Майданам? Але калі разважаць паводле трэнду, то непадпісаньне на Віленскім саміце Партнэрства дамоваў аб асацыяцыі з Армэніяй і Ўкраінай — гэта, мякка кажучы, не перамога Эўразьвязу.
І гэта спародзіць сытуацыю ростаняў, абцяжараную яшчэ і тым, што гульня паміж ЭЗ і РФ на постсавецкай прасторы калі і не клясычная гульня з нулявой сумай, то блізкая да таго: што прайграе Эўразьвяз, выйграе Расея. Прынамсі, ў сэнсе прэстыжу, але і ня толькі.
ня выключана, што Януковіч сваёй упартасьцю ў пэрспэктыве выбіў ня толькі для Ўкраіны, але і для Беларусі нешта кшталту тых дамоваў, якія Эўразьвяз заключаў у свой час з Тунісам, Эгіптам і Лібіяй
Пасьля Віленскага саміту Партнэрства перад Эўразьвязам паўстануць дзьве магчымасьці: ці паставіць на постсавецкай прасторы па вялікім рахунку тлусты крыж у агляднай пэрспэктыве ці перайсьці да рэйкі больш геапалітычнага падыходу. Апошняе азначае трактаваньне гэтай прасторы як рэгіёну, падобнага на паўночную Афрыку канца 90-х — пачатку нулявых: ну так, своеасаблівыя людзі, не зусім Эўропа (ці зусім не), але важны рэгіён, суседзі. Да таго ж калі ня мы, то Расея.
Віленскі саміт — не апошнім саміт у жыцьці і яно наагул на ім не сканчаецца. Аднак ня выключана, што Януковіч сваёй упартасьцю ў пэрспэктыве выбіў ня толькі для Ўкраіны, але і для Беларусі нешта кшталту тых дамоваў, якія Эўразьвяз заключаў у свой час з Тунісам, Эгіптам і Лібіяй.