Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Калі ўсё чужое на адзін твар…



Выпадкова атрымалася так, што мае развагі пра “эўрапейскую паліткарэктнасьць” зьявіліся на свабодаўскім блогу за два дні да заявы Архіяпіскапа Кэнтэрбэрыйскага Роўэна пра магчымую інтэграцыю нормаў шарыяту ў брытанскае права, на якую Кастусь Бандарук адгукнуўся вельмі цікавым і грунтоўным запісам, назваўшы яго “Перабор паліткарэктнасьці”. Як мне цяпер падаецца, мае дзёньнікавыя ўспаміны пра канфэрэнцыю ў Бэрліне атрымаліся “цывілізацыйна-алярмісцкімі” і не дасягнулі мэты скіраваць увагу чытача на пэўнае падабенства і паралелізм працэсаў, што адбываюцца ў Эўропе і ў нас. Усе водгукі чытачоў, на жаль, аказаліся скіраваныя на Эўропу, а не на нашу беларускую “паліткарэктнасьць”, якая квасіцца на апазыцыйным патрыятычным фундамэнталізме і своеасаблівай постмадэрнай дэнацыяналізаванай квазідзяржаўнасьці. Мяне, шчыра кажучы, гэта нават трохі зьдзівіла: дзякаваць Богу, з мусульманамі у нас пакуль згода. Яны нават беларускую мову ахвотней вучаць, чым браты-славяне.

Але ж ад чытаньня водгукаў на беларускіх сайтах на гісторыю журналіста Зьдзьвіжкова, асуджанага за перадрук карыкатураў на мусульманскага Прарока, у мяне склалася ўражаньне, што нават тая частка нашага грамадзтва, якую можна аднесьці да інфармаванай, схільная складаць усё ў адзін казанок: мусульмане, як кітайцы ці віетнамцы, здаюцца нам на адзін твар, -- фундамэнталісты, тэрарысты, не-дэмакраты. Атрымліваецца нейкая гістарычная паталёгія, як некаторыя трактуюць бальшавізм ці нацыянал-сацыялізм. Аднак паводле здаровай лёгікі ў гісторыі не павінна быць паталёгіяў. Усё здавальняюча “гістарыязуецца”.

На парадку дня - Эўраіслам

Хаця лічыцца, што іслам, як і хрысьціянства, - “кніжная” рэлігія (у нас Біблія, у іх – Каран), аднак гэта не зусім так. Як лічаць экзэгеты Карану, што прытрымліваюцца гістарычна-параўнальнага прынцыпу (гл., напрыклад, у сеціве лекцыі першага гасьцявога прафэсара-тэоляга анкаранскай школы Ömer’a Özsoy’a, які з 2006 г. вядзе свой сэмінар на катэдры эвангелічнай тэалёгіі ва ўнівэрсытэце Франкфурту-на- Майне), Каран – ня кніга, а збор думак Алага, перададзеных Прарокам пэўнай групе людзей, з пэўнай нагоды, у пэўнай мясцовасьці, у пэўны час. Толькі, можа, дзясятая частка зьместу Карану не патрабуе тлумачэньняў для сёньняшняга верніка. Дзевяць дзясятых сучаснага вучэньня – інтэрпрэтацыя. І хадзісы, як Каран, трэба разглядаць гістарычна. З Аль-Нававі (1233-1277) “Кніга сарака хадзісаў”: “Мусульманіна трэба забіць, калі ён выйшаў з ісламу і пакінуў абшчыну…”. Давайце паглядзім на хрысьціянства ХІІІ стагодзьдзя. І для хрысьціянства жыцьцё чалавека важыла тады ня так шмат. Напрыклад, інквізыцыя была адмененая ў Гіспаніі толькі ў 1808 г. Напалеонам у дзень узяцьця штурмам Мадрыду. Нездарма Папа Ян Павал ІІ папрасіў прабачэньня ў эўрапейцаў за ня лепшыя ўчынкі царквы. Думаю сабе: дасьць Бог, Іслам таксама на працягу будучых шасьці стагодзьдзяў наблізіцца да хрысьціянства, а хрысьціяне прыцішаць свой безаглядны лібэралізм. Вось гэта і будзе інтэграцыя.

Рэальныя факты

Хрысьціянска-мусульманская інтэграцыя пачыналася ў Эўропе так даўно, што мы пра яе і забыліся. У сярэднявеччы арабы несьлі ў Эўропу навуку. Анры ІІІ, французскі кароль, у 1587 г. заснаваў катэдру арабскай мовы ў Collège Royal. А ў той жа Нямеччыне на пачатку 3-га тысячагодзьдзя існуе толькі адна мусульманская катэдра пры ўнівэрсытэце ў Мюнстэры. У Францыі, што высока трымае сваю Grande Nation, да нядаўняга часу словазлучэньне “этнічная меншасьць” было палітычным табу, і францускія палітыкі іранізавалі з англамоўнага словазлучэньня positive discrimination, якім у ЗША, а потым і ў Эўропе пачалі называць дзяржаўныя праграмы інтэграцыі імігрантаў. У 1981 годзе голасам канцлера Гельмута Шмідта калёнкі рэдактараў буйнейшых нямецкіх газэтаў абвясьцілі: Германія не павінна і ня хоча стаць краінай імігрантаў. Праз 25 гадоў на радзіме канцлера жыве ўжо 15 млн. чалавек з “эмігранцкай анкетай”, а ва ўсім Эўразьвязе адных мусульманаў таксама 15 млн. Праўда, у нацыянальных парлямэнтах ЭЗ засядаюць пакуль усяго 30 дэпутатаў мусульманскага паходжаньня.

Як грымаса сэкулярызаванай Эўропы ўспрымаецца стварэньне ў фармаце Эўразьвязу няўрадавай арганізацыі “Цэнтральная рада экс-мусульманаў”, якая падтрымліваецца гуманістычна арыентаваным фондам Джардана Бруна. Старшыня рады экс-мусульманаў Mina Ahadi была ўганараваная ў 2007 г. брытанскай National Secular Society тытулам Secularist of the Year. Як па мне, дык гэта рух ня ў той бок. Усякі фундамэнталізм сілкуецца закваскай постмадэрну.

Арабы – ня туркі, а Эгіпет – не Саўдаўская Арабія

Мусульмане вельмі розныя. Калі я быў амбасадарам яшчэ ў Боне і гуляў са сваім унукам на “дэмакратычнай” шматнацыянальнай дзіцячай пляцоўцы ў Бад Годэсбэргу, ад турэцкага хлопчыка гадоў шасьці я пачуў на добрай нямецкай мове: “Я – турак, а не які там араб – хабдаляхам-ала – ахмэд…”. Ягоныя сябры гучна засьмяяліся. У Турцыі яшчэ Атацюрк у 1926 г. адмяніў шарыят, увёў капелюшы, гальштукі, заклікаў зьнімаць хіджабы. Сёньня ў Анкаранскім унівэрсытэце дзяўчат выключаюць зь ліку студэнтаў за нашэньне мусульманскай хусткі. Турэцкія мусульмане больш “расслабляюцца” ў Эўропе, зьбіваючыся ў “паралельныя грамадзтвы”, дзе нярэдка адчуваецца ўплыў фундамэнталістаў. Іншая рэч – арабы. За выключэньнем хіба Эгіпту ды Лібану большасьць арабскіх краінаў – нават багатыя на нафту, з фасадам мадэрну, што месьцяцца ў рэгіёне Пэрсыдзкай затокі – ня ёсьць дзяржавамі ў эўрапейскім сэнсе слова. Тут правяць кланы, тэйпы. Тут няма сваіх дзяржаўных гістарычных мітаў, традыцыйная рэлігія асацыюецца тут з культурай. І дзяржаўныя межы тут былі “нарэзаныя” эўрапейскімі калянізатарамі па лінейцы. Нешта накшталт сталінскай палітыкі на Каўказе. І эмігранты з арабскага сьвету розныя.

Напрыклад, пасьля “іранскай рэвалюцыі” з гэтай краіны ў Эўропу спачатку паехала выключна эліта – архітэктары, дактары, банкіры. (Узгадваю элегантную даму, фраў Тэрані, што апекавалася рахункамі нашай амбасады ў прэстыжным філіяле “Дрэзднэр Банк” у Боне). Адукаваныя імігранты інтэграваліся за некалькі гадоў. А вось, напрыклад, са “сьвецкай” Турцыі з усходняй Анатоліі ў Эўропу прыехалі тысячы гастарбайтэраў, якія ня ўмелі чытаць па-турэцку. Дарэчы сказаць, у адрозьненьне ад Аўстраліі і Канады, Эўропа напачатку мала зважала на адукацыю і адчыняла дзьверы ўсім, хто гатовы быў на любую чорную працу. Цяпер прыходзіцца чухаць патыліцу.

І банкаўскае ліхвярства – грэх для мусульманаў

Як колісь хрысьціянская царква ў сярэднявеччы, так шчыры іслам сёньня, забараняе вернікам-мусульманам зарабляць на банкаўскіх працэнтах. Тут іслам – поўная супрацьлегласьць працоўнай этыцы пратэстантызму ці будызму. Грошы ў мусульманаў ня могуць быць таварам. Мусульманін ня можа ўзяць крэдыт на турыстычную паездку, ня можа проста так выгадна купіць ці прадаць дзялку пад дом праз банк. Заключаюцца два дагаворы: адзін паміж прадаўцом і банкам, другі – паміж банкам і пакупніком. Адзін зь іх – па больш высокім кошце. Нешта падобнае, як скасаваньне шлюбу ў каталікоў: царкоўны суд павінен прызнаць, што шлюбу проста не існавала. Сучасныя экзэгеты ісламу занятыя зараз праблемай ліхвярскага грэху. Можна спадзявацца, што выйсьце знойдуць. Так хрысьціяне лічылі ліхвярства грэхам, пакуль не-хрысьціяне, у асноўным габрэі, не авалодалі грашамі сярэднявечнай Эўропы. Мала хто помніць, што Вялікая Хартыя Вольнасьцяў, якую падпісаў англійскі кароль Джон пад ціскам баронаў-фэадалаў, вызваліла іх ад вяртаньня ліхвярскіх даўгоў габрэйскім банкірам. Паводле часопіса EURO (сумеснае выданьне з The Wall Street Journal) за 2. 12. 2007 г., мусульмане складаюць больш за 20% насельніцтва Зямлі, якое да таго ж жыве на багатых нафтаносных тэрыторыях, але вырабляе менш за 10% сукупнага сацыяльнага прадукту. Футуролягі спрачаюцца, ці пераможа лібэральная прага нажывы чыстыя намеры ісламу.

Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG