Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Вінцук Вячорка: У Беларусі адна дзяржаўная мова — расейская


Вінцук Вячорка. Здымак Арцёма Канцавога.
Вінцук Вячорка. Здымак Арцёма Канцавога.

Напярэдадні Дня роднай мовы, які адзначаюць 21 лютага, мы папрасілі мовазнаўцу і палітыка Вінцука Вячорку паразважаць пра сапраўднае значэньне заяваў кіраўніка дзяржавы наконт важнасьці беларускай мовы, ацаніць яе пашыранасьць у сфэры адукацыі і распавесьці пра прычыну моды на курсы беларускай мовы.

— Спадар Вінцук, ці можна гаварыць пра ўсплёск цікавасьці да беларускай мовы — з улікам таго, што цягам мінулага году адны за аднымі пачалі працаваць некалькі курсаў беларускай мовы, якія зьбіраюць сотні студэнтаў ня толькі ў Менску, але і ў Гомелі, Баранавічах, Магілёве, іншых гарадах?

— Відавочна, што падрасло новае пакаленьне, якое гадавалася ў антыбеларускай ці, прынамсі, абеларускай атмасфэры, створанай гэтым рэжымам. Гэтая атмасфэра пазбаўленая ўсіх беларускіх каштоўнасьцяў, беларускай гістарычнай памяці і таксама рэальнай сфэры ўжываньня беларускай мовы. Аднак высьветлілася, што ў сучасным сьвеце без надзейнага духоўнага апірышча вельмі цяжка захаваць хоць нейкія каштоўнасьці. Менавіта таму гарадзкія маладыя людзі зьвярнуліся да беларускай мовы і іншых праяваў беларушчыны. Тыя курсы беларускай мовы, якія, дарэчы, існуюць ужо вельмі даўно, раптам імгненна памножыліся і абрасьлі новымі масавымі жанрамі, як, напрыклад, моўныя шоў. Значыць, ёсьць на гэта попыт. Але тут вельмі важна, каб гэты попыт не застаўся мінучай модай, а ператварыўся ў нешта інстытуцыянальнае, а гэта значыць, што людзі павінны загаварыць па-беларуску ў рэальным штодзённым жыцьці — дома, у грамадзкім транспарце, у навучальных установах, на працы.

— Сёньня ў Ліцэі БДУ і ў Акадэміі кіраваньня ладзяцца «Сьвяты вышыванкі і роднай мовы». Дык выходзіць, што тое, што пачыналася ў дэмакратычных моладзевых асяродках, падхопліваецца дзяржаўнымі ўстановамі?

— Трэба разумець, што гэтыя ініцыятывы паходзяць усё ж не ад адміністрацыі гэтых навучальных установаў, а ад навучэнцаў. А тое, што такія ініцыятывы ажыцьцяўляюцца, азначае, што ўлады разгубленыя — тое, што было б дакладна забароненае пару гадоў таму, цяпер не забараняюць. Высьветлілася, што настойлівае ламаньне і вынішчэньне нацыянальных каштоўнасьцяў, гвалтоўны наварот маладога пакаленьня ў бок «саўка», а тым самым — у бок «русского мира», не спрацоўвае і ніякага выніку не дае. І маладыя шукаюць сапраўдныя каштоўнасьці. Так што я б сказаў, што гэтыя імпрэзы ладзяцца ня дзякуючы ўладзе, а насуперак ёй і ўсяму вэктару ейных ідэалягічных паводзінаў. Проста ўлада здае некаторыя пазыцыі.

— Які стан беларускай мовы ў сфэры адукацыі? На дзяржаўным узроўні гучаць заклікі пераводзіць прадметы на беларускую мову, але на лякальным — беларускія сем’і ня могуць дамагчыся для сваіх дзяцей школьнага навучаньня на роднай мове.

У нас фармальна 53% лічаць роднай беларускую мову, і толькі 1% можа атрымліваць на ёй вышэйшую адукацыю

— Аляксандар Лукашэнка і прызначаныя ім міністры могуць заяўляць усё што заўгодна. Глядзець трэба ня ў рот, а на рукі — на тое, што рэальна робіцца. А рэальна як не было інстытуцыянальнай магчымасьці вучыць дзяцей і вучыцца студэнтам па-беларуску, так яе і няма. Сёньня менш за 1% студэнтаў вучацца па-беларуску, і гэта студэнты філфакаў, дзе не выпадае выкладаць па-расейску беларускую літаратуру. Вядома, ёсьць выкладчыкі, якія, нягледзячы ні на што, чытаюць свае курсы па-беларуску на нефілялягічных спэцыяльнасьцях. Але ў цэлым, што да ВНУ, карціна вельмі змрочная. У нас фармальна 53% лічаць роднай беларускую мову, і толькі 1% можа атрымліваць на ёй вышэйшую адукацыю. Гэта нечуваная калянізатарская дыскрымінацыя. Што да школаў, то ў двухмільённым Менску, дзе ёсьць каля 250 школ, толькі 5 сярэдніх навучальных устаноў паводле статутаў маюць беларускую мову навучаньня, дый з гэтага яшчэ не вынікае, што ў іх сьценах пануе беларуская мова.

Вось загаварылі пра выкладаньне гісторыі і геаграфіі па-беларуску. Тут проста анэкдатычная сытуацыя. Ну, сказаў новы міністар адукацыі, што, маўляў, разгледзім магчымасьць вяртаньня да іх выкладаньня па-беларуску. Але ўжо забыліся, што 6–7 гадоў таму «Геаграфія Беларусі» і «Гісторыя Беларусі» выкладаліся па-беларуску ва ўсіх навучальных установах, а Лукашэнка і яго памагатыя скасавалі гэтую абсалютна нармальную завядзёнку. Я маю на ўвазе, што яны прыдушылі беларушчыну нават тут, цяпер намякнулі, што гэта можа вярнуцца, — і некаторыя людзі адразу пачалі рабіць з гэтага глябальныя высновы. Ніякага глябальнага павароту з боку ўлады не адбылося. Але вельмі значна, што адбываецца паварот з боку грамадзтва, што актывізуюцца бацькі, што яны гарызантальна структуруюцца і спрабуюць нечага дамагчыся супольна.

Ніякага глябальнага павароту з боку ўлады не адбылося. Але вельмі значна, што адбываецца паварот з боку грамадзтва

— Што вы маеце на ўвазе, калі кажаце, што бацькі актывізуюцца?

— Летась Таварыства беларускай школы правяло агульнанацыянальны бацькоўскі сход. Актыўныя бацькі з розных гарадоў зьехаліся ў Менск, дзе падзяліліся сваім досьведам — пераможным і сумным — і накіравалі ў Міністэрства адукацыі свае прапановы, каб у Кодэксе Рэспублікі Беларусь аб адукацыі былі закладзеныя інстытуцыянальныя гарантыі стварэньня беларускамоўных садкоў, школаў і групаў у вышэйшых навучальных установах. Да таго ж садкі і школы павінны быць у пешай даступнасьці. У кожнага чалавека павінна быць права выбару, на якой мове вучыць сваё дзіця.

— Як на сытуацыю ўплываюць заявы кіраўніка дзяржавы пра важнасьць беларускай мовы? Ці яны робяцца толькі на фоне пагрозы з Расеі ў сьвятле палітычнай сытуацыі ў нашым рэгіёне?

— Аляксандар Лукашэнка падчас сваіх шматгадзінных бэнэфісаў кожнаму пасьпявае нешта нагаварыць. Кожны ў яго прамовах можа знайсьці тое, што захоча. Хтосьці чуе, што Беларусь — гэта ня частка «рускага міру», а хтосьці, што беларусы — гэта рускія са знакам якасьці. Так і з заявамі пра беларускую мову. Пакуль няма інстытуцыянальных рашэньняў, усё гэта пустая гаварыльня, якая ніяк не ўплывае на паводзіны канкрэтных чыноўнікаў у сытуацыях канкрэтных рашэньняў, якія патрабуюць бюджэтнага фінансаваньня. Скажам, стварэньне беларускай школы ці адкрыцьцё беларускамоўных падрыхтоўчых курсаў да паступленьня ў ВНУ. Таксама трэба мець на ўвазе, што заявы Лукашэнкі нібыта нацыянальна арыентаванага кшталту маюць адрасатам Уладзімера Пуціна, зь якога такім чынам трэба займець сьведчаньні падтрымкі і ляяльнасьці, лепш за ўсё выражаныя ў зьніжаных цэнах на энэрганосьбіты.

— Які рэальны статус мае беларуская мова ў Беларусі? Усё ж нельга казаць, што яе няма наагул — напрыклад, указальнікі на дарогах і абвесткі ў транспарце застаюцца на беларускай мове.

— Што да шыльдаў з геаграфічнымі назвамі, то, дзякуй Богу, у ведамстве, адказным за іх, у Дзяржаўным камітэце зямельных рэсурсаў, заўсёды добра і моцна быў чуваць голас беларускіх мовазнаўцаў. Гэта тая сфэра, якая нават у савецкі час дапускала выкарыстаньне беларускай мовы. Што да іншых сфэраў, то сытуацыя зусім іншая. Ня так даўно мне давялося праходзіць мытны кантроль у менскім аэрапорце, і я папрасіў там мытную дэклярацыю па-беларуску. На што дзяўчына-мытніца мне сказала: «У нас два государственных языка, поэтому у нас декларации по-русски». Гэтая жалезная лёгіка і юрыдычная бездакорнасьць, на жаль, пануе ў нас татальна і сьведчыць пра тое, што няма ў нас дзьвюх дзяржаўных моваў, а ёсьць толькі адна — расейская. Калі б былі дзьве, то тады б у любой сытуацыі ў грамадзянаў быў бы выбар, тады любы чыноўнік пераключаўся б на беларускую мову, пачуўшы такую ад грамадзянаў, якія зьвяртаюцца да яго. Таму беларуская мова выконвае толькі дэкаратыўную ролю.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG