Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Койданава замест Дзяржынску, Качэрычы замест Кіраўску, але ці вяртаць назву Раманава замест Леніна?


Сяргей Харэўскі
Сяргей Харэўскі

Якія беларускія гарады і паселішчы давядзецца пераймяноўваць, калі хваля дэкамунізацыі з Украіны дакоціцца да Беларусі? На пытаньні адносна беларускай дэкамунізацыі ў сфэры тапанімікі адказаў гісторык, мастацтвазнаўца Сяргей Харэўскі.

Карэспандэнт: Ва Ўкраіне прыняты закон, які абавязвае цягам паўгода зьнесьці помнікі камуністычнага рэжыму, замяніць камуністычныя назвы вуліц і вярнуць населеным пунктам іх гістарычныя назвы. Аказалася, што ва Ўкраіне пад перайменаваньне падпадаюць дзясяткі гарадоў, у тым ліку вялікія абласныя цэнтры, як той жа Днепрапятроўск ці буйны порт Ільічоўск. Адных Дзяржынскаў прыйдзецца пераймяноўваць некалькі. А наколькі маштабнае перайменаваньне населеных пунктаў чакае Беларусь, калі і да яе дойдзе чарга займацца дэкамунізацыяй?

Харэўскі: Варта адзначыць, што, нягледзячы на ўсе намаганьні па саветызацыі Беларусі, у тым ліку ў часы Пятра Машэрава, насамрэч зусім ня шмат у нас такой выразна савецкай тапанімікі. Качэрычы ў Кіраўск перайменавалі, Койданава перайменавалі ў Дзяржынск, прычым назву станцыі Койданава пакінулі, яшчэ ёсьць райцэнтар Акцябрскі — такі дзіўны небеларускі нэалягізм замест беларускай Рудабелкі. А астатнія, кшталту Светлагорску замест Шацілкавіч ці Слаўгарада замест Прапойску — гэта ўсё ж ня чыста савецкія назвы. То бок калі казаць пра перайменаваньне населеных пунктаў з савецкімі назвамі — гэта ня вельмі для нас актуальна. Не параўнаць з Украінай, дзе ў кожнай вобласьці ў цэнтральнай, усходняй ці паўднёвай частках краіны ёсьць такія выразна савецкія назвы.

Карэспандэнт: Вы ня лічыце, што нам увогуле патрэбнае перайменаваньне гарадоў?

Харэўскі: Проста гэтая праблема не такая вострая ў нас. У нас востра стаіць праблема перайменаваньня вуліц. Тут мы маем калясальны пласт. У тым жа Менску больш за 70% тапанімікі зьвязана з савецкім пэрыядам. У нас дэсаветызацыя назваў вуліц адбываецца спакваля і непасьлядоўна. Пасьля 90-х гадоў гэтая справа была згорнутая, перайменаваньні адбываюцца кропкава. Кіраўніцтва Менгарвыканкаму ўвогуле заняло рашучую пазыцыю, што хопіць перайменаваньняў, і нават працягвае прышчапляць новыя савецкія назвы. Вось назвалі набярэжную Сьвіслачы ў гонар воінаў-інтэрнацыяналістаў, а цяпер, у сьвятле падзеяў ва Ўкраіне, гэта гучыць вельмі двухсэнсоўна. У Менску проста вяртаньня гістарычных назваў для дэсаветызацыі тапанімікі недастаткова, бо такіх вуліц няшмат, яны толькі ў цэнтры. І нават калі ў Менску вярнуць назвы 10 вуліц — гэта ня зьменіць сытуацыі цалкам.

Карэспандэнт: Хіба можна правесьці десаветызацыю назваў вуліц і не закранаць назваў паселішчаў? Вось пад Берасьцем ёсьць пасёлак Ленінскі, у Магілёўскай вобласьці — вёска Леніна, дзе пачынала баявы шлях польская дывізія імя Тадэвуша Касьцюшкі. Няўжо на вякі пакінуць гэты напамін пра таталітарнае мінулае?

Харэўскі: Тут трэба яшчэ разабрацца і вызначыцца, што на што мяняць. Леніна ў Магілёўскай вобласьці, пра якое вы кажаце, раней называлася Раманава. Ці варта вяртаць гэтую назву? Даволі дыскусійнае пытаньне. А ёсьць яшчэ мястэчка Ленін Жыткавіцкага раёну — дык гэта спрадвечная яго назва. Таксама мяняць, бо людзі ўсё роўна ж будуць зьвязваць гэтую назву з пэўнай асобай? Альбо: ці лічыць савецкай назвай вельмі беларускую назву Чэрвень, якая зьявілася ў гонар таго, што мястэчка Ігумен у чэрвені 1919 году Чырвоная армія адбіла ў палякаў? То бок у выніку мы вядзем размову пра 5–6 тапонімаў, якія па вялікім рахунку ня робяць надвор’я ў сьвядомасьці народу, бо гэта ня самыя вялікія гарады і мястэчкі.

Карэспандэнт: Але ёсьць прыклады больш пэўныя. Вось Дзяржынску трэба вярнуць гістарычную назву Койданава — ці і тут ня варта чапаць?

Харэўскі: Мяркую, безумоўна трэба. Я катэгарычна за тое, што трэба вяртаць гістарычныя назвы нашым паселішчам і вуліцам. І за тое, каб знаходзіць добрыя назвы для раёнаў вялікіх гарадоў замест гэтых Кастрычніцкіх, Савецкіх і Фрунзенскіх раёнаў. Але я не лічу, што народ ня можа памыляцца, і заклікаю не рабіць перайменаваньня з гарачкі, не пускаць гэтую справу на самацёк, каб не нарабіць зноўку памылак. Вось калі ў вас баліць зуб, дык вы ідзяце да стаматоляга? Гэтак і тут. Калі паўстане такое пытаньне, павінна быць складзеная камісія з адмыслоўцаў у тапаніміцы, гісторыкаў, філёлягаў, якія дадуць, спусьцяць уніз гэты рэцэпт — што рабіць, каб вылечыць хваробу. Натоўп тут не павінен дзейнічаць. У гэтым сэнсе мне вельмі падабаецца прыклад Літвы, дзе ў Вільні сабралася камісія з адмыслоўцаў і за месяц зрабілі сто перайменаваньняў вуліцаў. Выдрукавалі на чатырох мовах брашуркі з указаньнем новых маршрутаў і тлумачэньнямі, чаму была вернутая тая ці іншая назва. І людзі з гэтым пагадзіліся. Мяркую, і нам трэба гэтак рабіць, таму што калі мы пачнём галасаваць за новыя назвы Фрунзенскага раёну, дык усё гэта ператворыцца ў фарс. Або, прыкладам, ці трэба пакідаць у вёсцы Газа Астравецкага раёну помнік Карлу Марксу? Я жартую, што на Гарадзеншчыне можна толькі памяняць на помніках Марксу імя з Карла на Міхаіла, ураджэнца Слоніма, які знакаміты тым, што стварыў славутую кампанію супэрмаркетаў «Маркс і Спэнсэр». У нас, на шчасьце, ёсьць час, каб паставіцца да гэтага з доляй гумару, ёсьць час, каб паставіцца да гэтага крэатыўна. Вось як быць з тымі помнікамі Леніну, якіх сотні, але зь іх, можа, толькі тузін мае нейкую мастацкую і гістарычную каштоўнасьць? Хай камісія адмыслоўцаў вызначыць, якія вартыя захаваньня, і прызначыць ім месца ў музэях, а астатнія з-за нізкіх эстэтычных якасьцяў і нетрываласьці матэрыялу мусяць быць пушчаныя ў друз. Калі мы не талібы.

Карэспандэнт: Супроць перайменаваньняў часта гучыць той аргумэнт, што гэта вельмі дарагое мерапрыемства, да таго ж яно нясе людзям доўгачасовыя невыгоды. Хіба ня гэтак?

Харэўскі: Ведаеце, хто хоча, той шукае магчымасьці, хто ня хоча, шукае прычыны. За 22 гады ужо можна было некалькі разоў усё перайменаваць, калі б было такое жаданьне. Ня думаю, што правядзеньне «Дажынак» альбо бясконцае сьвяткаваньне мілітарных сьвятаў абыходзіцца таньней. Але тут павінна быць ініцыятыва як зьверху, гэтак і зьнізу, бо таксама будзе дзіўнавата гвалтам пераймяноўваць, пакуль людзі да гэтага не гатовыя, калі людзі прызвычаіліся называць сябе «дзяржынцамі».

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG