Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Няма фінансаваньня — няма і сур’ёзных дасьледаваньняў cталінскіх рэпрэсій, — Леанід Маракоў


Міністэрства культуры Расейскай Фэдэрацыі спыняе фінансаваньне дасьледаваньняў пэрыяду сталінскіх рэпрэсій. Як гэта паўплывае на беларускіх дасьледчыкаў, на доступ да расейскіх архіваў?

Беларускія навукоўцы-гісторыкі, пісьменьнікі такому рашэньню Міністэрства культуры Расеі не зьдзіўляюцца. Бо апошнім часам там адбылася пераацэнка каштоўнасьцяў — такое меркаваньне выказаў кандыдат гістарычных навук, дасьледчык тэмы палітычных рэпрэсій Ігар Кузьняцоў:

Ігар Кузьняцоў
Ігар Кузьняцоў

«У іх такое рашэньне прынята, магчыма, цалкам аб’ектыўна, таму што ўхваленая новая канцэпцыя выкладаньня гісторыі, новыя падыходы — што Сталін ужо зьяўляецца мэнэджэрам, а таксама гэта могуць матываваць тым, што шмат грантаў, праектаў, якія былі ўжо адпрацаваныя, і гэта тэма дастаткова дасьледаваная. Таму фармальна ў іх ёсьць падставы пра гэта заяўляць».

Такой жа думкі прытрымліваецца і пісьменьнік Леанід Маракоў, аўтар 10-томнага энцыкляпэдычнага даведніка «Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асьветы, грамадзкія і культурныя дзеячы Беларусі»:

Леанід Маракоў
Леанід Маракоў

«Некалькі гадоў таму яны прызналі, што Сталін — вялікі мэнэджэр, з масавага забойцы зрабілі вялікага мэнэджэра, а нядаўна пачалі прасоўваць ідэю пераназову горада ў Сталінград. Так што нічога дзіўнага.

У нас няма фінансаваньня, але пакуль і ня душаць за дасьледаваньні. І выходзяць кніжкі, праўда, у асноўным за свае сродкі. Некаторыя моцныя кніжкі нават праскочылі, так бы мовіць, і выдадзеныя ў дзяржаўных выдавецтвах. Так што пакуль ціха, пакуль ня душаць. Але, канечне, калі няма фінансаваньня — няма і пэрспэктывы, няма сур’ёзных дасьледаваньняў».

Паводле Ігара Кузьняцова, больш за паўтара мільёна беларусаў прайшло праз сталінскія рэпрэсіі. І ў першыя гады незалежнасьці краіны, на пачатку 1990-х у Інстытуце гісторыі Нацыянальнай Акадэміі навук была створана працоўная група з пяці навукоўцаў, якія займаліся тэмай сталінскіх рэпрэсій, распавядае Ігар Кузьняцоў:

«І яна праіснавала літаральна да 1996 года, і затым яна была ліквідаваная. Гэта быў не праект, проста штатныя супрацоўнікі займаліся вывучэньнем ў тым ліку і гэтай тэмы. Потым яна была закрыта, і да гэтага часу ў Беларусі наагул ня тое што няма фінансаваньня, не абаронена ні адна дысэртацыя, ні адзін дыплём. То бок у нас з 1996 года закрыта фактычна ўсё».

А навукоўцы, якія працавалі па гэтай тэме, зь цягам часу былі, так бы мовіць, «вышчымленыя» з Інстытуту гістрорыі, звольненыя з Акадэміі навук (сярод іх была Тацяна Процька, якая зрабіла дасьледаваньне «Палітычныя рэпрэсіі ў Беларусі. Гісторыя і сучаснасьць», Ніна Стужынская ды іншыя).

На пачатку 1990-х некаторым беларускім дасьледчыкам пашанцавала трапіць у архівы КДБ. Але такая «адліга» хутка скончылася, дый кола дасьледчыкаў было вельмі абмежаванае. Ці ёсьць магчымасьць для беларускіх гісторыкаў працаваць у расейскіх архівах? Ігар Кузьняцоў кажа:

«Нашы могуць трапіць. Абмежаваньняў асаблівых няма для грамадзянаў Беларусі, таму што гэта Саюзная дзяржава. Іншае пытаньне, што расейскія архівы ў апошні час таксама ўжо абмежаваныя для допуску і расейскіх дасьледчыкаў. Але там значна менш абмежаваньняў, чым у нас. І раней расейскія дасьледчыкі наагул маглі ў архівах ФСБ працаваць. А ў нас гэта магчымасьць была вельмі кароткатэрміновая, яе хуценька закрылі, і пасьля 1996 года ніхто такую магчымасьць атрымаць ня мог».

Пазьней тэму сталінскіх рэпрэсій спрабавалі дасьледаваць і маладыя навукоўцы. Да прыкладу, у 2007 годзе гісторык Ірына Кашталян, абараніла кандыдацкаю дысэртацыю на тэму «Штодзённае жыцьцё беларускага грамадзтва ў 1944 — 1953 гадох», але гэту працу не зацьвердзіла Вышэйшая атэстацыйная камісія. Некалькі гадоў Ірына Кашталян працуе над праектам «Беларускі архіў вуснай гісторыі».

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG