Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Я стаміўся ад палітыкі, хочацца проста жыць...» — палітоляг Фядута плянуе вярнуцца ў Беларусь


Палітоляг і літаратуразнаўца Аляксандар Фядута
Палітоляг і літаратуразнаўца Аляксандар Фядута

У 2013 годзе палітоляг, публіцыст, былы палітвязень Аляксандар Фядута зьехаў ва Ўкраіну. Не ў апошнюю чаргу гэтаму «паспрыялі» ідэйныя разыходжаньні зь некаторымі паплечнікамі па грамадзянскай кампаніі «Гавары праўду», пад дахам якой у камандзе Ўладзімера Някляева браў удзел у прэзыдэнцкай кампаніі-2010.

Пасьля брутальнага разгону Плошчы і абвінавачаньняў у «арганізацыі масавых беспарадкаў» некалькі месяцаў правёў у сьледчым ізалятары КДБ, быў прызнаны вязьнем сумленьня. У красавіку 2011-га вызвалены пад падпіску аб нявыезьдзе, а празь месяц асуджаны да двух гадоў пазбаўленьня волі ўмоўна з выпрабавальным тэрмінам у два гады. Вярнуўся ў структуру «Гавары праўду», але пасьля заканчэньня тэрміну пакараньня зьехаў у Кіеў.

З Уладзімерам Някляевым на 100-х угодках Ларысы Геніюш у Зэльве
З Уладзімерам Някляевым на 100-х угодках Ларысы Геніюш у Зэльве

Увесь гэты час займаецца палітычным кансалтынгам, супрацоўнічае з палітычнымі фондамі, дасьледчымі цэнтрамі, гуманітарнымі арганізацыямі, актыўна кантактуе з журналісцкімі саюзамі, езьдзіць па рэгіёнах.

За гэтыя тры гады разам з народам Украіны перажыў ці ня самыя драматычныя старонкі ў найноўшай гісторыі дзяржавы — Рэвалюцыю годнасьці, расейскую анэксію Крыму і акупацыю Данбасу. Тут нядаўна страціў калегу і сябра Паўла Шарамета.

У часе нядаўняй сустрэчы ў Кіеве прызнаўся, што спадзяецца да канца году завяршыць усе справы і нарэшце вярнуцца дадому, да жонкі Марыны.

— Аляксандар Ёсіфавіч, так разумею, кіеўская «кадэнцыя» падыходзіць да заканчэньня? Не хвалюецеся, што дома будзе якраз не хапаць украінскага драйву? Пасьля такой актыўнасьці — і ў беларускі застой...

— Прынамсі я адпачну... Тры апошнія гады — гэта Майдан, гэта падзеі ў Крыме і на ўсходзе Ўкраіны. Штодня інфармацыйная хваля настолькі магутная, параўнальная хіба што з цунамі. Таму элемэнтарна хочацца адпачыць. Спадзяюся, што гэтым разам дахаты ўсё ж даеду...

— Зьнясіленьне больш маральнае ці фізычнае?

— Фізычнае. Маральнае — якраз не. Усё ж разумееш: тое, што тут адбываецца, — гэта гістарычны працэс. А паколькі я Homo scribens, то бок чалавек, які піша, — выдатна ўсьведамляю: мне пашчасьціла стаць сьведкам падзеяў, якія другі раз, мажліва, ужо не адбудуцца. Гэта найкаштоўнейшы досьвед. Таму Кіеў для мяне — перадусім горад, у якім цяпер ствараецца гісторыя. І я ўдзячны лёсу, што трапіў сюды менавіта ў такі пераломны пэрыяд. Хоць, паўтаруся, фізычна надзвычай цяжка...

Напамін пра падзеі Майдану
Напамін пра падзеі Майдану

— Пакуль не апынесься ў эпіцэнтры апісанага вамі «цунамі», складаецца падманлівае ўражаньне, што «штарміць» і ў беларускім палітычным жыцьці. Хоць, па вялікім рахунку, параўноўваць проста няма чаго... Як асабіста вам удалося перабудавацца на новую хвалю, калі пастаянна трэба быць у тонусе?

— Справа ў тым, што я прыехаў сюды пасьля таго, як скончыўся мой тэрмін абмежаваньня волі. Насамрэч, як я казаў яшчэ раней, у Беларусі ўсе мы знаходзімся па той ці іншы бок кратаў, проста абмежаваньне волі ў кожнага сваё. Дык вось уявіце: пасьля беларускай няволі — раптам перад табой такая воля, што накрывае проста з галавой! Ты разумееш, што гэта зусім іншы сьвет...

— Сапраўды, нават першых уражаньняў хапае, каб зразумець: нічога агульнага зь Беларусьсю. «Адкат» назад, у мінулае, трэба меркаваць, ужо немагчымы?

— Тут? Ды ні ў якім разе. Справа ў тым, што гэтага ня хоча ніхто. Нават тыя, з кім ваюе сёньняшняя ўлада — маю на ўвазе, ваюе палітычна, калі ўзяць тых жа «рэгіяналаў». Яны таксама не хацелі б вярнуцца ў часы Януковіча. Іх цалкам задавальняе тая свабода, якая ёсьць цяпер, яны навучыліся ёй карыстацца і пасьпяхова з гэтым спраўляюцца. То бок атрымліваюць пэўныя дывідэнды і пры гэтым разумеюць важную рэч: сёньня ты ва ўладзе, а заўтра — у апазыцыі. Адпаведна, сёньня ў апазыцыі, заўтра — ва ўладзе. Зьнішчаць адзін аднаго нельга. Калі нехта парушыў закон, ён будзе паводле яго і адказваць. Але палітычнага зьнішчэньня ва Ўкраіне больш ня будзе.

Удзельнікі мітынгу партыі «За життя!» перад Нацбанкам Украіны
Удзельнікі мітынгу партыі «За життя!» перад Нацбанкам Украіны

— Гэтыя выгоды мы некалькі дзён назіралі, калі адбываліся выступы прыхільнікаў новага апазыцыйнага руху «За життя!» пад вокнамі Нацыянальнага банку. Умовы звышкамфортныя: катэгарычныя лёзунгі на фоне музычнай фанаграмы, якасная гукаўзмацняльная апаратура, падвоз кавы, біятуалеты, разьлікі з «масоўкай» кэшам па сьпісах. Можна толькі ўявіць, колькі б прастаялі крытыкі нейкай дзяржаўнай установы ў Беларусі...

— Сапраўды, прыходзяць па графіку, дзьве гадзіны выказваюць тое, што лічыць патрэбным іх палітычны лідэр Вадзім Рабіновіч. А потым гэтак жа дружна разыходзяцца. Гэта рэаліі сучаснай Украіны, кожны мае права на агучваньне сваёй пазыцыі...

— Апошнія два гады ва Ўкраіне праводзяцца маштабныя рэформы, якія ахапілі найважнейшыя сфэры дзейнасьці. Наколькі яны рэалістычныя? Бо столькі часу дзяржава наўпрост асацыявалася зь невыкараняльнай карупцыяй, лабізмам, кумаўством ва ўладзе і г.д.

— З майго гледзішча, ёсьць кірункі, якія для сёньняшняй улады ўжо можна лічыць пасьпяховымі. Найперш, рэформа Міністэрства ўнутраных спраў (і я вельмі задаволены, што ў беларускіх журналістаў была магчымасьць паразмаўляць зь людзьмі, якія гэтым непасрэдна займаюцца). Пры гэтым не хаваю, што я не люблю пэрсанальна міністра Авакава. На маю думку, кіраўнік ведамства ня мае права днямі сядзець у Твітэры і камэнтаваць кожны свой крок. Але тое, што робіцца пад яго кіраўніцтвам, сапраўды патрэбна.

Другі момант — рэформа мясцовага самакіраваньня. Гэта працэс дэцэнтралізацыі, падчас якога адбываецца пераразьмеркаваньне кампэтэнцыяў паміж рознымі ўзроўнямі ўлады. І калі кажуць: а, дык сёньняшні прэмʼер — гэта чалавек Парашэнкі, — для пачатку варта згадаць іншае. Гройсман быў самым пасьпяховым мэрам ва Ўкраіне, які пасьля Рэвалюцыі годнасьці стаў віцэ-прэмʼерам і якраз на гэтай пасадзе ажыцьцяўляў рэформу зь пераразьмеркаваньнем кампэтэнцыяў.

Сустрэча беларускіх журналістаў з кіраўніцтвам МУС Украіны
Сустрэча беларускіх журналістаў з кіраўніцтвам МУС Украіны

— Тую ж дэцэнтралізацыю можна, што называецца, «памацаць», яна рэальная?

— Літаральна днямі я сам адчуў, як гэтая дэцэнтралізацыя працуе. Калі спрошчана, выглядае так: мясцовым уладам далі грошы і сказалі — рабіце што жадаеце, што лічыце патрэбным. Дык вось, я ехаў з Кіева да Харкава. Праз вакно машыны бачыў, дзе грошы пайшлі на рамонт дарогі, дзе не пайшлі. Але гэта ня значыць, што яны зьніклі — іх перанакіравалі на школы ці паліклінікі. Галоўнае, што гэта ўжо бачна, гэта адчуваецца. Вядома, я ня кожны тыдзень ежджу па Ўкраіне, але быў у Жытоміры, у Адэсе, у Львове, у Чарнігаве, і ўсюды ёсьць рэальныя зьмены да лепшага. Важна, як вы кажаце, што гэта можна памацаць, да гэтага можна дакрануцца. Прынамсі, мясцовыя адчуваюць, што грошы ёсьць, яны ідуць зьнізу, а не выціскаюцца па кроплі, як раней, паводле рэшткавага прынцыпу з Кіева.

— Дарэчы, рэзанансная кампанія электроннага дэкляраваньня прыбыткаў і маёмасьці дзяржаўных чыноўнікаў — гэта патрабаваньне «нізу» ці ўсё ж вонкавых сілаў?

Ва Ўкраіне ніводзін грамадзянін не камплексуе перад уладай

— Звонку, безумоўна, гэтага таксама патрабавалі. Але сутнасьць у тым, каб вызначыць, хто і якім чынам разбагацеў. Насамрэч усе ведалі, што ўлада складаецца з дастаткова заможных людзей, бо частка прыйшла туды з прыстойным капіталам. Зьдзіўляюцца: нічога сабе, прэзыдэнт Парашэнка задэкляраваў ажно 27 мільёнаў даляраў! Прабачце, ён стаў кіраўніком краіны, ужо будучы супэрпасьпяховым бізнэсоўцам. І гэта тыя сродкі, якія ён заўжды дэкляраваў. Зь іншага боку, зьяўляецца чалавек ніадкуль, скажу толькі — наш калега-журналіст. Набыў дзьве кватэры ў Кіеве. Як такое можа быць, асабліва з улікам, што купіў іх пасьля таго, як стаў дэпутатам парлямэнту? За якія грошы, адкуль яны раптам зьявіліся? І вось зараз грамадзтва — не дзяржава, бо задэкляравалі і свой абавязак перад ёй нібыта выканалі — ставіць пытаньне рубам: адкуль у цябе, хлопчык, такія грошы? І гэта ўжо зусім іншы паварот.

— Чаму беларускае грамадзтва саромецца запатрабаваць справаздачы ад сваіх «слугаў народу»? Ці традыцыйна камплексуе перад уладай?

— Нават ня ведаю, ці камплексуюць беларусы, але з упэўненасьцю магу сказаць: тое, што ва Ўкраіне ніводзін грамадзянін не камплексуе перад уладай — гэта факт. Наадварот, гэта ўлада камплексуе перад уласнымі грамадзянамі. Дарэчы, у той жа Расеі электронныя дэклярацыі працуюць ужо тры гады, яны ёсьць. Так што бліжэйшыя суседзі гэта ўвялі ў практыку — магчыма, Беларусь на падыходзе...

— З улікам досьведу апошніх гадоў улада ва Ўкраіне, відаць, ужо наўрад ці калі адважыцца «выхоўваць» людзей гвалтам? Ці стаў Майдан тым крытычным пунктам, за які пераходзіць проста небясьпечна?

— Пра гэта, вядома, трэба пытацца ва ўкраінцаў. Але як на маё бачаньне, досьвед спадара Януковіча яскрава засьведчыў: кожная ўлада ва Ўкраіне, якая паспрабуе скарыстацца сілай супраць уласнага народу, будзе неадкладна зьмецена. Колькі б грошай яна ні ўкладала ў сілавыя структуры, як бы яна ні падкупляла суды, як бы ні шантажавала бізнэсоўцаў — усё гэта будзе зьмецена, калі супраць людзей ужыць гвалт.

Месца памяці Герояў Нябеснай сотні
Месца памяці Герояў Нябеснай сотні

— І апошняе. Нават на радзіме доўга адпачываць наўрад ці ўдасца. Да якой сілы зьбіраецеся далучыцца пасьля адаптацыі?

— Слухайце, я спадзяюся, што ўрэшце стану доктарам габілітаваным, то бок поўным доктарам навук, і буду дзе-небудзь выкладаць. Дайце мне жыць, я ўжо стаміўся ад гэтай палітыкі...

Аляксандар Фядута
Аляксандар Фядута

Аляксандар Фядута нарадзіўся ў 1964 годзе ў Горадні. Скончыў філялягічны факультэт мясцовага ўнівэрсытэту імя Янкі Купалы, працаваў настаўнікам расейскай мовы і літаратуры. Ад 1991-га — на камсамольскай працы (кіраваў ЦК ЛКСМБ і Саюзам моладзі Беларусі). Чалец перадвыбарнага штабу Аляксандра Лукашэнкі, начальнік упраўленьня грамадзка-палітычнай інфармацыі Адміністрацыі прэзыдэнта. Пасьля ўвядзеньня цэнзуры і выхаду газэт зь «белымі плямамі» у 1995-м сыходзіць з пасады і піша для недзяржаўных газэт. Аўтар дакумэнтальнай кнігі «Лукашэнка. Палітычная біяграфія».

У 2010 годзе працаваў у перадвыбарным штабе кандыдата ў прэзыдэнты, лідэра кампаніі «Гавары праўду» Ўладзімера Някляева. Быў арыштаваны і зьмешчаны ў сьледчы ізалятар КДБ, абвінавачаны ў «арганізацыі масавых беспарадкаў». У студзені 2011-га Amnesty International прызнала Фядуту вязьнем сумленьня. У красавіку таго ж году вызвалены пад падпіску аб нявыезьдзе, у траўні асуджаны да двух гадоў пазбаўленьня волі ўмоўна з выпрабавальным тэрмінам у два гады. Пасьля завяршэньня тэрміну пакараньня пераехаў у Кіеў, дзе заняўся палітычным кансалтынгам.

Кандыдат філялягічных навук, працуе над доктарскай дысэртацыяй. Жанаты, жонка Марына Шыбко ўзначальвае выдавецтва.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG