Гэтыя два чатырохрадкоўі мне ўбіліся ў памяць у 2007 годзе. І за прамінулыя гады ня тое што не забыліся, а неаднойчы ўсплывалі ў памяці ўсякі раз, як бачыў гібеючыя беларускія вёскі. Лепш і ня скажаш. Напісаў тыя поўныя горкай іроніі радочкі чалавек з чатырма клясамі адукацыі, які ўсё жыцьцё прарабіў калгасным пастухом, але пры гэтым валодае ўнікальным дарам апісаць сёньняшнюю рэчаіснасьць з гумарам і болем адначасова. Люцыян Шчасны зь вёскі Хрыстова, што пад Глыбокім. І дазнаўшыся, што ў пана Люцыяна рыхтуецца новая кніжка, я з задавальненьнем вырашыў пракаціцца да старога вершаскладальніка. Пагаварыць зь ім заўжды ёсьць пра што. Асабліва напярэдадні Вялікадня.

— «Чаму ў нядрэннага народа улада дрэнная ўвесь час?» — ці ёсьць на гэтае пытаньне адназначны адказ?

— Я ня ведаю. Я пытаюся ў народа. Народ уладу не выбірае. Гэта чорт ці бог яе даець. У іх і пытацца трэба. Там адказ. Мы беларусы. Мы нікога не чапаем. То нейкія войны. Вечны бой, спакой нам толькі сьніцца. Цяжкі крыж у беларускага народа. Але нічога. Ваздасца. Усім, хто зь яго зьдзекаваўся. Няма сьвядомасьці.

— А адкуль яна ў вас зьявілася, гэтая сьвядомасьць?

— Ад мамы. Мама мая была правільная баба. Яна ненавідзела немцаў, ненавідзела бальшавікоў. Яна ўсіх іх ненавідзела. І, помню, ноччу прачнуся, стаіць на каленях. Чытае «Ойча наш», а пасьля «каб вас распёрла, парвала». Усё забралі. Каня забралі. Якая ў мяне была мама цудоўная! Я ў нечым да яе падобны. Такі ж нізкарослы, такі ж шалёны.

Мажная галасістая Леакадзія Іваноўская з суседняй вёскі Вараны бачыла многа ўладаў, але ніякай зь іх не малілася. А яе жарт на адрас слова «камунізм» — выдатная ілюстрацыя таго, як былыя гаспадары ставіліся да новых паноў. «Камунізм — каму нізам, каму верхам».

— Каму нізам, каму верхам. Нацярпеліся ад калгасаў. Былі ж людзі, што не ішлі ў калгас. Суткамі сядзелі — пішыце заявы. Бацька толькі загадаваў коніка. Пасадзіў мяне. «Праедзь, дачушка, апошні раз. Ужо коніка ў нас ня будзе». Ня дай ты Бог, як калгас мучыў. Мама хворая, бацька кінуў, я малая. Прыйшлі, соткі адабралі. Кукурузу засеялі. Божачка, што нацярпеліся. Рабіла, рабіла — пуд жыта далі. Зь вёскі цягнула 13-гадовае дзіця на плячах. А як жа пакінуць у вёсцы? А хто адбярэ жменьку гэтага жыта, а гэта ж булачка хлеба будзе. І касіла, і арала, усё рабіла сама. За мяшок мякіны бабку пасадзілі. Не было ж чым кароўку карміць, ноччу хадзілі красьці. Мякіна гэтая была ільняная і ячменная. Пайшла баба ноччу красьці, а там сядзелі. За мяшок мякіны год адседзела.

— Тут немцы не стаялі. Тут стаялі латышы і літоўцы. У мосарскай школе кватаравалі. І мама ўсё расказвала, маму не любілі за гэта: немцы адступілі, а партызаны гэтыя долбаныя, так званыя, падпалілі школу. А мама ж гэта ўсё знала і расказвала. Дык маму ж не любілі за гэта. Усе гэтыя, каторыя немцам зад лізалі, сталі лізаць камуністам. Як у тым кіне «Вясельле ў Малінаўцы». Улада мяняецца, шапку іншую надзявай.

Часам я люблю задаваць сялянам пытаньне: «Дзеля чаго жыве чалавек?» Адказ ад простага, як быццам, чалавека можа быць самы няпросты. Ад адказу Леакадзіі ў мяне адвісла сківіца.

— Дзеля чаго жыве чалавек?

— Як там пішацца...

Я толькі ўстаю і дзякую Богу. «Дзякуй Богу!» Дровы ёсьць. Ніколі ў жыцьці столькі дроваў не было. А яшчэ і брыкет прывязла. Калодзеж выкапала. Паехала ў анкалёгію лячыцца. Палячылі. Шчытавідку ўдалілі. А тут і гадоў многа. Ай, гарод быў аж да гэнага куста. Лётала ў свой час — дайце зямлі. А пасьля лётала — забярыце. Ня ў сілах яе абрабляць.

— А чым жывяце?

— Тэлевізар маю. Мабільнік маю. Газэту «Весьнік Глыбоччыны» выпісваю. А што яшчэ вам трэба?

— Радыё Свабода ня слухаеце?

— Не. Я не люблю жоўтай прэсы.

Многія старыя, зь якімі сёньня гутару на тэму мінулай вайны, наўрад ці б распавялі мне некаторыя дэталі гадоў гэтак дваццаць таму. Сёньня страх сказаць нешта лішняе адступае. Старая Малгажата Бервячонак называе 1939 год адным словам: крах.

— Што людзі казалі, калі сюды ўваходзілі саветы?

— Што казалі? Ня зналі жыцьця савецкага. Крах быў. Бралі. Тут на хутары старая жыла. Яе сын настаўнікам быў. Дык вось за гэта яе і вывезьлі. Толькі з-за сына. Ён не палітык ніякі, а настаўнік.

​
— А калі прыходзілі немцы пасьля саветаў, іх сустракалі...

— Радасна сустракалі. Я ж помню. З-за таго, што тут вывозілі і вывозілі. Чарга была на вываз. Гэта было як вызваленьне. З кветкамі сустракалі. У нас там лясок такі, бор. Там дарога, дзе яны ішлі. А пасьля хапіла і ад немцаў. У мяне брат служыў у арміі, у 39-м, забілі немцы на фронце. А другога рускія ў палон узялі. А пасьля паехаў туды, як Андэрс арганізаваў армію польскую за мяжой. Быў у Італіі, пад Монтэ-Касіна, пасьля пераехаў у Англію.

— Шукайце Бога, будзьце зь ім. І ён вам, не Люцыян які, пакажа дарогу. У правільным напрамку. Ён без падману. Як адчуць яго прысутнасьць? Ёсьць.

— І як вы зь Ім ведзяце дыялёг?

— А ніяк. Зь Ім гаварыць няможна. Я богаўгоднымі справамі займаюся, некалі пакрытыкую ўладу. Каб не наглела да немагчымасьці. І Ён маўчыць. А то мне нешта дрэнна зробіцца. Вось які дыялёг. Вось дзе праўда. І не ў касьцёлах Бог.

— А дзе ж ён?

— Як? А во. Выхадзі на двор і глядзі на дрэвы, на творчасьць Яго. Глядзіце на Яго творчасьць. Не глядзіце на прэзыдэнтаў нейкіх. Паглядзіце, колькі ён памылак зрабіў. У Бога ўсё правільна.

— Бог ня ў храме?

— У храме толькі сьвятар. Выгналі сьвятары Яго адтуль. Каго вы бачыце, прыйшоўшы туды? Папа, ксяндза. А Бог дзе? А затое на поле выйшаў, паглядзеў кругом...

Люцыян, невысокі, хударлявы, з хлапечымі вачыма стары, любіць прыходзіць на тое месца, дзе некалі стаяў радавы хутар. Тут яму найлепш гаворыцца з Богам.

— Вы не баіцеся сьмерці? Што вы думаеце пра сьмерць?

— Ня мной сказана: ніколі ня думай пра сваю сьмерць. А прыйдзе, думаць ня будзе ўжо чым. Да сёньняшняга дня амаль ня думаў. А цяпер балюча думаць. Паглядзіце, якая прыгажосьць. Вясна, а я гэтага ня ўбачу. Цяжка.

— Вы ніколі не зайздросьцілі?

— Нікому. Зайздросьціў, як пілі гарэлку, і вось у некага бутэлька, а мне хацелася пахмяліцца, і ў мяне не было. І я яму, шчыра пакаюся, зайздросьціў. Не грашам, не прыгажосьці. Мне і так Бог нямала даў. І хоць я чалавек нестандартны, бесталковы. А талент паэта ёсьць. Ёсьць уменьне любіць гэтае поле, гэты лес. Дык хай мне зайздросьцяць. Праўда, багацьця не нажыў. Ад якога крывёй патыхае і якое душу забівае. У мяне дарога чыстая. Я хоць сёньня магу адпраўляцца туды. Хаця яшчэ пабуду крыху. Ня ўсё яшчэ расказаў. І не напісаў.

Калі я разьвітваўся з гэтым няпростым чалавекам з Хрыстова, дык заўважыў тузін шпакоўняў на ягоным падворку. Кожную вясну стары Люцік чакае на птушыны сьпеў. А ў маёй памяці заселі дзьве новыя ягоныя страфы.

Глядзі таксама:

«Маладымі бываюць усе, а старымі толькі абраныя»

Хрыстава