Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Магілёўскае Школішча — забытая мясьціна, забытыя людзі


Сынагога з агароджанай пляцоўкі
Сынагога з агароджанай пляцоўкі

У Магілёве мясцовыя габрэі занепакоеныя лёсам будынку, у якім некалі была сынагога. Будынак у аварыйным стане. Габрэйская малельня ўзьведзена ў некалі шчыльна заселенай, пераважна габрэямі, магілёўскай мясьціне Школішча. Цяпер, як і будынак сьвятыні, мясьціна тая ў заняпадзе. Што ж чакае габрэйскую бажніцу і само Школішча?

Будынак на Вялікай Грамадзянскай вуліцы, 13 — у Дзяржаўным сьпісе гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Беларусі. Там зафіксавана, што ўзьвялі яго на пачатку ХХ стагодзьдзя. У слупку «назва каштоўнасьці» пазначана: «Былыя яўрэйскі ешыбот, хедэр і сынагога». Паводле магілёўскіх габрэяў, усё гэта — адзін будынак.

Сёлетняя хваля пазбаўленьня гістарычных будынкаў ахоўнага статусу выклікала ў мясцовай габрэйскай грамады непакой за лёс былой малельні на Школішчы.

Як стала вядома, гарвыканкам зьвяртаўся ў Раду беларускіх габрэйскіх арганізацыяў і грамад па экспэртную ацэнку. Намесьніца старшыні рады Галіна Левіна пацьвярджае, што такі зварот быў:

«Так, яны зьвярталіся. Гэта праўдзівая інфармацыя. На нашу думку, гэты будынак мусіць быць захаваны. Гэта гісторыя Беларусі. Мы супраць таго, каб ён быў вынесеныя са сьпісу помнікаў. Я ўсё ж такі аптыміст і веру, што ў канчатковым прыняцьці рашэньня па захаваньні помнікаў культуры і гісторыі Беларусі будзе пераважаць здаровы сэнс».

Панарамнае фота Сынагогі. На дальнім пляне Ратуша
Панарамнае фота Сынагогі. На дальнім пляне Ратуша

У сваю чаргу ў гарвыканкаме прызнаюць, што зьвярталіся з хадайніцтвам да навукова-мэтадычнай рады Міністэрства культуры пра вывад будынка са сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў. Паводле супрацоўніцы гарвыканкаму Тацяны Талкачовай, на гэты зварот выніковага пратаколу пакуль няма. Чыноўніца адзначае, што аднаго з будынкаў, які пазначаны ў сьпісе гісторыка-культурных каштоўнасьцяў, фактычна не існуе ад 1938 году. Гэта была драўляная сынагога, якую разабралі. Другі ж будынак знаходзіцца ў аварыйным стане.

Сынагога знутры
Сынагога знутры

«Мы спрабавалі прадаць гэты будынак, але, нягледзячы на дванаццаць аўкцыёнаў, нам не ўдалося гэтага зрабіць», — канстатуе Тацяна Талкачова. Паводле яе, адзін з будынкаў усё ж застаецца: «Гэта будынак Хедэр. У яго ёсьць ўласьнік. Па ім ёсьць праект гатэлю на 40 месцаў. Абсалютна захоўваецца ягоны фасад. Троху павялічваецца ягоны аб’ем, але па сваёй канструкцыі будынак застаецца такім, як ён і быў».

Недзе сярод хмызоў — падмурак старой драўлянай сынагогі, зьнішчанай у 1938 годзе
Недзе сярод хмызоў — падмурак старой драўлянай сынагогі, зьнішчанай у 1938 годзе

Тацяна Талкачова запэўнівае, што ў гатэлі будзе адведзены куток са зьвесткамі пра Школішча. Праектам нібыта гэта прадугледжана.

Некалі шчыльна заселенае Школішча цяпер у занядбаньні. Ацалелыя цагляныя дамы, сярод якіх і будынак сынагогі, разбураюцца не адзін ужо дзясятак гадоў. Перад сёлетнім сьвяткаваньнем афіцыйнага Дня незалежнасьці тое, што засталося ад бажніцы, схавалі за банэрнай сеткай ды абгарадзілі высачэнным плотам. Абгарадзілі і іншыя будынкі.

Занядбаны будынак сынагогі схаваны за плотам
Занядбаны будынак сынагогі схаваны за плотам

Стараста магілёўскай сынагогі Сымон Глазштэйн адзначае, што гісторыя Школішча — важная частка гісторыі горада. Паводле яго, гэтая мясьціна стала адной зь першых у Магілёве, дзе габрэі пасяліліся некалькі сот гадоў таму і жылі да Галакосту:

«З гісторыяй гэтай мясьціны зьвязаныя і радасныя, і надзвычай трагічныя падзеі, якія адлюстроўваліся ў мясцовых габрэйскіх традыцыях і гістарычных дакумэнтах. Школішча для магілёўскіх габрэяў — пачатак мясцовай гісторыі існаваньня габрэйскай грамады».

Школішча на мапе Магілёва
Школішча на мапе Магілёва

Як кажуць мясцовыя габрэі, абязьлюдзела Школішча, калі фашысты ў 1941 годзе сагналі адсюль у гета ўсё габрэйскае насельніцтва, а потым забілі яго. У 1944-м гітлераўцы выпалілі Школішча амаль дашчэнту. З тых часоў яно так і не адрадзілася.

Акрамя пяці сынагог, на Школішчы былі сьвятыні каталікоў, праваслаўных. Бэрнардынцы ўзьвялі тут касьцёл сьвятога Антонія, а праваслаўныя — Пакроўскую царкву. Ад касьцёлу застаўся толькі падмурак, а праваслаўныя вернікі ўсталявалі паклоны крыж.

Падмурак касьцёла сьвятога Антонія
Падмурак касьцёла сьвятога Антонія

Паклонны крыж у памяць пра Пакроўскую праваслаўную царкву
Паклонны крыж у памяць пра Пакроўскую праваслаўную царкву

«Важныя ж ня толькі будынкі альбо працэнт іх захаванасьці, — зазначае Галіна Левіна. — Важна і тое асяродзьдзе, якое можа пераўтварыцца ў чысты парк альбо забрукаваныя дарожкі. Школішча — гэта ўнікальнае ўтварэньне. Гэта міжканфэсійны згустак жыцьця. Нашае сучаснае пакаленьне павінна гэта захоўваць для наступных пакаленьняў ня толькі беларусаў, але для жыхароў эўрапейскіх і іншых краін».

Цяперашнія магілёўцы зрэдку ўжываюць у сваёй гаворцы тапонім Школішча. Некалькі месяцаў таму гарадзкія ўлады абвясьцілі, што тэрыторыю, дзе цяпер месьціцца Школішча, упарадкуюць і закладуць парк. Праводзіліся суботнікі. Тым ня менш, казаць, што мясьціна стала паркам, не выпадае. Гарвыканкам шукае назву парку...

Вынік працы на суботніках. Парку пакуль не відаць
Вынік працы на суботніках. Парку пакуль не відаць

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG