Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Саветам хлеба не дадзём»


Як маляўніча часам выглядае беларуская зіма, калі няма зімы. Прабачце за таўталёгію. Соннае набрынялае неба навісае над пакрытай парэшткамі бруднага сьнегу зямлёй. Да гэтай карціны варта дадаць яшчэ від калгаснай вуліцы з шэрагам бэтонных мёртвых дамоў, з чорнымі байніцамі былых вокнаў. З-за далягляду тырчыць іржавая воданапорная вежа. На брудны бэтонны аўтобусны прыпынак пазірае бюст Міхаіла Фрунзэ. За бюстам рэвалюцыянэра стаіць даўно ня белены і аблезлы Дом культуры.

Каб пэйзаж беларускай стабільнасьці атрымаўся поўны, трэба яшчэ дадаць некалькі жанчын, якія стомлена ідуць з фэрмы. Парушаюць гэтую карціну толькі гукі старадаўняй песьні, што даносяцца з Дома культуры. Там сабралася група немаладых спадарынь і пара пажылых спадароў на рэпэтыцыю. Гэта фальклёрны калектыў «Купалінка». Створаны ў далёкім 89-м годзе дырэктаркай Дома культуры Надзеяй Вайцюль. Дырэктаркай вельмі рэдкай. Бо дамоў культуры ў нас шмат, але далёка ня ў кожным працуюць людзі, апантаныя пошукам і захаваньнем сьпеўнай спадчыны свайго рэгіёна.

— Мы хадзілі і ходзім у экспэдыцыі. Нас заўжды гасьцінна сустракаюць. Бачылі б вы іхныя вочы! Вочы носьбітаў тагачаснай культуры. Яны жывуць гэтай песьняй. Я гэта ўсё ўбірала ў сябе з маленства. Я яшчэ засьпела той час, калі сярпом жалі. Памятаю, як вянок рабілі з каласоў. Памятаю, як каза да мяне на каляды ў хату прыйшла. Я так перапужалася, што маці мяне адпойвала пасьля. Але гэтыя абрады былі.

Пані Надзея, кабета жвавая, усьмешлівая, з агнём у вачах і, што рэдкасьць, з самаіроніяй. Яна магла па сканчэньні Інстытуту культуры застацца ў сталіцы. Але не засталася.

— Мне ў Мінску было цесна. Ляцела на свабоду. У Мінску душна, цесна. Больш за тое. Гаспадыня мая мінская, у якой я жыла, гатовая была хату на мяне адпісаць. Я — «Не! Я павінна ехаць на вёску! Я там нарадзілася!» Вы калі-небудзь сустракалі такіх людзей? Я шкадавала пасьля, але дзеля дзяцей. Думаю — якая ж я дурная. Цяпер дзеці блукаюць, ні кватэры, нічога няма.

Калі дыскатэк няма з прычыны адсутнасьці моладзі. Калі кіна няма, бо і глядзельная заля не ацяпляецца, і любое кіно цяпер ёсьць у сеціве. Тады сельскі клюб становіцца самым сапраўдным клюбам. Клюбам людзей, якім ёсьць ня толькі што засьпяваць, але і што ўспомніць. Эвэліна, Марыя і Раіса ўспомнілі паваенную калектывізацыю. І як не хацелі былыя гаспадары аддаваць хлеб саветам.

— «Саветам хлеба не дадзём!» Так казалі нашы людзі ў сорак дзявятым годзе. Калгасы тады стваралі. Адна баба сноп жыта скрала, дык ёй далі восем гадоў турмы.

— Усё паадбіралі. Адны працадні пустыя засталіся.

— Але мяне заўжды дзівіла, што за гэтыя нішчымныя працадні людзі працавалі, як на сябе.

— Бо так былі прывучаныя.

— І за гэтыя працадні давалі зерня. Бо людзям трэба ж было нешта есьці.

— І прывыкшы былі працаваць.

Гаварыць з жанчынамі, якія вяртаюцца з фэрмы, вельмі цяжка. Адна празь сьлёзы мне паведаміла, што грошай іх сям’я ня бачыць зь лістапада. А ў калгасе працуе ўся сям’я. І муж, і двое дарослых дзяцей.

«Дык навошта вы там працуеце забясплатна?» — спытаў я.

«Каб да пэнсіі дапрацаваць», — адказала кабета і пайшла.

Гэта нават не пяцідзясяты год з пустымі працаднямі. Сёньня людзі гатовыя працаваць бясплатна. Каб некалі атрымаць пэнсію! Але вернемся зь няўтульнай вуліцы ў Дом культуры.

— Вунь у нас жывёлагадоўчы комплекс недабудавалі. Лукашэнка вінаваты? Пабудавалі помнік на вякі.

— Асвоілі грошы. Лепей казаць — прысвоілі.

— Навязалі нам налогі і на рукі, і на ногі. Увядуць яшчэ налог і на то, што паміж ног.

— Тым, хто працуе толькі ў калгасе, выжыць вельмі цяжка.

— Калі няма бацькоў-пэнсіянэраў.

— Зарплату даюць то мясам, то мукой. А за газ, за электрычнасьць чым заплаціць?

— А калі яшчэ дзеці вучацца!

— Ёсьць ужо такія сем’і, дзе няма нават бульбы паесьці.

Не, гэта ня клюб пажылых людзей. Гэта нейкі ротары-клюб. Клюб заможных людзей. Багатыроў па мясцовых мерках. Бо тут толькі пэнсіянэры — шчасьлівыя ўладальнікі сапраўдных грошай! А колькі гэтыя працаўнікі пагублялі ў дэвальвацыю 90-х! Марыя страціла 17 тысяч рублёў.

— Зьбірала ўсё жыцьцё. А купіла толькі цёплыя боты сыну. Так Бог даець.

— А мой дзядзька ўсё жыцьцё яблыкі вазіў у Ленінград прадаваў. Прыйшоў на пошту пасьля дэнамінацыі. Замест дзевяноста трох тысяч — дзевяць тысяч трыста. Купіў на іх гарэлкі, хоць ніколі да гэтага ня піў. І заснуў. Спаў цэлы дзень на вуліцы. Прачнуўся бяз грошай. Казаў: «Во які я быў дурань. Хай бы я ўсім вам, пляменьнікам, купіў бы па „Волзе“. Дык ведаў бы, што некаму прыгаджуся. А каму я цяпер трэба?»

— А цяпер што? Адну пэнсію на рукі, другую на кніжку. Па два, па тры мільёны.

Думаць пра тое, што будзе, калі і гэтыя мільёны ператворацца ў нішто, ня хочацца нікому. А вось як колішнія шматкватэрныя дамы з усімі выгодамі ператварыліся ў прывіды, мне жывапісала пані Надзея.

— Была ў вёсцы сталоўка з шыкоўнай заляю на сто чалавек. Вясельлі там гулялі. Пральня была. Бабы самі нічога ня мылі. Усё ў пральню насілі. У хатах была цяплынь, бо цэнтральнае ацяпленьне было. А пасьля ня стала грошай на цэнтральнае ацяпленьне. Разбурылася прачка. Няма каму стала абсталяваньне рамантаваць. Закрылася сталоўка. Пасьля адключылі цэнтральнае ацяпленьне. Сталі рабіць пячное ў гэтых кватэрах. Прабівалі столь. Дах там пакацісты. Ён стаў працякаць. Працоўныя месцы паступова скарачаліся. Людзі сталі выяжджаць. І выяжджалі. Так гэта ўсё і разбурылася.

Ад колішняга багацьця застаўся толькі клюб. Перайменаваны ў Дом фальклёру. Але пакуль стаіць гэты будынак, пакуль у ім працуе Надзея Вайцюль, пакуль ёсьць каму сьпяваць, не такім безнадзейным здаецца сёньняшні дзень.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG