Ініцыятарам прагляду фільмаў Юрыя Гарулёва “Край сьветлых мрояў” і Веслава Раманоўскага “Фэлікс — значыць, шчасьлівы” зьяўляецца Інстытут польскі ў Менску. Дагэтуль, падчас аналягічных праглядаў, праблемаў у арганізатараў не ўзьнікала. Аднак, як паведаміў рэжысэр Юрый Гарулёў, напярэдадні сёньняшняга паказу здарыўся форс-мажор:
“Іхны кінаклюб ладзіцца ў студэнцкім тэатры Акадэміі мастацтваў, то бок — загадзя ўсё расплянавана. Але раптам патэлефанавалі і сказалі: на жаль, там сапсавалася праводка, і гэтую няспраўнасьць трэба рамантаваць. У дзень, на які прызначаны паказ, гэта адназначна не адбудзецца, але і далей не атрымліваецца, таму што там студэнцкія праграмы, ўсё забіта і г.д. Калі толькі на наступны год можна будзе паказаць. Але Інстытут даведаўся: кіраўніцтва акадэміі ці, асобна, тэатра глядзела гэтае кіно яшчэ да таго, як сапсавалася праводка. Нібыта дырэктар тэатра паказаў кіно прарэктару па ідэалёгіі, а ўжо той сказаў, што на ўсялякі выпадак лепш прытрымаць. Старая схема, чаму тут зьдзіўляцца? Мы за гады жыцьця ў рэаліях Савецкага Саюзу, заідэалягізаванай дзяржавы, даўным-даўно вывучылі гэтыя прыёмы і схемы”.
Спробы высьветліць прычыны згаданага форс-мажору ў Акадэміі мастацтваў плёну не далі: у прыёмнай сказалі, што адказныя за ідэалёгію асобы — у адпачынку. У сваю чаргу, дырэктар акадэмічнага тэатра Андрэй Васілеўскі запэўнівае, што ў памяшканьні здарылася аварыя, зь якой рамонтнікі справяцца ў лепшым выпадку ў чацьвер увечары. Аднак Юрый Гарулёў лічыць, што асноўнай прычынай — зьмест і ягонай стужкі, і фільма Веслава Раманоўскага, дарадцы амбасадара Польшчы ў Беларусі:
“Ён і супрацоўнік самога Інстытуту, і саветнік па культуры амбасадара Польшчы. Але ён сам па сабе рэжысэр дакумэнтальнага кіно. І яго стужка — пра Фэлікса Дзяржынскага. Яна называецца “Фэлікс — значыць, шчасьлівы”. “Букет” падабраўся вельмі своеасаблівы, бо тое кіно, якое я рабіў, таксама ня вельмі зручнае. Там ня вельмі добра выглядаюць нашы партызаны ў гісторыі, якая ўзятая за аснову гэтага фільма. Заходняя Беларусь, вельмі вядомы маёнтак Варонча. У 1943 годзе нашы партызаны спалілі маёнтак, перастраляўшы ўвогуле ўсіх людзей, якія там былі. Маёнтак вельмі даўні, з глыбокімі каранямі, гадоў на 300. Яшчэ Адам Міцкевіч яго ўзгадваў у “Пане Тадэвушы”… То бок, я думаю, што проста людзі ў акадэміі перапалохаліся за свае месцы, за свае крэслы і ўсё астатняе”.
Паказальна, што напачатку году стужку Гарулёва “Край сьветлых мрояў” ужо “аналізавала” ўладная вэртыкаль Карэліцкага раёну, на тэрыторыі якога і месьціцца згаданая вёска Варонча. Перад паказам стужкі мясцовым жыхарам, якія, дарэчы, стопрацэнтна ведаюць гісторыю з партызанскім падпалам панскага маёнтка, у вёску прыехаў салідны дэсант. Выніковае рашэньне чыноўнікаў была нечаканым нават для аўтара фільма:
“Перад тым, як паказаць кіно, яго паглядзела ўсё раённае начальства, карэліцкае. Там і кэдэбэшнік быў, і старшыня райвыканкаму, і загадчык аддзелу культуры. І ўбачылі, што там ніякіх высноваў няма, а толькі дакумэнты, знойдзеныя ў архіве. Я ўсё аддаю на суд гледачоў, няхай людзі самі думаюць, што ж насамрэч адбылося. Дык вось яны паглядзелі і сказалі: трэба паказаць. І паказалі гэтае кіно там, у Карэлічах. А тут народ паглядзеў і, як я разумею, сказаў: ну яго нафіг, ня будзем паказваць. І не паказалі”.
Практычна не было шанцаў і ў стужкі Веслава Раманоўскага “Фэлікс — значыць, шчасьлівы”. Аднойчы Аляксандар Лукашэнка прызнаўся, што ягоны галоўны герой зь ліку палякаў — Фэлікс Дзяржынскі. Відаць, нездарма ў радавы фальварак Дзяржынскіх у Налібоцкай пушчы ўкладзена столькі сродкаў на аднаўленьне сядзібы, а ў дзень супрацоўніка КДБ тут прымаюць прысягу маладыя чэкісты. У фільме ж паказана, кім насамрэч быў Фэлікс Дзяржынскі.
Мы за гады Савецкага Саюзу даўным-даўно вывучылі гэтыя прыёмы і схемы ...
“Іхны кінаклюб ладзіцца ў студэнцкім тэатры Акадэміі мастацтваў, то бок — загадзя ўсё расплянавана. Але раптам патэлефанавалі і сказалі: на жаль, там сапсавалася праводка, і гэтую няспраўнасьць трэба рамантаваць. У дзень, на які прызначаны паказ, гэта адназначна не адбудзецца, але і далей не атрымліваецца, таму што там студэнцкія праграмы, ўсё забіта і г.д. Калі толькі на наступны год можна будзе паказаць. Але Інстытут даведаўся: кіраўніцтва акадэміі ці, асобна, тэатра глядзела гэтае кіно яшчэ да таго, як сапсавалася праводка. Нібыта дырэктар тэатра паказаў кіно прарэктару па ідэалёгіі, а ўжо той сказаў, што на ўсялякі выпадак лепш прытрымаць. Старая схема, чаму тут зьдзіўляцца? Мы за гады жыцьця ў рэаліях Савецкага Саюзу, заідэалягізаванай дзяржавы, даўным-даўно вывучылі гэтыя прыёмы і схемы”.
Спробы высьветліць прычыны згаданага форс-мажору ў Акадэміі мастацтваў плёну не далі: у прыёмнай сказалі, што адказныя за ідэалёгію асобы — у адпачынку. У сваю чаргу, дырэктар акадэмічнага тэатра Андрэй Васілеўскі запэўнівае, што ў памяшканьні здарылася аварыя, зь якой рамонтнікі справяцца ў лепшым выпадку ў чацьвер увечары. Аднак Юрый Гарулёў лічыць, што асноўнай прычынай — зьмест і ягонай стужкі, і фільма Веслава Раманоўскага, дарадцы амбасадара Польшчы ў Беларусі:
“Ён і супрацоўнік самога Інстытуту, і саветнік па культуры амбасадара Польшчы. Але ён сам па сабе рэжысэр дакумэнтальнага кіно. І яго стужка — пра Фэлікса Дзяржынскага. Яна называецца “Фэлікс — значыць, шчасьлівы”. “Букет” падабраўся вельмі своеасаблівы, бо тое кіно, якое я рабіў, таксама ня вельмі зручнае. Там ня вельмі добра выглядаюць нашы партызаны ў гісторыі, якая ўзятая за аснову гэтага фільма. Заходняя Беларусь, вельмі вядомы маёнтак Варонча. У 1943 годзе нашы партызаны спалілі маёнтак, перастраляўшы ўвогуле ўсіх людзей, якія там былі. Маёнтак вельмі даўні, з глыбокімі каранямі, гадоў на 300. Яшчэ Адам Міцкевіч яго ўзгадваў у “Пане Тадэвушы”… То бок, я думаю, што проста людзі ў акадэміі перапалохаліся за свае месцы, за свае крэслы і ўсё астатняе”.
Паказальна, што напачатку году стужку Гарулёва “Край сьветлых мрояў” ужо “аналізавала” ўладная вэртыкаль Карэліцкага раёну, на тэрыторыі якога і месьціцца згаданая вёска Варонча. Перад паказам стужкі мясцовым жыхарам, якія, дарэчы, стопрацэнтна ведаюць гісторыю з партызанскім падпалам панскага маёнтка, у вёску прыехаў салідны дэсант. Выніковае рашэньне чыноўнікаў была нечаканым нават для аўтара фільма:
“Перад тым, як паказаць кіно, яго паглядзела ўсё раённае начальства, карэліцкае. Там і кэдэбэшнік быў, і старшыня райвыканкаму, і загадчык аддзелу культуры. І ўбачылі, што там ніякіх высноваў няма, а толькі дакумэнты, знойдзеныя ў архіве. Я ўсё аддаю на суд гледачоў, няхай людзі самі думаюць, што ж насамрэч адбылося. Дык вось яны паглядзелі і сказалі: трэба паказаць. І паказалі гэтае кіно там, у Карэлічах. А тут народ паглядзеў і, як я разумею, сказаў: ну яго нафіг, ня будзем паказваць. І не паказалі”.
Практычна не было шанцаў і ў стужкі Веслава Раманоўскага “Фэлікс — значыць, шчасьлівы”. Аднойчы Аляксандар Лукашэнка прызнаўся, што ягоны галоўны герой зь ліку палякаў — Фэлікс Дзяржынскі. Відаць, нездарма ў радавы фальварак Дзяржынскіх у Налібоцкай пушчы ўкладзена столькі сродкаў на аднаўленьне сядзібы, а ў дзень супрацоўніка КДБ тут прымаюць прысягу маладыя чэкісты. У фільме ж паказана, кім насамрэч быў Фэлікс Дзяржынскі.
