Зьміцер Падбярэскі: Менск можна назваць эўрапейскім горадам музыкі

Зьміцер Падбярэскі — журналіст, музычны крытык, пісьменьнік, намесьнік галоўнага рэдактара часопіса «Мастацтва» — расказвае пра сваю новую кнігу, аналізуе апошнія зьявы і тэндэнцыі ў сучаснай беларускай папулярнай музыцы, разважае пра праблему аўтарскага права.

Вячаслаў Ракіцкі: Зьміцер, перадусім віншую вас з выхадам у сьвет вашай новай кнігі прозы. Вы назвалі яе «Брыдкія аповеды». Што значыць «брыдкія»? У слове «брыдкія» —жанравыя ці зьместавыя характарыстыкі?

Зьміцер Падбярэскі: І жанравыя, і зьместавыя. Перадусім зьмест набліжаны да фэнтэзі, таксама трэш збліжаецца з жорсткім рэалізмам.

Ракіцкі: Нашага часу?

Падбярэскі: І нашага часу, і часу мінулага. У кнізе я зьмясьціў адну аповесьць, якая раней не друкавалася. Яна прысьвечаная тэматыцы, зьвязанай з забойствам незалежнага беларускага журналіста Алега Бябеніна.

Ракіцкі: І таму на вокладку вы вынесьлі наступную цытату з кнігі: «Я стаміўся баяцца. Цяпер няхай Ён баіцца мяне»?

Падбярэскі: Гэтая фраза ня тычыцца аповесьці «Памылка 404». Гэта цытата з апавяданьня, якое ўжо друкавалася некалькі гадоў таму. Страх перамагае герой гэтага апавяданьня. І вось жа цікава, што яно тэматычна блізкае да асноўнай сёлетняй беларускай падзеі — атрыманьня Сьвятланай Алексіевіч Нобэлеўскай прэміі. І ў маім апавяданьні ідзе гаворка пра ляўрэата міжнародных пісьменьніцкіх прэміяў, які на радзіме быў упершыню за сваё жыцьцё запрошаны на афіцыйную цырымонію.

Ракіцкі: Страх усё яшчэ застаецца актуальнай праблемай для беларускага грамадзтва — і, адпаведна, для беларускай літаратуры?

Падбярэскі: У істотнай ступені ён прысутнічае. Магчыма, яго вонкава і немагчыма заўважыць, але ўнутры ён усё ж сядзіць. Нядаўна я ў інтэрнэце прачытаў вось пра такі выпадак. Чалавек вельмі сталага веку, які ваяваў, быў у палоне, уцёк з палону, зноў сеў за штурвал самалёта, пасьля вайны вярнуўся дахаты. І калі ён корпаўся ў гародзе, пад’ехала машына з надпісам «хлеб». Зь яе выйшлі людзі і забралі гэтага чалавека на некалькі гадоў лес нарыхтоўваць. Днямі ён таксама корпаўся ў гародзе, і раптам каля ягонага дома спынілася машына з надпісам «хлеб». У чалавека імгненна здарыўся інсульт. Вось яна, трагічная ілюстрацыя страху, які сядзіць вельмі глыбока ў душах, бадай што, кожнага чалавека.

Ракіцкі: Перадусім вас ведаюць як музычнага крытыка. І ў вашым ранейшым рамане «Саксафон Чынгісхана» дзеяньне адбываецца ў сьвеце музыкаў. У новай кнізе гэтая тэма прысутнічае?

Падбярэскі: У гэтай кнізе пра музыку практычна нічога няма. Але я цяпер заняты праблемай перавыданьня маёй «Энцыкляпэдыі беларускай папулярнай музыкі». Выдавец вось ужо год корпаецца з рукапісам. Шмат абнаўленьняў будзе, нямала і новых артыкулаў.

Ракіцкі: І якімі падзеямі, зьявамі 2015 году вы дапоўніце гэтую энцыкляпэдыю?

Падбярэскі: Па-першае, я дапаўняю ранейшыя артыкулы пра выканаўцаў, якія працягваюць працаваць, згадкамі пра ўзнагароды, выступы на фэстывалях, пра іхныя новыя кліпы, альбомы. Будуць і новыя артыкулы пра новыя імёны, якія зьявіліся ў 2015 годзе, прыкладам, пра гурты « TonqiXod» і Navi, іншых выканаўцаў.

Ракіцкі: Якія вашы найбольшыя асабістыя ўражаньні ад музычнага жыцьця Беларусі ў 2015 годзе?

Падбярэскі: Найперш я хацеў бы сказаць пра 55-годзьдзе Ігара Варашкевіча — прадстаўніка другой хвалі беларускай рок-музыкі і першай беларускамоўнай хвалі. Што да тэндэнцыяў, дык мне падаецца прынцыпова важнай рэзанансная палеміка вакол песьні «Малітва» Алега Моўчана. Бальшыня людзей абаранялі Насту Шпакоўскую. Я ж адразу стаў на бок Алега Моўчана. Людзі, давайце ўсё ж трымацца законаў, калі не адміністрацыйных, дык хоць бы маральных. Нельга браць чужое без дазволу.

Ракіцкі: У дадзеным выпадку быў узяты цалкам чужы твор і выкананы. А ці часта ў Беларусі здараюцца выпадкі, калі без спасылак на аўтарства бяруцца чужыя мэлёдыі, музычныя фразы, ноты з чужых твораў?

Падбярэскі: На жаль, такое таксама ёсьць. Трэба рэальна глядзець на кляс тых стваральнікаў і песень, якія прысутнічаюць у Беларусі. Таксама трэба здаваць сабе справу, што мы, як і раней, крочым ззаду тых працэсаў, якія адбываюцца ў сьвеце.

Ракіцкі: Наколькі шырокі ў Беларусі разварот сучаснай папулярнай музыкі? Я маю на ўвазе, і рок, і поп-музыку, і джаз.

Падбярэскі: Ён практычна не адрозьніваецца ад таго развароту, які ўласьцівы нават ня вельмі блізкім да Беларусі краінам. Стылістычна ён пашыраецца. Адбылася ў 2015 годзе і знамянальная для беларускай папулярнай музыкі падзея. Беларускі музыка Антон Мацулевіч, які быў барабаншчыкам у гурце IQ-48, атрымаў дзьве намінацыі на «Грэмі» за супольны разам з амэрыканскімі выканаўцамі музычны праект. І для мяне нават не істотна, ці атрымае ён гэтую прэстыжную ўзнагароду — істотны сам факт, што ўпершыню музыка зь Беларусі намінаваны на «Грэмі». А чаму ж прадстаўнікі нашага, так бы мовіць, шлягернага цэху ня могуць выйсьці на міжнародны ўзровень, хоць і рвуцца на сьпеўны конкурс «Эўрабачаньня»? Дарэчы, сёлета не адбылася нацыянальная музычная прэмія. Чаму? Ніхто толкам так і не растлумачыў. Я бачу тут дзьве прычыны. Калі на гэтую прэмію не разглядаюцца многія нашы выканаўцы, якія ня маюць магчымасьцяў выступаць у Беларусі, кола прэтэндэнтаў на асноўныя намінацыі зусім невялічкае. І, магчыма, арганізатары гэтай нацыянальнай прэміі проста пабаяліся, што пойдуць па другім коле. З другога боку, я думаю, што яны задумаліся, што дакладнай канцэпцыі, каго вылучаць на прэмію і як выбіраць пераможцаў, дагэтуль не існуе.

Ракіцкі: Ці не здаецца вам, што цягам 2015 году адбылася пэўная лібэралізацыя музычнай прасторы ў Беларусі? Прыкладам, на адзінай беларускамоўнай, дарэчы, дзяржаўнай, FM-радыёстанцыі «Сталіца» вельмі шмат гучыць беларускіх выканаўцаў. Прычым іх аж так шмат, што нават хочацца сказаць, што сёньня ў Беларусі сьпяваюць і жук і жаба. І ўсе яны трапляюць у ратацыю музычнага вяшчаньня. Мо ўсе заслоны і бар’еры, каб трапіць у эфір, ужо зьнятыя?

Падбярэскі: Я ня думаю, што яны канчаткова зьнятыя. Таму ж Зьмітру Вайцюшкевічу не даюць дазволаў на сольныя канцэрты ў Менску, але на вечарыне памяці Генадзя Бураўкіна ён выходзіў на філярманічную сцэну. Пасьлядоўнасьці ў гэтым пытаньні няма.

Ракіцкі: А мо гэта не праблема культурнай палітыкі ў краіне, а цэнзура з боку пэўных чыноўнікаў, якія адчуваюць страх за сябе? З шэрагу тых страхаў, пра якія мы на пачатку размовы і гаварылі з вамі?

Падбярэскі: Я з гэтым згодны. Гэта вельмі істотны фактар.

Ракіцкі: А ці правільна гэта, калі кожны, хто абы толькі хацеў засьпяваць, сьпявае, у тым ліку і ў радыёэфіры?

Падбярэскі: Можа, вам падасца гэта парадаксальным, але ж... Калі за савецкім часам існавалі мастацкія рады, канечне ж, такой нізкай якасьці сьпеўная творчасьць, якую часта сёньня мы чуем, ні на канцэртныя пляцоўкі, ні ў радыё- і тэлеэфір не трапляла.

Ракіцкі: Але ж жаданьне разьвіваць айчынную музыку вартае ўхваленьня...

Падбярэскі: Гэта не разьвіцьцё, гэта нейкая мітусьня. Магчыма, я пакрыўджу многіх выканаўцаў, але, тым ня меней — мітусьня ў нейкай багне. Шмат пены, а вынікі — ніякія. Вось адной з істотных праблемаў, якая выявілася выпукла і ў 2015 годзе, я лічу праблему арганізацыі музычнага матар’ялу. Прыкладам, я паслухаў альбом гурту Šuma, які мне вельмі падабаецца за цікавае спалучэньне электронікі з сапраўдным, аўтэнтычным фальклёрным матар’ялам, і мне падалося, што вырашаны гэты альбом вельмі аднастайна. Сёньня бракуе палёту менавіта музычнай думкі, няма яскравых аранжыровак. Вось яшчэ адна праблема. Гэтаму таксама трэба вучыцца.

Ракіцкі: А магчымы ў Беларусі такі, прыкладам, праект, як ва Ўкраіне «Х-фактар»?

Падбярэскі: Цалкам магчымы, і за гэта трэба брацца. Але пакуль папулярная музыка — не аб’ект увагі з боку бізнэсу, наўрад ці нешта можа адбыцца.

Ракіцкі: Цікава, што з боку ўлады акурат поп-музыцы аддаецца ўвага. Аляксандар Лукашэнка ордэны, мэдалі, віншаваньні раздае поп-выканаўцам. Праўда, відавочная перавага цікавасьці да расейскай састарэлай, так бы мовіць, папсы — натуральна, адпаведна свайму густу. А як па мне — абы-каму. Спачувальнага сьмеху вартае ўзнагароджаньне на Менск-арэне нейкага Дробыша з Расеі ордэнам Францішка Скарыны... Дзяржаўным клопатам стаў безвыніковы ўдзел беларускага прадстаўніка ў сьпеўным конкурсе «Эўрабачаньня». «Славянскі базар» гадамі ладзіцца, які для беларускай музыкі таксама не дае плёну. Дык чаму бізнэс маўчыць? Можа, зь яго дапамогаю нешта б зрушылася ў бок густу і прафэсіяналізму?

Падбярэскі: Прысутнічае пэўная асьцярожнасьць у стаўленьні бізнэсоўцаў да айчынных выканаўцаў. І найперш — да беларускамоўных. Іх можна зразумець. Трэба прызнаць, што большасьць канцэртаў айчынных выканаўцаў на клюбным узроўні адбываецца пры невялікай колькасьці людзей. Ці не адзіным выключэньнем стаў канцэрт у клюбе Re:Public гурту Re1ikt, на якім гомельскі гурт прэзэнтаваў новы дыск. Даволі вялікі клюб быў амаль што цалкам запоўнены, дзесьці каля тысячы чалавек. Для мяне гэта сталася нечаканасьцю. Вось калі кожны калектыў топавага ці калятопавага ўзроўню будзе на свае канцэрты зьбіраць столькі людзей, думаю, прадстаўнікі бізнэсу пачнуць у іх дзейнасьць укладаць грошы.

Ракіцкі: Мы з вамі добра памятаем, як паўставаў беларускі рок, як узьнікалі і разьвіваліся лепшыя беларускія гурты — «Мроя», «Бонда», «Уліс», «Крама», «Палац», «НРМ». Ці працягваюцца традыцыі, закладзеныя гэтымі гуртамі? А мо сёньня новыя выканаўцы пераймаюць найперш стылі з Усходу, Захаду?

Падбярэскі: Апошнімі гадамі, мо нават у 2015 годзе, гэта было найбольш заўважна, нашы музыкі ўсё часьцей і часьцей зьвярталіся да фальклёрных матываў, традыцыйнага беларускага сьпеву. На маё глыбокае перакананьне, беларускую сучасную музыку ў розных жанрах і стылях можна зрабіць непаўторнай, перадусім абапіраючыся на гэты вельмі магутны традыцыйны, старадаўні пласт культуры. Я ўжо ўзгадваў праект Šuma. Зноў жа Re1ikt апасродкавана таксама зьвяртаецца да фальклёру. Нездарма іхны апошні альбом называецца «Лекавыя травы». На вокладцы — выява жанчыны зь нейкімі зёлкамі. Нават у такі спосаб зварот ёсьць. А ў тых калектываў, якія імкнуцца ствараць тое, што цяпер модна (усё роўна дзе — на захадзе ці на Ўсходзе), выходзіць сэканд-хэнд.

Ракіцкі: А што з джазам? Калісьці ў Менску былі джазавыя клюбы. І на вялікіх сцэнах, улучна зь філярманічнай, адбываліся цікавыя канцэрты. Мо джаз увогуле сёньня не запатрабаваны ў Беларусі?

Падбярэскі: Джаз насамрэч ня вельмі запатрабаваны. Зрэшты, ён тут запатрабаваны прыкладна гэтак жа, як і ўсюды ў сьвеце. Недзе каля пяці працэнтаў ад той публікі, якая ўвогуле слухае музыку і ходзіць на канцэрты, — гэта прыхільнікі джазу. І вельмі варта вітаць адну з падзеяў ужо мінулага, 2015 году, якая, выглядае, можа стаць тэндэнцыяй, — гэта цыкл джазавых канцэртаў ля менскай Ратушы. Тым самым Менск пацьвердзіў сваё далучэньне да эўрапейскай традыцыі. І вось заўважце, калі ласка: калі джазавыя канцэрты зьмяніліся акадэмічнымі, публікі ня стала меней. І справа ня ў тым, што імпрэзы былі бясплатныя. Яны далі нам урок. Прапагандаваць сур’ёзныя віды музычнага мастацтва насуперак «папсе» трэба і больш агрэсіўна, і больш свабодна. Усё проста: плошча старога гораду, Ратуша, цёплы летні вечар — і гучыць музыка.

Ракіцкі: Менск стаў ці можа стаць горадам сучаснай, новай музычнай культуры?

Падбярэскі: Калі ўлічыць, што сюды прыяжджаюць і вядомыя, хай нават на сёньня і ня надта актуальныя, выканаўцы сусьветнай рок-музыкі, што сюды любяць прыяжджаць і безумоўныя аўтарытэты, прызнаныя ва ўсім сьвеце выканаўцы музыкі клясычнай, дый квіткі сталі каштаваць на тым жа ўзроўні, як і ва ўсім сьвеце, і яны раскупляюцца, — значыць, Менск можна назваць эўрапейскім горадам музыкі. Яшчэ хачу падкрэсьліць такі факт. Пастаянна выпускнікі нашых вышэйшых музычных ВНУ, творцы, якія тут пачыналі кар’еру ў галіне акадэмічнай музыкі, добра каціруюцца і на сусьветных рынках. Апошні прыклад — сьпявачка зь Менску Надзея Кучар прызнаная найлепшай опэрнай сьпявачкай сьвету на конкурсе Бі-Бі-Сі. Ну, а чаму яе тут не ўтрымалі, гэта ўжо іншая справа. Было б выдатна, каб яна прадстаўляла наш Вялікі тэатар, а не тэатар іншай краіны.

Ракіцкі: Так, ёсьць тэндэнцыя, што таленавітыя выканаўцы пакідаюць краіну. У гэтай студыі, перад гэтым мікрафонам, у гэтай жа праграме я размаўляў зь піяністамі Вольгай Сьцяжко і Віталём Стахіевічам, якія з посьпехам працуюць на Захадзе... Зьміцер, чаго б вы асабіста пажадалі і сабе, і беларускай культуры на год 2016-ты?

Падбярэскі: Усім, хто займаецца мастацтвам, я жадаю больш імправізацыі і сьмеласьці ў творчасьці. Нічога ня трэба баяцца.