Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Беларуска трымае гарод у цэнтры Вашынгтону ды вучыць амэрыканцаў харчавацца па-беларуску


Беларуска трымае агарод у цэнтры Вашынгтона ды вучыць амэрыканцаў харчавацца па-беларуску
Беларуска трымае агарод у цэнтры Вашынгтона ды вучыць амэрыканцаў харчавацца па-беларуску

Свабода знайшла ў Амэрыцы беларуску, якая ўжо некалькі год трымае свой агарод у цэнтры Вашынгтона ды арганізуе нацыянальны Дзень ежы (Food Day).

Дачны сэзон распачынаецца ня толькі ў вёсках і садовых каапэратывах. Першы грамадзкі агарод на гэтым тыдні адкрылі каля галерэі «Ў» у Менску. А беларуска Лілія Сьмялкова ўжо пяты год запар актыўна займаецца арганізацыяй Дня ежы ў ЗША. Як гатаваць ежу дома, як гадаваць свой агарод у горадзе і рабіць закруткі на зіму — гэтым сёньня цікавяцца прагрэсіўныя амэрыканцы.

Навошта ў Італіі абараняць закруткі і сушаныя яблыкі?

У 2000 годзе Лілія Сьмялкова прыехала ў Турын, што ў паўночнай Італіі, каб працягнуць тут вучобу пасьля Менскага лінгвістычнага ўнівэрсытэту. Недалёка ад гораду разьмяшчалася штаб-кватэра міжнароднай арганізацыі «Слоўфуд» (Slow Food), якая на той час адкрыла вакансію для англамоўных супрацоўнікаў. Гэтак Сьмялкова патрапіла ў сфэру харчаваньня.

Да пераезду за мяжу Лілія Сьмялкова ніколі ня думала, што недзе «бароняць» прадукты з гароду
Да пераезду за мяжу Лілія Сьмялкова ніколі ня думала, што недзе «бароняць» прадукты з гароду

Ад пачатку яе зьдзівіла, што гэтая арганізацыя абараняе традыцыйную сыстэму харчаваньня. Так, «Слоўфуд» прапагандуе самастойнае вырошчваньне гародніны і садавіны, харчаваньне дома ці ў нясеткавых рэстаранах, дзе выкарыстоўваецца прадукцыя мясцовых вытворцаў.

«Я расла ў Менску, але ў маёй сям’і была хата на вёсцы каля горада, дзе я праводзіла кожнае лета. Мы самі вырошчвалі гародніну й садавіну, сушылі яблыкі, рабілі закруткі на зіму. Са сваіх прадуктаў мы гатавалі ежу. Для мяне гэта было натуральна, а ў Італіі чамусьці даводзілася гэта абараняць».

Толькі за мяжой Сьмялкова ўсьвядоміла, што хатняя ежа штодня — гэта традыцыйная культура харчаваньня, якая зьнікае ў многіх краінах, а дзесьці ўжо зусім зьнікла. Напрыклад, у Амэрыцы ўжо вырасьлі тры пакаленьні, якія ўвогуле ня ўмеюць гатаваць.

«Для беларусаў гэта можа гучаць дзіўна, але максымум, што могуць прыгатаваць многія амэрыканцы, — гэта бутэрброд. Нават не салату, бо для гэтага ў іх няма навыкаў. Ім няма ў каго навучыцца, таму што ані маці, ані бабуля не гатавалі ў іхняй сям’і».

Каб людзі не харчаваліся адно паўфабрыкатамі, для малазабясьпечаных сем’яў у ЗША нават праводзяцца ўрокі кулінарыі. Там навучаюць простым і збалянсаваным рэцэптам і як падабраць прадукты ў краме для гатаваньня дома.

Пра амэрыканцаў, якія галадаюць

Хоць міжземнаморская дыета лічыцца адной з самых карысных, менавіта ў Італіі сёньня адзін з самых высокіх ўзроўняў атлушчэньня сярод дзяцей. У гэтым італьянскія дзеці апярэдзілі нават амэрыканскіх.

Толькі прагрэсіўныя амэрыканцы заводзяць свае грады ў горадзе
Толькі прагрэсіўныя амэрыканцы заводзяць свае грады ў горадзе

«Заходняя ежа і культура распаўсюджваецца паўсюль, гэтаксама і ў Італіі, — кажа Сьмялкова. — Таму праблема фастфуду актуальная і для гэтай краіны».

Кампанія «Слоўфуд» зарадзілася ў Італіі ў 1986 годзе, калі ў Рыме адкрылі першы рэстаран «Макдональдз». Неўзабаве гэты рух распаўсюдзіўся і на іншыя краіны. Паколькі Сьмялкова валодала расейскай мовай, яе прызначылі каардынаваць краіны Ўсходняй і Цэнтральнай Эўропы.

А ў 2010 годзе, калі беларуска заканчвала магістратуру ў Каралеўскім каледжы ў галіне навакольнага сьвету й міжнароднага разьвіцьця, ёй прапанавалі 8-месячную працу ў Вашынгтоне. Цэнтар навукі ў грамадзкіх інтарэсах у той час толькі заснаваў Дзень ежы і шукаў чалавека з досьведам працы ў сфэры харчаваньня.

Аднак 8-месячным кантрактам зь беларускай яны не абмежаваліся: зь 2011 года і па сёньня Лілія Сьмялкова застаецца мэнэджэрам кампаніі Дзень ежы, адказвае за стратэгію, супрацу з тысячамі арганізацый па ўсёй краіне.

«У ЗША неверагодныя праблемы зь ежай. Хваробы, зьвязаныя з дрэнным харчаваньнем, абыходзяцца амэрыканцам у больш за 150 мільярдаў даляраў на год. Да таго ж наносіцца вялікая шкода ня толькі людзям, але й навакольнаму асяродзьдзю».

Падчас выступаў у прыклад традыцыйнага харчаваньня Лілія Сьмялкова часта прыводзіць Беларусь
Падчас выступаў у прыклад традыцыйнага харчаваньня Лілія Сьмялкова часта прыводзіць Беларусь

Нечаканым адкрыцьцём для Сьмялковай стала тое, што каля 50 мільёнаў амэрыканцаў галадаюць: сацыяльную дапамогу ў якасьці талёнаў на бясплатныя прадукты тут атрымлівае 1/6 частка насельніцтва.
«Для мяне гэта было самай дзіўнай часткай амэрыканскай сыстэмы. Здавалася нерэальным, што ў такой заможнай краіне, дзе так шмат вырабляецца і экспартуецца, ня могуць даць рады праблеме голаду».

У Беларусі порцыі замалыя, у ЗША — завялікія

У той час, як пятая частка насельніцтва недаядае, дзьве траціны дарослых і траціна дзяцей і падлеткаў у ЗША маюць лішнюю вагу. Цэнтар навукі ў грамадзкіх інтарэсах, дзе працуе Сьмялкова, стараецца даносіць да амэрыканцаў інфармацыю аб шкодных прадуктах. Напрыклад, у пачатковай школе на тое, каб патлумачыць дзецям, як правільна харчавацца, выдзяляюць толькі 3,4 гадзіны на год.

«Я памятаю, што ў Беларусі порцыі былі нармаваныя і звычайна малыя. У ЗША адваротная праблема — порцыі зьмяшчаюць больш калёрый, чым іх там мусіць быць. І дзеці тут звычайна пераядаюць».

«Пасьля гэтага мы маем такія вынікі: хлопцы ў сярэднім спажываюць 27 лішніх лыжак цукру на дзень, дзяўчаты — 20. У асноўным за кошт газаваных напояў і сьняданкаў з дадаткам цукру».

Каб абараніць ад шкоднай ежы прынамсі дзяцей, некалькі гадоў Цэнтар навукі ў грамадзкіх інтарэсах працаваў над унясеньнем зьменаў у Закон «Аб харчаваньні дзяцей. Абноўлены закон пачаў дзейнічаць летась. Ён забараняе выкарыстаньне ў школах салодкіх газаваных напояў, а таксама абавязвае павялічыць колькасьць садавіны й гародніны ў школьных абедах.

Падчас сьвяткаваньня Дня ежы
Падчас сьвяткаваньня Дня ежы

«Я памятаю, што ў Беларусі порцыі былі нармаваныя і звычайна малыя. У ЗША адваротная праблема — порцыі зьмяшчаюць больш калёрый, чым іх там мусіць быць. І дзеці тут звычайна пераядаюць».

У працяг тэмы здаровага харчаваньня ў ЗША пачынаюць адкрывацца рэстарацыі, якія арыентуюцца на здаровую ежу і памяркоўныя порцыі. У той час, як беларусы наракаюць на маленькія порцыі ў рэстарацыях, амэрыканцам, наадварот, рэкамэндуюць зьядаць толькі палову звычайна вялікай порцыі, а другую забіраць дадому.

«Штогод наш цэнтар абірае „пераможцаў“ — самыя высокакалярыйныя стравы ці прадукты. Так, малочны кактэйль можа зьмяшчаць 2200 калёрый, а кавалак торта — каля 2000 калёрыяў. А гэта дзённая норма для чалавека».

На былых паркоўках вырошчваюць шчаўе і памідоры

Паводле Сьмялковай, ня толькі амэрыканцам ёсьць чаму павучыцца ў беларусаў. У адрозьненьне ад заходніх краінаў, Беларусь яшчэ не пасьпела аддаліцца ад традыцыйнага харчаваньня. Тыя ж гароды й дачы, якія раней былі ці не ва ўсіх беларусаў, у Амэрыцы толькі зараз набываюць папулярнасьць. Прычым калі ў Беларусі вырошчваньне гародніны на дачы можа лічыцца прыкметай беднасьці, то ў Амэрыцы толькі прагрэсіўная частка насельніцтва ўстае ў чаргу па ўчастак ў грамадзкіх садах.

Лілія Сьмялкова каля кустоў памідораў на сваіх вашынгтонскіх градах
Лілія Сьмялкова каля кустоў памідораў на сваіх вашынгтонскіх градах

«Я чакала свой участак тры гады»

Мода на грамадзкія сады зьявілася ў апошні час у многіх гарадах. Па сутнасьці гэта невялікія гароды. Іх ствараюць на былых паркоўках, пустых участках зямлі, у парках ці нават на дахах дамоў. А ў горадзе Сіэтл гаспадарам прыватных дамоў дазволілі вырошчваць садавіну на кавалках зямлі паміж праезнай часткай і тратуарам.

«Некаторыя грамадзкія сады захаваліся з часоў Другой сусьветнай вайны, калі Амэрыка арганізавала шмат садоў па краіне. Тады людзі вырошчвалі садавіну й гародніну для сябе, каб больш прадуктаў дасылалася на фронт», — кажа Лілія.

Фэрмэрская і арганічная ежа заўжды пазначаецца на рынках і ў крамах
Фэрмэрская і арганічная ежа заўжды пазначаецца на рынках і ў крамах

«Бурак увогуле — вельмі модны цяпер від гародніны. У рэстарацыях яго падаюць зь лісьцем салаты і казіным сырам».

Агарод Ліліі Сьмялковай — стандартны, 3×4 мэтры. Як і шмат іншых, ён месьціцца недалёка ад цэнтру горада. Карыстаньне зямлёй — бясплатнае. 30 даляраў на год каштуе толькі паліў. На сваім гародзе беларуска вырошчвае розныя гатункі салаты. У субтрапічным клімаце Вашынгтону вельмі добра растуць памідоры, а вось агуркі горш пераносяць гарачае лета. Таксама дзяўчына вырошчвае гарбузы, кабачкі, моркву, радыску і буракі.

«Бурак увогуле — вельмі модны цяпер від гародніны. У рэстарацыях яго падаюць зь лісьцем салаты і казіным сырам».

Яшчэ Сьмялкова адзначае, што большасьць амэрыканцаў трымае гароды ня столькі, каб эканоміць грошы, колькі з адукацыйных і экалягічных памкненьняў. Людзям цікава назіраць самім і паказаць дзецям, як расьце бакляжан ці перац.

«Многія амэрыканскія школьнікі ня могуць адрозьніць бульбу ад грушы. Раней я думала, што гэта жарт. Але дзеці тут сапраўды ня ведаюць, якая садавіна й гародніна адкуль бярэцца».

«Мама, тата, я ня буду есьці гэтыя пяльмені»

Падчас свайго выступу на вядомай канфэрэнцыі TED у пачатку лютага Сьмялкова згадвала Беларусь. Казала, што Беларусь можа быць прыкладам правільнай арганізацыі харчаваньня.

Выступ на канфэрэнцыі TED:

Але гэта ня значыць, што ў нас няма праблемаў з харчаваньнем. У 2008 годзе, калі Лілія Сьмялкова яшчэ працавала ў італьянскім «Слоўфудзе», яна каардынавала праект па збалянсаваным харчаваньні ў школе № 3 у Бярозе на Берасьцейшчыне.

Да школьнікаў прыходзілі мясцовыя вытворцы сыру і масла, пчалавод, рыбак, фэрмэр і кухар. Яны праводзілі кулінарныя заняткі, дзе вучылі дзяцей рабіць масла й сыр у хатніх умовах, вырошчваць куранят.

«Вынікі былі ашаламляльныя!»

Сьмялковай распавялі гісторыю, як аднаго разу дзеці падышлі на вуліцы да жанчыны, якая давала свайму дзіцяці чыпсы, і сказалі ёй, каб лепш яна дала яму яблык. Ці як 11-гадовы хлопчык, пачытаўшы склад пяльменяў, сказаў бацькам, што есьці іх ня будзе.

«Выкладнікі вельмі зьдзівіліся зьменам у паводзінах дзяцей. Асабліва хутка зьмяняліся малодшыя дзеці».

Са школьнікамі бярозаўскай школы, якіх навучылі адбіраць «карысную» ежу
Са школьнікамі бярозаўскай школы, якіх навучылі адбіраць «карысную» ежу

«Выкладнікі вельмі зьдзівіліся зьменам у паводзінах дзяцей. Асабліва хутка зьмяняліся малодшыя дзеці».

Абкатаную ў Беларусі праграму заняткаў сталі выкарыстоўваць як прыклад для падобных мерапрыемстваў Туркмэністане, Азэрбайджане і Ўкраіне. Удзел у распрацоўцы праграмы і падсумаваньне вынікаў праводзілі навукоўцы з унівэрсытэту Бэрклі (Каліфорнія).

Яшчэ адзін праект у Беларусі Сьмялкова праводзіла ў Расонскім раёне Віцебскай вобласьці. 70% тэрыторыі гэтага раёну пакрытыя лясамі, азёрамі і балотамі. Прырода тут багатая, а прамысловасьць ня надта разьвітая. Жыхароў вёсак Клясьціцы, Забор’е і Янковічы з дапамогай супрацоўніцы менскага батанічнага саду навучылі, як зьбіраць зёлкі і рабіць зь іх травяныя зборы. Цяпер гэтыя зборы прадаюць турыстам як мясцовую гарбату.

«Людзі, якія займаюцца традыцыйным харчаваньнем, звычайна недаацэньваюць сябе. Калі ж на іх зьвяртаюць увагу міжнародныя арганізацыі, калі яны, як гэта было ў Італіі, трапляюць на першыя палосы газэт, іхняя самаацэнка падвышаецца. Тады мы маем шанец, што традыцыйнае харчаваньне ня зьнікне».

Даведка

З 2011 года Дзень ежы штогод праходзіць ў ЗША 24 кастрычніка. Летась у ім удзельнічалі ўсе 50 штатаў. Да яго былі прымеркаваны 8 тысяч канфэрэнцый, сустрэч, мітынгаў і іншых мерапрыемстваў. Самыя вядомыя акцыі ў Дзень ежы праходзяць у Нью-Ёрку, дзе апоўдні сотні тысяч людзей адкусваюць яблык — сымбаль гораду. Па словах Ліліі Сьмялковай, такі дзень варта было б адзначаць у кожнай краіне. «Ён натхняе на зьмены ў харчаваньні, прымушае падумаць аб устойлівай сельскай гаспадарцы, абароне навакольнага асяродзьдзя і справядлівых умовах працы», — кажа яна.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG