Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Як «прысушыць» каханага?


Кожны, хто хоць раз спазнаў безадказнае каханьне ды непадзеленую жарсьць, добра ведае, як гэта цяжка. Так невыносна цяжка, што гатовы бегчы на край сьвету ці кінуцца хоць да чорта з балота, абы дапамаглі. Гэта і ў даўнія часы, і цяпер. Мо ў апошняе стагодзьдзе чалавек адчувае гэта яшчэ вастрэй, чым у мінулым. І сучасны чалавек зьвяртаецца да памяці продкаў пра любоўную магію. Як беларусы прысушвалі каханых у далёкім і ня вельмі далёкім мінулым? І чаму ў прысушкі вераць і сёньня? У якой форме яны працягваюць існаваць? Гутарка з этнакультуролягам, доктарам філялягічных навук Тацянай Валодзінай.

Вячаслаў Ракіцкі: Тацяна, наколькі пашыранай была любоўная магія ў колішняй беларускай вёсцы?

Тацяна Валодзіна: Сталыя, рэгулярныя фальклёрна-этнаграфічныя запісы ў нас ёсьць недзе ад пачатку ХІХ стагодзьдзя, але судовыя справы прыводзяць факты значна больш раньнія, ад ХVI—XVII стагодзьдзяў. Сапраўды, беларусы нярэдка карысталіся магічнымі сродкамі ў сфэры любоўна-шлюбных дачыненьняў. Але не часьцей, чым суседзі як з заходняга, гэтак і ўсходняга боку. Статыстычным параўнаньнем ніхто не займаўся, але любоўная магія як зьява шырока вядомая па ўсёй Эўропе. Нямецкія этнаграфічныя крыніцы таксама ўтрымліваюць даволі даўнія і шматлікія зьвесткі.

Ракіцкі: Сярэднявечныя чары апісаныя і дасьледаваныя даволі добра. А што можна казаць пра дзень сёньняшні?

Валодзіна: Вера ў магчымасьць «прысушыць» абраньніка жывая і дагэтуль, а архаічныя практыкі толькі мадыфікуюцца пад уплывам часу. Сёньня, калі сучасьніка мала хвалюе ўраджай палёў ці колькасьць малака ў калгасных, да таго ж, кароў, менавіта шлюбна-любоўны аспэкт пачынае займаць дамінуючую пазыцыю ў сфэры магічных дзеяў. Да таго ж любоўная магія рашуча перамясьцілася ў горад. Вясковыя бабулі ў сёньняшнім буме цікавасьці да містыцызму фактычна саступілі свае пазыцыі гарадзкім «спэцыялістам». Колькі аб’яваў у сеціве, дый на дошках аб’яваў, што вернуць каханага, знойдуць мужа і г.д. І калі ёсьць прапанова, дык ёсьць і попыт.

Ракіцкі: Цікава, хто большая аўдыторыя падобных аб’яваў? Пэўна ж, маладыя, ня ўпэўненыя ў сабе дзяўчаты?

Валодзіна: Не. Запісы як мінулых стагодзьдзяў, так і сучасныя сьведчаць пра рэзкае разьмежаваньне любоўнай магіі з боку жанчын і мужчын. Мужчыны магічнымі мэтадамі імкнуліся, кажучы словамі сярэднявечных судзебнікаў, «скланіць жонак к блуду» і верылі ў дзейснасьць магічных сродкаў, каб распальваць жарсьць. Зварот жа жанчын да магічных прываротаў, наадварот, зьвязваўся ня з пошукамі плоцевай насалоды, а з упарадкаваньнем сямейна-шлюбнай сфэры. Прыкладам, існуе шэраг замоваў і магічных захадаў, скіраваных на тое, «каб вярнуць бацьку да дзяцей». І сёньня, са словаў асобных «спэцыялістаў», да іхніх паслугаў зьвяртаюцца перадусім кабеткі, якія палічылі, што «поезд ушел и рельсы разобрали».

Ракіцкі: Адрозьненьні паміж мужчынскай і жаночай, так бы мовіць, «праўдамі» высьветлілі. А чым розьняцца колішнія вясковыя і сёньняшнія гарадзкія магічныя практыкі?

Валодзіна: Найперш зыходнай устаноўкай. Абсалютная большасьць сучасных вясковых жанчын аднадушна сыходзяцца ў думцы, што любоўныя чары хоць і існуюць, але не гарантуюць шчасьлівае жыцьцё сужэнцаў і дзейсныя толькі на некаторы час:

«Усё роўна жызьні ня будзець. Чары тыя пройдуць і ўсё. Такоя атнашэнія... Было гэта, было. Казалі, адзін жонку б’ець, забіваець, нічога няможна. Вады езьдзіла брала. Кажаць: „Хай вадзічкі той папіваець і ўсё будзець“. Ну, на які-та срок праходзіць эта, а тады апяць бешанства начынаець і б’ець яе».

Дыванок. Лоеўскі раён. Здымак Т.Валодзінай
Дыванок. Лоеўскі раён. Здымак Т.Валодзінай

Гэты запіс зроблены ў Сеньненскім раёне. Падобны расказ пра прыварожанага мужа запісаны і ў Лоеўскім раёне:

«Ён ездзіў у зарабаткі ў Карэлафінск, на лесасплаў. Туды, — гавора, — прыеду, тады разрываецца мая душа: дадому. Тут ненавіджу яе, а паеду ў Карэлію, мая душа разрываецца: сюда. Дажа пад Кіеў ён дзесь прыжаніўся — паехала і адтуль прывезла. Як тут жыве — ненавідзіць, а пойдзе, яна яго адусюль забярэ».

Адна з сталага веку жанчын расказвала мне пра свой уласны вопыт прыварожак. Ёй удалося выйсьці замуж за абранага чалавека, і жыцьцё пражылі, дзетак выгадавалі. Але. Гэта палеская вёска, дзе да сёньня хаты ўпрыгожаныя вышыўкамі, пасьцелі засланыя белымі з буйнымі стракатымі кветкамі пакрываламі, і падушкі такія ж. І вось яна кажа:

«Ён вычысціць хлеў і прама ў ботах у гнаі прыдзе і ляжа на гэты святочны ложак. Жылі, а так мяне і не любіў».

У хаце. Слаўгарадзкі раён. Здымак Т.Валодзінай
У хаце. Слаўгарадзкі раён. Здымак Т.Валодзінай

Для мяне на ўсё жыцьцё застаўся гэты вобраз — гной на белі прасьціны і на чырвані кветак. Гной, бруд.

Ракіцкі: А гарадзкія магі, трэба меркаваць, абяцаюць усё і адразу ды за вялікія грошы?

Валодзіна: Так. Сёньня шмат шарлатанаў проста нажываецца на гэтых тонкіх і вельмі адчувальных струнках чалавечай душы.

Ракіцкі: Але ж мэтады і рэальныя сродкі любоўнай магіі, напэўна ж, застаюцца адны і тыя ж?

Валодзіна: На жаль ці на шчасьце, сёньняшнія гарадзкія магі ня дзеляцца сваімі аповедамі. А вось у часе экспэдыцыяў давялося запісаць даволі шмат сродкаў, каб прылучыць абраньніка. Сёе-тое выклікае проста ўсьмешку.

У Быхаўскім раёне як асабліва дзейсны сродак мне параілі такі: са сьвіньні, з крайняй цыцкі, калі яна апаросіцца, малака надаіць і даць таму чалавеку выпіць.

У размовах пра справы любоўныя. Здымак У.Лобача
У размовах пра справы любоўныя. Здымак У.Лобача

Але калі паспрабаваць тыя магічныя сродкі прааналізаваць, то і ў іх бачная свая, міталягічная лёгіка. Любоўны прыварот у цэлым грунтуецца на законах імітатыўнай магіі і таму ўключае ў сябе захады, накіраваныя на склейваньне, збліжэньне, сшываньне і г.д. Жаданы хлопец мусіць прыляпіцца, як лісток у лазьні. У Чашніцкім раёне казалі:

«А яшчэ як у бані мыесся і лісцінка прыліпніць да цела, тады гэтую лісцінку яму прычапіць нада».

А ў горадзе Сянно лічаць, што трэба быць заўжды побач, як і нага:

«Калі ты хочаш мальца залюбіць, ці дзеўку, вазьмі канхвеціну ці хлеба, кала нагі абнесці. „Як мая ножка, не адхадзіся ад мяне“. Ён і прыліпнець. Як стаіш во, кала калена абкруціць. Пералажаваеш тры разы».

У выніку чараў каханкі сплятуцца, як і дрэвы:

«Вот як дзеравы растуць і так адно з адным сплітаюцца, вот гэтай кары нада набраць, надраць нажом, закіпяціць і даваць піць. Ці ў кампот ці куды. Ты ж ня будзеш паўлітра ліць — ложку, дзьве, тры...»

Гэты запіс зроблены ў Докшыцкім раёне.

Ён і яна. На фэстывалі Берагіня. Здымак Т.Валодзінай
Ён і яна. На фэстывалі Берагіня. Здымак Т.Валодзінай

Ракіцкі: Калі ўлічыць гендэрныя несупадзеньні ў мэтах любоўнай магіі, ці распаўсюджваюцца яны на іх мэтодыку?

Валодзіна: У нязначнай ступені. Сапраўды, калі прысушку рабіў мужчына, то кіравалася яна перадусім на тое, каб спакусіць упадабаную жанчыну:

«Ой, я платочкам сьцёр сваіх прычындалаў, а тады па ёй. І ўсё, і яна мяне палюбіла, і мая».

Але і з жаночага боку назіраецца тое ж. Любоўнае чараваньне кіравалася на злучэньне канкрэтных целаў, праз маніпуляцыі з найбольш інтымнымі яго часткамі. Яшчэ Аляксандар Сержпутоўскі пісаў:

«Каб прываражыць к сабе малайца, дзеўка й жанчына выстрыгае ў сябе на сарамацені струк валосся, паліць яго й той попел дае таму чалавеку ў чым-небудзь выпіць».

Ну, а маніпуляцыі зь месячнымі, пры ўсёй далікатнасьці пытаньня, вельмі вядомыя, але ў такой жа ступені насычаныя жахлівымі падрабязнасьцямі наступстваў.

"Трудна растацца, трудна забыць". Вышыўка на рушніку. Здымак Т.Валодзінай
"Трудна растацца, трудна забыць". Вышыўка на рушніку. Здымак Т.Валодзінай

Ракіцкі: Асаблівую цікавасьць выклікае і само найменьне любоўных чараў — прысушкі. Вось і мы з вамі ўвесь час кажам — прысушкі, прысушкі. Адкуль гэтая назва? І чаму ад каханьня трэба сохнуць?

Валодзіна: Сапраўды, пры магічных маніпуляцыях абранага чалавека імкнуліся менавіта прысушыць да сябе. Такія прысушкі часта суправаджаліся захадамі, накіраванымі на высыханьне самога чалавека. З гэтай мэтай бралі венік, якім падмяталася хата дзяўчыны, клалі ў напаленай лазьні на палок і тры разы казалі:

«Як сохне гэты пруток, няхай так сохне па мне мой суджаны Васілёк».

Прыблізна накрэсьліўшы сьлед чалавека там, дзе ён ступіў, капалі зямлю па контуры, клалі ў мяшочак і пакідалі ў лазьні ці ў коміне з наступным прыгаворам:

«Як след твой ад агня гарыць і сохне, так каб ты па мне гарэў і сох».

Усё жыцьцё разам без усялякіх прысушак. Здымак Т.Валодзінай
Усё жыцьцё разам без усялякіх прысушак. Здымак Т.Валодзінай

Так у Сеньненскім раёне рабілі. Беларусы верылі і ў тое, што дастаткова высушыць мерку, зьнятую са сьледу, каб высах і сам чалавек. Таму абрады і нават замовы, накіраваныя на тое, каб здабыць узаемнасьць і выклікаць любоўную жарсьць, атрымалі найменьне прысушак: у іх прадмет-пасярэднік часьцей за ўсё награюць, паляць, сушаць. У замовах-прысушках нярэдкія выпадкі, калі зьвяртаюцца да прадстаўнікоў нячыстай сілы з просьбаю, каб яны ўсяляк мучылі абраную ахвяру.

Ракіцкі: У такім разе прысушкі і любоўную магію варта адносіць да ліку гэтак званай чорнай магіі?

Валодзіна: Туды і адносіцца. У прысушках менавіта злыя духі — выканаўцы волі замоўніка. Але, што цікава, цёмныя сілы павінны зьдзекавацца з чалавека да таго часу, пакуль ён не адкажа ўзаемнасьцю. Прычым сымптомы каханьня ў замовах цалкам паўтараюць сымптомы пры асабліва цяжкіх хваробах. Наогул, каханьне праз прызму любоўнай магіі паўстае як вельмі цяжкая і пакутлівая немач. Калі разглядаем замовы, відавочная дзіўная заканамернасьць: замова кіруецца на тое, каб выклікаць у абраньніка ўсялякія пакуты, але як толькі мужчына ўступае з ініцыятаркай магіі ў любоўныя адносіны, ягонаму здароўю нічога не пагражае. Паводле паведамленьняў Еўдакіма Раманава, калі хлопец прычароўвае дзяўчыну, то яна будзе «чарнець по им», пакуль яны ня «сóйдутца».

«Як сóйдутца, добро живуць. А ня сóйдутца, дык ня ў пуць: ина по ём будзець сохнуць, а ён по ёй».

Суладзьдзе - каб і ў жыцьці так. Мсьціслаў. Здымак Т.Валодзінай
Суладзьдзе - каб і ў жыцьці так. Мсьціслаў. Здымак Т.Валодзінай

Істотна, што цялесныя пакуты выступаюць як пэўная альтэрнатыва любоўным дачыненьням: чалавек пакутуе да таго часу, пакуль не ўзьнікае каханьне.

Ракіцкі: Ці не азначае гэта, што любоўная магія ставіць сваю ахвяру перад выбарам: альбо каханьне, альбо пакуты і нават сьмерць?

Валодзіна: Так, гэта своеасаблівы шантаж, калі чалавеку не застаецца нічога іншага, як прыняць патрабаваньні актыўнага боку, які да таго ж заручаецца падтрымкай нячыстай сілы. Шматлікія хваравітыя станы ў аповедах вясковых бабуль апісваюцца ня толькі як узьдзеяньне сурокаў ці пярэпалаху, але і як вынік любоўных чараў. Ва ўсякім разе, у традыцыйным сьветапоглядзе беларусаў любоўная магія — зьява небясьпечная, непрадказальная, ацэненая як грахоўная і нячыстая.

  • 16x9 Image

    Вячаслаў Ракіцкі

    Вячаслаў Ракіцкі – беларускі журналіст, тэатральны і кінакрытык, рэжысэр і сцэнарыст дакумэнтальнага кіно, перакладчык. Кандыдат мастацтвазнаўства. Сябра Саюзу беларускіх пісьменьнікаў і Беларускай асацыяцыі журналістаў. Аўтар Радыё Свабода з 1997 году.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG