Лінкі ўнівэрсальнага доступу

«Героі яшчэ як паміраюць», — фатограф Аляксандар Васюковіч пра сьмерць, хатні гвалт і «эксклюзіў за 30 баксаў»


30-гадовы менскі фрылансэр Аляксандар Васюковіч трапіў у сьпіс намінантаў на ўдзел у адным з самых вядомых і прэстыжных сусьветных майстар-клясаў — Joop Swart Masterclass 2016.

У намінацыйным камітэце, куды ўваходзяць дзясяткі ўганараваных фатографаў з усяго сьвету, беларускага фатографа пакуль няма. У красавіку з доўга сьпісу намінантаў абяруць 12 лепшых.

Першы раз я пафатаграфаваў у школе

У бацькоў быў «Зэніт». Мне хацелася ім скарыстацца, бо гэта крутая цацка. Але пасьля закінуў. Пасьля студэнтам зарабіў грошай і купіў сваю першую «люстранку». Здымаў пэйзажыкі розныя. У 2006-м хадзіў на ўсе мітынгі, і аднойчы вырашыў узяць фотаапарат. Паздымаў — нічога ня выйшла. Але мне падалося важным гэтым займацца.

Вайна ў сланечніках. Добраахвотнікі «Данбаса»

Заўжды хацеў «на вайну». Усе, напэўна, гэтага хочуць. Большасьць то пэўна.

Я быў на Майдане паўтара месяца. Туды ўвогуле грэх было не паехаць. Тым, як я там здымаў, ня моцна задаволены. Нібыта дэкарацыі для фільму. Бывае, што гонісься за нейкімі прыгожымі кадрамі і адыходзіш ад сутнасьці таго, што адбываецца. На Майдане так здарылася шмат з кім, у тым ліку са мной. Я не разабраўся і ня зьняў, хто гэтыя людзі і чаму яны тут. І калі з Майдана людзі сталі сыходзіць добраахвотнікамі, я вырашыў паехаць, каб усё ж разабрацца.

Сабраўся, напісаў камандзіру батальёна ў фэйсбуку: «Хачу прыехаць, паздымаць, пажыць у вас».

Каску я купіў, а бронекамізэльку пазычыў. Досыць дурная рэч усім гэтым не карыстацца, нават калі па табе ня будуць страляць.

Гэта была вайна. Пакуль я там быў, два гарады занялі. І я там зь імі недзе ішоў. У самім баі здымаць ты ня можаш. Проста ляжыш, каб цябе не забілі.

Да вайны гэтыя добраахвотнікі аніяк не былі падрыхтаваныя. Тры тыдні ў сваіх Новых Петраўцах (падрыхтоўчы лягер для добраахвотнікаў. — РС). А так шмат хто нават у войску не служыў. Хто кіроўца, хто дызайнэр, хто эканаміст...

Мне шмат разоў спрабавалі ўсунуць у рукі хаця б пісталет — «для самааховы». Але журналіст мусіць разумець, што гэты пісталет яму пасьля ў адно месца засунуць. І ён падстаўляе ўсіх, хто ходзіць з надпісам «прэса» ці «ТБ» на касцы. Журналіст ня можа быць са зброяй, гэта трэба ўцяміць. Каб фатографу абараніцца, трэба надзець каску і бронекамізэльку. І ўсё.

І яшчэ — вайну трэба здымаць з двух бакоў. Абавязкова.

Фота на памяць

Я хацеў зрабіць нейкую антываенную штуку. Калі ты там, людзі часта цябе просяць іх сфатаграфаваць. А я стараюся заўжды, калі мяне папрасілі, фатаздымкі прысылаць. Нават даводзілася раздрукоўваць.

З «вайны» ў мяне было шмат фатаздымкаў. Калі ты сядзіш у фэйсбуку і чытаеш «давайце мачыць клятых маскалёў» ці «давайце мачыць праклятых укропаў», то разумееш, што для гэтых людзей тыя, хто загінуў, — гэта лічба ў статыстыцы. Ім напляваць, калі хтосьці гіне. «Канапныя» войскі. Гэтыя «канапныя» генэралы гатовыя каго заўгодна і куды заўгодна адпраўляць. Яны ня думаюць, што разбураюцца семʼі, дзеці застаюцца без бацькоў.

Мне хацелася ў зразумелай форме патлумачыць для тых, хто посьціць фота прыгожых маладых людзей са зброяй і піша «героі не паміраюць», што героі яшчэ як паміраюць. І вайна — гэта тое, чаго трэба старацца пазьбегнуць любым коштам. Мне хацелася кожны здымак пэрсаналізаваць так, каб у чалавека зьявілася ўражаньне, што ён асабіста знаёмы з гэтым загінулым — ведае імя, дзе ён загінуў, пры якіх абставінах. Каб людзі паглядзелі на гэта не як на лічбы, а як на сьмерць чалавека, які жыве побач, які, магчыма, іх сусед, сябар, сваяк.

Закрэсьліваньне я адкладаў, наколькі гэта было магчыма. Дні тры гэтыя фота проста раздрукаваныя праляжалі. Пасьля я сябе перасіліў, што ўсё ж такі трэба гэта рабіць. Патлумачыць простай мовай, каб усе зразумелі. Не кружочкамі абводзіць, ня стрэлачкі дамалёўваць. Быў чалавек — няма чалавека. Гэта шмат каму не спадабалася. Але праўда сама мала каму падабаецца.

Кожная з трох жанчын

Гэты праект мы робім з Дарʼяй Царык. Яна піша, я здымаю.

Я ўвогуле пра хатні гвалт нічога ня ведаў. Мне здавалася, што гэта ня моцна распаўсюджана і не такая вялікая праблема. Думаў, што ў маім коле няма нічога такога і няма людзей, якія пакутуюць ад хатняга гвалту. Думаў, што гэта лічаныя людзі.

Але выявілася, што іх вельмі шмат, а праблема надзвычай мала асьвятляецца ў СМІ, і людзі ня ведаюць, што рабіць, калі трапляюць у такую сытуацыю.

У нашым грамадзтве пра хатні гвалт сорамна казаць. Сорамна прызнавацца, што ў цябе праблемы ў сямʼі і цябе зьбіваюць.

У здымках таксама шмат абмежаваньняў. У інтэрʼерах сховішча здымаць нельга. Гэта сакрэтнае месца, ніхто ня ведае, дзе яно, апроч саміх ахвяраў. Але туды ходзяць электрыкі, сантэхнікі. І такі сантэхнік можа, тэарэтычна, пабачыць фота ў інтэрнэце — і напіша камэнтар: «А я тут быў, думаў, што гэта звычайны дом, а гэта сховішча». І ўсё — адрас раскрываецца.

Па-другое, гераіням часта пагражаюць, іх шукаюць былыя мужы. Трэба зрабіць так, каб іх нельга было пазнаць.

Я нават стаў падазраваць, што і ў маім коле такое можа быць. Проста пра гэта ніхто ня кажа, як і ўсе. Гэта трохі паранаідальная думка, я спадзяюся на лепшае.

Як наўпрост наш праект паўплываў, я ня ведаю. Але ведаю, што ў сховішча больш стала зьвяртацца жанчын. Значыць, больш людзей ідэнтыфікуюць сябе як ахвяру і разумеюць, што з гэтым трэба нешта рабіць і што ненармальна, калі цябе бʼюць, нават рэдка.

У нас з фота поўны гамон

Беларусь — не адзьнятая краіна. Фатаграфіяй можна займацца толькі насуперак усяму. Няма такіх СМІ, якія гатовыя даць магчымасьць фатографу папрацаваць над тэмай тры дні хаця б. Табе даюць дзьве гадзіны — ты здымаеш купу звычайных партрэтаў, і твая праца жыве адзін дзень.

Аляксандар Васюковіч, архіўнае фота
Аляксандар Васюковіч, архіўнае фота

Ёсьць у нас Месяц фатаграфіі. Юля Дарашкевіч з Андрэем Лянкевічам (арганізатары праекту. — РС) вышукваюць, якіх бы новых беларускіх фатографаў паказаць. Праекты, якіх ты нідзе ня бачыў.

Пры адсутнасьці ў большасьці СМІ такой адзінкі, як фотарэдактар, фатаграфія ўспрымаецца як ілюстрацыя да тэксту. Калі ў тэксьце напісана «стол», то трэба сфатаграфаваць стол і ўставіць яго пад абзацам, дзе пра яго напісана. Няма разуменьня, што тэкст і фатаздымкі распавядаюць гісторыю па-рознаму. І толькі так ты атрымліваеш паўнату ўспрыняцьця.

Калі ўзяць беларускі альбом «Прэс-фота» ці «Прафота» і паглядзець доўгія харошыя праекты, то па пальцах пералічыць, што было апублікавана ў СМІ.

Выходзіць, што над сурʼёзнымі праектамі можна працаваць, толькі самому прыцягваючы фінансаваньне. Каб паздымаць вайну ва Ўкраіне, я грошы зьбіраў, як на адпачынак.

А з нашымі ганарарамі гэта ніколі не акупіцца, пакуль ты ня выйграеш конкурс або цябе не апублікуюць за мяжой. Тут усе хочуць «эксклюзіў за 30 баксаў».

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG