Часам падобныя словы ў беларускай і расейскай мовах азначаюць процілеглае (як „блага“ vs „благо“ ці „запамятаць“ vs „запамятовать“). Калі паблытаць, будзе праблема. Працягваем сэрыю „Па-беларуску зусім наадварот!“
Слова пытаць (ці зваротную форму пытацца — у нас азначае тое самае) ведаюць усе славянскія мовы. І ў іх яно значыць тое самае, што і ў беларускай — ‘задаваць пытаньне’:
укр. пита́ти, баўг. пи́там, сэрбск. пи́тати, славен. pítati, чэск. ptát sе, польск. і верхнялуж. руtаć, ніжнялуж. руtаś; cлавацк. pýtať ‘прасіць’ і pýtať sa ‘пытаць, пытацца (пра нешта)’.
Паходзіць ад праславянскага *pytati з тым самы значэньнем. Корань праіндаэўрапейскі (параўн. лац. putare ‘думаць, меркаваць’).
Расейская мова тут самабытная
І толькі ў расейскай літаратурнай мове пытать зьвязана зь фізычным гвалтам над „пытаным“.
Але некалі слова і там было „мірным“, пра што сьведчаць аднакаранёвыя пытаться, испытать, попытать (счастья). А значэньне ‘катаваць’ для яго зьявілася ў расейскай мове ў XVI ст., як і слова пытка (яны ўжо як тэрміны ў „Соборном уложении“ 1649 г., гл.: П. Черных. „Историко-этимологический словарь современного русского языка“, 1999).
Трэба думаць, акурат за Івана Жахлівага судовы допыт у Маскоўскай дзяржаве ператварыўся ў жорсткае катаваньне, што і адбілася ў тамтэйшай мове і прывяло да сэмантычнага кантрасту з усімі астатнімі славянскімі.
А ў нас выбар: могуць пытаць, а могуць і катаваць
У беларускай мове ёсьць словы дапытваць і допыт, але ўсё зьвязанае зь фізычнымі зьдзекамі з дапытванага завецца словамі катаваць, катаваньні. А той, хто такое чыніць, завецца кат.
Будзьма пільныя пры двумоўнай камунікацыі. Калі вы пахваліцеся, што сёньня вы цэлую гадзіну пыталі намесьніка дырэктара па ідэалёгіі, госьці з усходу могуць ня толькі вас не зразумець, але і паведаміць пра вас куда надо.
Хто „пытает судьбу“, а хто „выпрабоўвае лёс“
Беларускае слова пытаць і расейскія пытать, пытка ёсьць у фразэалягізмах, але зусім з розным значэньнем.
Беларускія „язык Вільні дапытае“, „хто пытае, той не блукае“ адпавядаюць рас. „язык до Киева доведет“.
„За папытаньне не даюць ні ў каршэнь, ні сьняданьня“, „хто пытае, той многа знае“ = рас. „за спрос не бьют в нос“.
А расейскае „попытка не пытка“ = бел. „спроба не хвароба“.
