Менскія кадэты славяць Чачэнскую вайну
Днямі ў Магілёве праходзіў конкурс патрыятычнай песьні сярод кадэцкіх вучэльняў Беларусі «Чырвоныя гвазьдзікі», прымеркаваны да 70-годзьдзя перамогі ў Вялікай Айчынай вайне. Адзін з нумароў канкурсанты, навучэнцы Менскай абласной кадэцкай вучэльні імя Фрунзэ, прысьвяцілі падзеям найноўшай расейскай гісторыі — Чачэнскай вайне.
Камэнтар удзельніка пастаноўкі прагучаў у сюжэце рэгіянальных навін з Магілёўшчыны на канале Беларускага тэлебачаньня:
«Мы прадстаўляем нумар пра тое, як чалавека забіраюць на вайну ў Чачню. Хочам паказаць, наколькі сувора там было», — казаў кадэт у сюжэце.
На пытаньне Радыё Свабода, чаму менавіта такую тэму абралі для конкурсу, выканаўца абавязкаў дырэктара Менскай кадэцкай вучэльні адказала так:
«Каўкаская вайна — гэта выбар пэдагога-арганізатара, які рыхтаваў дзяцей да конкурсу. Дзецям таксама спадабалася гэтая тэма — пра Каўкаскую вайну»
Карэспандэнтка: «А якое дачыненьне гэта мае да Беларусі?»
«Гэта быў конкурс ваенна-патрыятычнай песьні, а не прысьвечаны Перамозе. Можа, таму нас і не ўключылі ў прызавыя месцы... Песьня вядомая, расейскай групы, мы проста яе перасьпявалі. Гэта ня аўтарская песьня».
Між тым нават у суседняй Расеі стаўленьне да вайны ў Чачні неадназначнае. Расейскае кіраўніцтва наагул пазьбягае ўжываць слова «вайна», гаворачы пра адносна нядаўнія падзеі на Паўночным Каўказе.
Як паставілася журы конкурсу да выбару менскіх кадэтаў?
Старшыня журы, дырэктар Магілёўскай абласной кадэцкай вучэльні падпалкоўнік Андрэй Балабанаў кажа, што ў выступленьнях канкурсантаў увага аддавалася найперш прафэсіяналізму выкананьня і мастацкаму вобразу, які ствараўся на сцэне. Палітычны складнік не абмяркоўваўся:
«Што значыць — вайна наша ці ня наша? Расейскі народ ад беларускага ніколі не аддзяляў і аддзяляць ня буду. Такой жа пазыцыі, наколькі я разумею, трымаецца і кіраўнік нашай дзяржавы», — адрэагаваў суразмоўца на заўвагу, што Чачэнская вайна ня мае ніякага дачыненьня да беларускай гісторыі.
«Ідэалаў у нас дастаткова — і беларускіх, і савецкіх. І вялікая Перамога, якой быў прысьвечаны наш конкурс песьні — яна кавалася не без удзелу ўсіх астатніх народаў вялікага Савецкага Саюзу. Песьні пра мужнасьць, абавязак, вайсковую доблесьць — яны заўжды патрыятычныя. Мы палітычных тэмаў не перасьледавалі. У нас у палажэньні дакладна агаворана, пра што павінны быць песьні — пра любоў да радзімы».
Дырэктар Магілёўскай абласной кадэцкай вучэльні прызнаецца, што цяперашняя моладзь блытаецца ў героях савецкай гісторыі. Спадар Балабанаў спасылаецца на ўласныя прыклады кантактаў з маладымі людзьмі на гэты конт:
«На мае пытаньні, хто такі Ленін, многія не маглі адказаць. Гаворачы пра герояў Вялікай Айчынай вайны, беларускага партызанскага руху, я чуў такія імёны, як Ота Юльевіч Шміт».
Пра ўзровень знаёмства будучых беларускіх вайскоўцаў зь беларушчынай Андрэй Анатолевіч выказваецца асьцярожна:
«Вывучаюць беларускую мову, беларускую літаратуру, творы беларускіх аўтараў, беларускі фальклёр, звычаі і гісторыю. Але наколькі ведаюць — гэта цяжка сказаць. Калі глядзець на адзнаку ў атэстаце ці ацэначнай ведамасьці, то гэта будзе адно, а калі вы хочаце сацыялягічнае дасьледаваньне, дык гэта будзе іншае».
«Што зроблена прымусовай русыфікацыяй, ніякай вайной ня зробіш»
Тое, што цяперашняя беларуская моладзь выхоўваецца на сумнеўных каштоўнасьцях і ідэалах, якія ў бальшыні сваёй ня маюць ніякага дачыненьня да беларускай культуры і гісторыі, — для вэтэрана Другой усясьветнай вайны, літаратара Фэлікса Шкірманкова не навіна. На ягоную думку, тое, што цяпер адбываецца ў Беларусі зь беларускай культурай, вядзе да бяспамяцтва. Фэлікс Уладзімеравіч згадвае нядаўнюю імпрэзу ў ягоным родным Слаўгарадзе, прымеркаваную да Году моладзі. На ёй, абураецца вэтэран, не прагучала ніводнага беларускага слова:
«Павінна гучаць беларуская мова — а хто і дзе яе чуў? Вось адсюль яно ўсё паходзіць. Калі загубіць мову, то зьнікне народ і ня будзе ў нас незалежнай дзяржавы. Адбіваецца гістарычная памяць у людзей, і яна ўжо амаль адбіта. Таму ў іх сёньня застаецца чарка, скварка ды іншамарка. І гэта падтрымліваецца. Цяпер зроблена ўсё так прымусовай русыфікацыяй, што ніякай вайной ня зробіш».
На думку Фэлікса Шкірманкова, у дзяржаўнай ідэалёгіі тэма Айчынай вайны паволі будзе адыходзіць, бо становіцца ўсё меней яе ўдзельнікаў. На яе месца ідэолягі адшукаюць іншую вайну.
«Калі ў першым акце вісіць стрэльба, то ў другім яна абавязкова стрэліць»
Культуроляг, выкладчык Беларускай акадэміі мастацтваў і ЭГУ Сяргей Харэўскі выказвае меркаваньне, што «званочкі ўжо трывожаць»:
«Калі дзіця ў піянэрлягеры ці на конкурсе скача з шашкай у нейкіх казацкіх, кубанскіх танцах і гуляецца ў аўганскую ці чачэнскую вайну, то гэта нават нейкім бокам цяжка прышпіліць да ваенна-патрыятычнага выхаваньня. Таму, я думаю, усё гэта схлыне. Але званочкі насамрэч вельмі трывожныя. Таму што вось гэтыя натужныя спробы прышпіліць нам нейкія расейскія штампы, схемы, уплішчыць нас, сіламоц зацягнуць нас у гэты „русский мир“ — яны радыкалізуюць усе бакі гэтага працэсу.
Калі замест таго, каб насіць букеты народным паэтам-клясыкам, езьдзяць кудысьці на „Лінію Сталіна“ бегаць у камуфляжы, гуляцца ў аўганскую вайну, гэта сьведчыць пра тое, што ідзе працэс разлому ў нашай грамадзянскай сьвядомасьці. Гэтая натужная, надрыўная мілітарызацыя дзіцячай і моладзевай сьвядомасьці ні да чога добрага не прывядзе. Галоўнае — яна не прывядзе да выніку, жаданага ідэолягамі, таму што 90% — абсалютна пацыфістычныя і касмапалітычныя, ім гэтыя ўсе гулькі нецікавыя. У іх нашмат больш цікавыя гульні з музыкай, танцамі, кіно, ІТ-тэхналёгіямі, а ня гэтыя скокі. І гэта азначае, што меншасьць, якую яны фармуюць — агрэсіўная, гатовая забіваць, — уступіць у кагнітыўны дысананс з грамадзтвам, якое да гэтага не гатовае і гэтага ня хоча. Мне шчыра шкада гэтых дзяцей, бо яны пад уплывам параноікаў, якія жывуць тэорыямі змовы, ворагаў, шпіёнаў. І гэта ненармальна ў ХХІ стагодзьдзі».
Культуроляг Сяргей Харэўскі кажа, што вось гэтая гатовасьць да вайны, бясконцыя мілітарысцкія гульні нагадваюць славутую цытату пра тэатар:
«Калі ў першым акце на сьцяне вісіць стрэльба, то ў другім акце яна абавязкова павінна стрэліць. І калі такая маса людзей гатовая сёньня да вайны, гатовыя ў ахвотку, у куражы гуляцца, непазьбежна надыдзе другі акт гэтай нашай беларускай драмы».
Якіх герояў ведае магілёўская моладзь?
У пантэоне герояў беларускай вайсковай славы не знайшлося месца ні Канстанціну Астроскаму, ні Кастусю Каліноўскаму, ні Тадэвушу Касьцюшку. Пра іх калі і згадвалі, дык толькі пасьля падказкі. Па-за ўвагаю засталіся славутыя імёны і беларускіх партызан часоў Другой усясьветнай вайны — да прыкладу, Васіля Каржа ці бацькі Міная.
Прадстаўнікі старэйшага пакаленьня шукалі сваіх герояў сярод байцоў Вялікай Айчыннай. Доўга перабіралі імёны, потым згаджаліся, што ўспомніць ня могуць. Адзін мужчына сталага веку ўсё ж прыгадаў траіх:
«Сяргей Грыцавец — двойчы герой Савецкага Саюзу. Зьбіў 42 самалёты. Герой Савецкага Саюзу Коўтун — ён чатыры тараны зьдзейсьніў у паветры і застаўся жывы. І яшчэ Гаравец — лётчык, таксама наш беларус. Зьбіў дзевяць самалётаў у адным баі. Гэта ўнікальны выпадак».
Удалося пагутарыць у Магілёве з гадаванкай аршанскага патрыятычнага клюбу «Русічы». Дзяўчына ў вайсковай уніформе зь цяльняшкай напаказ адразу назвала свайго героя:
«Маргелаў. Ён „баця“ паветрана-дэсантных войскаў. Ён родам зь Беларусі — з Магілёўскай вобласьці», — адрапартавала суразмоўніца.
Назвала дзяўчына як прыклад у ваенна-патрыятычным выхаваньні і кіраўніка сваёй патрыятычнай суполкі.
Бальшыня ж тых, з кім удалося пагутарыць, прызнаваліся, што ня ведаюць герояў, якія б маглі стаць прыкладам у ваенна-патрыятычным выхаваньні беларускай моладзі. Характэрны адказ:
«На гэтае пытаньне павінны адказваць гісторыкі і людзі, якія гэтай тэмай займаюцца. Я не магу даць адказ».
Толькі некалькі маладых чалавек з двух дзясяткаў прыгадалі Суворава ды Кутузава. Аднак, крыху падумаўшы, сказалі, што яны ня нашы героі.
«Сувораў нас вызваліў, а ад каго — ня ведаем...»
На Берасьцейшчыне ці не найбольш насычаны помнікамі расейскім дзеячам горад Кобрын.
Больш за ўсіх тут увекавечаны расейскі палкаводзец Аляксандар Сувораў, які атрымаў гэтае места за здушэньне антырасейскага паўстаньня Тадэвуша Касьцюшкі.
У Кобрыне ёсьць музэй-сядзіба Суворава, вайскова-гістарычны музэй імя Суворава, каля сядзібы — бюст Суворава, у цэнтры гораду — помнік Сувораву ў поўны рост. Кобрынскі парк, які калісьці, пры польскай уладзе, насіў імя паўстанца Рамуальда Траўгута, за савецкім часам перайменавалі таксама ў гонар Аляксандра Суворава. Вядома ж, у цэнтры Кобрына ёсьць і вуліца Суворава, і гатэль «Сувораў», а ў асартымэнце хлебакамбінату фігуруе хлеб «Сувораўскі».
Каля дзесяці гадоў таму некаторыя апантаныя шанавальнікі расейскага генэралісімуса выступілі з ініцыятывай збудаваць у Кобрыне храм-помнік Сувораву. Пасьля гучнага скандалу Беларускі экзархат распавёў прэсе, што дабраслаўленьня на такі мэмарыяльны характар новай царквы не давалася. Афіцыйна царква Нараджэньня Хрыстовага, дагэтуль недабудаваная, лічыцца храмам-помнікам 60-годзьдзю вызваленьня Беларусі.
Акрамя помнікаў Сувораву, у Кобрыне ёсьць помнік «Расейскім воінам, якія здабылі першую перамогу над войскам Напалеона ў межах Расеі 15 ліпеня 1812 году».
Карэспандэнт Свабоды прайшоўся вуліцамі Кобрына і распытаў мясцовых жыхароў, што зрабіў Аляксандар Сувораў, што яго тут так шануюць.
Спадарыня сярэдняга веку: «Мы вельмі ганарымся, што жывем у гэтым горадзе. Я скажу, што нават усе ведаюць наш горад дзякуючы Сувораву. Маёнтак Кобрынскі быў падараваны Сувораву за асаблівыя заслугі. Хто ведае гісторыю нашу — то, канечне, найвялікшыя заслугі ў яго».
Пэнсіянэр: «Ён тут жыў. Пасьля паходу нейкага дзесьці туды, у Францыю... І ён тут спыняўся, адпачываў і тры гады жыў».
Школьнік: «Сувораў? Нават і ня ведаю, як сказаць...»
Другі школьнік: «Ну, ён там нешта вызваліў...»
Першы школьнік: «Тыпу палкаводзец. Ну, неяк так».
Спадар сярэдняга веку: «Гэты маёнтак яму Кацярына падаравала. Ён генэралісімус, здаецца, нашы славяне яго паважаюць...»
Карэспандэнт: «А што ён зрабіў, чым у Беларусі праславіўся?»
Спадар: «Ну, я ня памятаю, такога ня ведаю...»
Пэнсіянэр: «Ну, войска тут яго стаяла. І далей ён пайшоў адсюль, з Кобрына далей, у Альпы гэтыя...»
Карэспандэнт: «А з кім ён ваяваў?»
Пэнсіянэр: «З туркамі. І зь немцамі... А ў Кобрыне жыў».
Малады спадар: «Ён адзін з вайскоўцаў, які зрабіў нешта для Кобрына. Вызваліў, па-першае. Зрабіў шмат чаго для Кобрына, таму і шануюць».
Карэспандэнт: «А памятаеце, з кім ён ваяваў?»
Малады спадар: «Наўрад ці...»
Толькі адзін з больш як дзясятка апытаных кабрынчукоў згадаў у зьвязку з Суворавым імя Тадэвуша Касьцюшкі і распавёў, што Сувораў тут душыў вызваленчае паўстаньне.
«Нават „суворовская каша“ дзейнічае на падсьвядомасьць»
Культуроляг, выкладчык Сяргей Харэўскі такім чынам тлумачыць, з аднаго боку, папулярнасьць Суворава, а з другога — блытаніну ў галовах людзей, чый ён герой ці антыгерой:
«Вобраз Суворава, якія выдатна распрацаваны ў літаратуры, мастацтве, кіно, — ён ужо даўно сядзіць у галовах. Пачынаючы ад продажу ў нашых крамах так званых „суворовских каш“. Той, хто ствараў гэты брэнд, штосьці ж думаў — „суворовская каша“! Гэта дзейнічае на падсьвядомасьць.
Але — тры разы падкрэсьлю — ні зь якім сапраўдным патрыятызмам, ні зь беларускім, ні (заўважце) з сапраўдным расейскім вось гэтыя мілітарныя гульні нічога супольнага ня маюць. Шанаваць сваё, любіць радзіму за тое, што яна наша, — гэта значыць адчуваць сябе гаспадаром ва ўласнай краіне. А не рабом, вінцікам і алавяным салдацікам».
«У галовах беларусаў існуе мешаніна герояў і антыгерояў»
Жыхар Кобрына Алесь Мех, які штогод узначальвае на Берасьцейшчыне грамадзкі аргкамітэт ушанаваньня памяці Тадэвуша Касьцюшкі, кажа, што ў сувязі з адсутнасьцю нацыянальнай ідэі «ў галовах беларусаў існуе мешаніна герояў і антыгерояў»:
«Некалькі стагодзьдзяў адбываецца русыфікацыя. І асноўная частка русыфікацыі — зьнішчыць усё нацыянальнае. А потым ужо на гэтым грунце можна будаваць усё што хочаш. Зьнішчаны наш нацыянальны дух — дух беларушчыны. У школах замест сапраўднай гісторыі — адна прарасейская прапаганда. Губляецца сувязь гістарычных фактаў. Выкінутыя цэлыя кавалкі гісторыі. І гэта тычыцца ня толькі Кобрына. Гэта невуцтва па ўсёй краіне»
Культуроляг Сяргей Харэўскі такім чынам ацаніў намаганьні беларускай улады стварыць дзяржаўную ідэалёгію:
«На жаль, у чым прызнаўся і сам Лукашэнка, нічога талковага ня выйшла са спробаў стварыць нейкую ідэалёгію. Спробы насыціць новым зьместам нейкія старыя савецкія схемы выглядаюць канкрэтна маразматычна. Гэта натуральны такі трэш, калі тут і аўганская вайна, і чачэнская зьмяшаліся ў нейкую кучу. І зводзіцца ўсё гэта да нейкіх мілітарызмаў».
