Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Дзяржаўная беларусізацыя існуе толькі ў сфэры нашых мараў»


21 лютага ў сьвеце адзначаўся Міжнародны дзень роднай мовы. Ці павялічыўся статус беларускай мовы за апошнія гады?

Ці можна заяўляць, што дзяржава праводзіць палітыку «мяккай беларусізацыі»? Больш спрыяльнае стаўленьне дзяржаўных структураў да беларускай мовы — гэта кан’юнктура альбо доўгатэрміновая стратэгія?

На гэтыя ды іншыя пытаньні ў перадачы Экпэпртыза Свабоды адказваюць старшыня ТБМ Алег Трусаў і гісторык Алесь Пашкевіч. Вядзе перадачу Віталь Цыганкоў.

Цыганкоў: Тэма стану беларускай мовы — гэта тая самая шклянка, напалову пустая ці поўная. Інтэрпрэтацыя залежыць ад чалавека. Спадар Трусаў, ваша вэрсія гэтай дылемы — як мяняецца стаўленьне да беларускай мовы ў дзяржаве і грамадзтве?

Віталь Цыганкоў
Віталь Цыганкоў

Трусаў: Галоўнае, што беларуская мова стала мовай гораду, асабліва Менску. Гэта ўпершыню за 300 гадоў. Чаму мы мелі паразы? Бо 300 гадоў ня мелі нацыянальнага беларускага гораду, беларусаў у нашых гарадах было 10-15 працэнтаў. Зараз гэта мова прэстыжу, эліты, бізнэсу, спорту. Упершыню за 300 гадоў беларускай мова становіцца мовай эліты, гаварыць па-беларуску — гэта крута, як кажа моладзь. А раней гэта была мова вёскі і калгасьнкаў.

Цыганкоў: Але ці ня ёсьць і ў гэтым пэўная пастка, бо эліта ня можа быць масавай, шматлюднай?

Трусаў: Усё пачынаецца з эліты. Спачатку нашыя магнаты загаварылі па-польску. А праз сто гадоў польская мова стала адзінай дзяржаўнай у ВКЛ.

Цыганкоў: Але што робіць сёньняшняя ўладная эліта? Акрамя некалькіх рэдкіх прыкладаў, пакуль не відаць, каб яны пераходзілі на беларускую мову.

Алег Трусаў
Алег Трусаў

Трусаў: Сёньня праходзіць 10-ая агульнанацыянальная дыктоўка. Упершыню ва ўсіх СМІ пра гэта было павядомлена. На беларускай мове «Комсомолка» запрашае прыйсьці ў сядзібу ТБМ і напісаць дыктоўку. Такога не было яшчэ год таму.

Зараз ва ўладу прыходзяць маладыя людзі, «дзеці беларусізацыі». Сёньня мне званіла супрацоўніца з Адміністрацыі прэзыдэнта і гаварыла на добрай беларускай мове. Ёй гадоў 30-35. То бок прыходзіць ваша пакаленьне, спадар Цыганкоў, вашы равесьнікі становяцца чыноўнікамі сярэдняга рангу. Яны засталі беларусізацыю, сымболіку, і зараз ідзе гэтая зьмена пакаленьняў.

Цыганкоў: Так, яны становяцца чыноўнікамі. А я застаюся аглядальнікам Радыё Свабода. Спадар Пашкевіч, вам таксама гэты працэс бачыцца настолькі аптымістычна?

Пашкевіч: Я лічу, што ня ўсё так прыгожа, беларуская мова знаходзіцца ў тым стане, які можна назваць як «пагрозьлівы». І нельга сказаць, што ўжо ўсё стала на тыя рэйкі, якія аўтаматычна прывядуць да сьветлай будучыні.

Я бачу пазытыўны факт у тым, што беларуская мова здолела ўнезалежыцца ад стану беларускай вёскі.

Калі спадар Трусаў казаў, што мова ўпершыню ў гісторыі пераходзіць у горад — то я не магу сказаць, што гэта адбылося сёньня. Яшчэ 20 гадоў таму ўжо былі дзьве часткі беларускамоўных — з аднаго боку, вясковае насельніцтва, якое размаўляла па-беларуску, бо па-іншаму ня ўмела, і з другога боку, частка гарадзкой інтэлігенцыі. Цяпер сытуацыя такая, што вёска няўхільна памірае, пэрспэктываў у яе ў тым выглядзе, у якім было — фактычна няма. Гэта частка беларускамоўнага насельніцтва ўжо ў найбліжэйшыя дзесяцігоддзі адыдзе.

І я бачу пазытыўны факт у тым, што беларуская мова здолела ўнезалежыцца ад стану беларускай вёскі. Мову падхапілі гараджане, яна пранікае ў многія сучасныя сфэры. Але я не магу сказаць, што гэта адбываецца вельмі шырока. У візуальнай прасторы беларускай мовы паболела, яе можна часьцей пачуць, і нават ад самых нечаканых людзей.

Але ў рамках шырокага грамадзтва гэта зьява дастаткова маргінальная. Большая частка насельніцтва не пераходзіць на беларускую мову, не карыстаецца ёй, і ня бачыць у гэтым такой патрэбы. І я думаю, што тут сытуацыя прынцыпова ня зьменіцца, пакуль ня будзе адпаведнай мэтанакіраванай дзяржаўнай палітыкі. Такой дзяржаўнай палітыкі я пакуль ня бачу. І казаць пра тое,што ёсьць падтрымка беларусізацыі з боку дзяржавы, пакуль не даводзіцца.

Цыганкоў: Тое, што называюць «мяккай беларусізацыяй», было народжана і падтрымана грамадзтвам. А ўлады гэтаму як мінімум не пярэчаць, і гэта было выклікана пэўнымі геапалітычнымі зьменамі. Але дзе гарантыя, што калі Менск і Масква зноў дамовяцца пра танны газ — то беларускія ўлады зноў ня скончаць усялякую лібералізацыю і беларусізацыю?

Трусаў: У Расеі проста больш няма таннай нафты і газу. Эканамічная сытуацыя там такая, што праз два гады там могуць адбыцца такія працэсы, што на іхнім фоне Беларусь будзе выглядаць белай і пухнатай. Каб Расея магла б даць танную нафту і газ — даўно б далі.

Іншая справа, што калі ўзьнікне ваенная пагроза — то будзе не да беларускай мовы. Пытаньне будзе нагул, ці будзе існаваць незалежная Беларусь.

Цыганкоў: Наколькі кан’юнктурным ёсьць цяперашняе спрыяньне ўладамі беларусізацыі, якую арганізоўвае грамадзтва? Ці гэта стратэгія, і гэтая палітыка ўладаў «усур’ёз і надоўга»?

Трусаў: Зараз улада расколваецца на дзьве часткі. Адны за ўваходжаньне ў Расею, за тое, каб тут гучала толькі расейская мова. Такіх прадстаўнікоў ва ўладзе шмат. Іх шмат у войску, у міліцыі, палова ўладнай эліты — гэта адэпты рускага міру.

Другая палова за незалежную Беларусь, і каб беларуская мова ў ёй гучала. Ідзе змаганьне, і гэта відаць нават у расейскіх СМІ. Адных нашых міністраў там ганяць, а іншым гатовыя кветкі падносіць. І ёсьць трэці лягер, які прымкне да пераможцаў. Заўважце, адносіны да мовы ў кожным раёне свае — у адным увесь раён піша дыктоўку, а ў другім забараняюць яе пісаць.

Так што наша эліта падзеленая, і хто пераможа — залежыць ад нас з вамі. Ад таго, якую частку эліты мы падтрымаем. Падтрымаем патрыятычную эліту — значыць, застанецца незалежнасьць, і працэс беларусізацыі паступова працягнецца. Прайграем — прыйдуць сюды зялёныя чалавечкі.

Алесь Пашкевіч
Алесь Пашкевіч

Пашкевіч: Я не лічу, што існуе нейкі асэнсаваны курс уладаў на «беларусізацыю». Хутчэй проста не замінаюць грамадзтву. Бачыце, якія жарсьці выклікаюць дзьвюхмоўныя этыкеткі на беларускіх таварах. Актывісты вядуць за гэта барацьбу, вядуць перапіску з чыноўнікамі, і Палата прадстаўнікоў зьбіраецца прымаць закон, у якім ня будзе прапісана абавязковае выкарыстаньне беларускай мовы... Пра якую дзяржаўную палітыку можна казаць? Дзяржаўная беларусізацыя існуе толькі ў сфэры нашых мараў. Спыніць гэта можна ў любы час. Што да таго падзелу, якія правёў спадар Трусаў сярод нашых чыноўнікаў, то мне здаецца, што такога падзелу няма. Ёсьць шмат прыхільнікаў беларускай незалежнасьці, якія разам з тым, у прынцыпе, ня хочуць замахвацца на расейскамоўнасьць. І лічаць, што беларуская можа адысьці ў гісторыю.

Цыганкоў: Ваш прагноз — як будзе мяняцца статус беларускай мовы ў найбліжэйшыя гады?

Трусаў: Найперш усё залежыць не ад улады, а ад нас з вамі, грамадзянаў. Чым болей будзе зваротаў грамадзян, нават наконт тых самых этыкетак — тым болей будзе вынікаў. У свой час ТБМ шмат гадоў змагалася, каб у закон аб скаргах напісалі вельмі важны пункт — калі зьвяртаешся па-беларуску, то на гэтай мове павінны і адказаць. І глядзіце, як статус мовы ўзьняўся. Ці, напрыклад, мы дабіліся, што колькасьць гадзінаў на беларускую мову ў школах упершыню ўраўнялі з расейскай. Многія ініцыятывы ТБМ улада выконвае — але гэта тысячы лістоў грамадзянаў.

У свой час мы перавялі на беларускую мову грамадзткі транспарт. І зараз, калі некаторыя пажадалі перавесьці квіткі ў Менску на расейскую мовы, то ўлады Менску адказалі — «ня будзем рабіць па-расейску». Так што ўсё залежыць ад нас з вамі, улада рэагуе на людзей. І зараз беларуская мова ўмацоўваецца у асноўным за кошт грамадзян Беларусі.

Пашкевіч: Я дастаткова пазытыўна стаўлюся да пэрспэктываў беларускай мовы захаваць пазыцыі, якія яна мае сёньня — быць мовай эліты, пэўных асяродкаў, каб на ёй ствараліся культурныя артэфакты, каб яна недзе гучала. Гэта грамадзянская супольнасьць, неабыякавыя людзі могуць дасягнуць самі, самастойна, тут ніякай дзяржавы не патрэбна.

Калі ж казаць пра іншы ўзровень — каб усё насельніцтва краіны карысталася беларускай мовы — то тут без дзяржаўна палітыкі абысьціся немагчыма. І я лічу, што пры гэтай уладзе дзяржаўнай палітыкі, накіраванай на падтрымку беларускай мовы, ня будзе.

  • 16x9 Image

    Віталь Цыганкоў

    Віталь Цыганкоў скончыў факультэт журналістыкі БДУ. Адзін з двух заснавальнікаў першага недзяржаўнага агенцтва навінаў БелаПАН. Працаваў ў газэтах «Звязда», быў карэспандэнтам у Беларусі расейскай «Независимой газеты», Associated Рress, аглядальнікам у газэце «Свабода». На беларускай Свабодзе ад 1994 году. Карэспандэнт расейскай Свабоды ў Беларусі.
     

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG