Валянціна Аксак: “Шаноўнае спадарства, зрабіце, калі ласка, свой кароткі сьпіс адмоўных, дэструктыўных зьяваў ці падзеяў ва ўзаемадачыненьнях удзельнікаў беларускага літаратурнага працэсу і ўладных структураў краіны ў 2007 годзе”.
Алесь Пашкевіч: “На жаль, кароткім не атрымаецца, таму акрэсьлю найбольш балючыя і для мяне як літаратара, і для нашай літаратурнай суполкі зьявы, якія маюць найбольш маштабны ўплыў на дзейнасьць Саюзу беларускіх пісьменьнікаў і закранаюць памяць тых творцаў, якія на сёньня ня могуць абараніць свае правы. Найперш хочацца адзначыць дзьве пазыцыі.
Першага верасьня школьнікі ўсёй Беларусі ў сваіх праграмах ня ўбачылі найбольш паважаных, найбольш любімых, найбольш знакавых аўтараў разам зь іхнімі творамі. Маю на ўвазе пераробку школьных праграмаў па беларускай літаратуры. Гэта нагадвае часы Сталіна. Падручнікі старыя, а настаўнікі беларускай літаратуры мусяць тлумачыць дзецям, што гэтыя старонкі ў падручніках вучыць па праграме ім забаронена. Мы памятаем з успамінаў людзей, якія перажылі прыкладна падобнае ў трыццатыя гады, калі падручнікі не пасьпявалі перапісваць, і фотаздымкі, і творы “няправільных” літаратараў ці вырываліся зь іх, ці перакрэсьліваліся.
І другую “падзею” хачу яшчэ раз нагадаць: Генэральная пракуратура краіны адмоўна адказала на прапановы і Беларускага Хельсынскага камітэту, і Саюзу беларускіх пісьменьнікаў рэабілітаваць клясыка нацыянальнай літаратуры Ларысу Геніюш. Гэта паказальны адказ. Пад забаронаю застаюцца дасюль ня толькі пэўныя імёны з гісторыі беларускай літаратуры, але і іхняя клясычная творчасьць”.
Валянцін Акудовіч: “Ведаеце, у гэтым годзе рэпрэсіі не ўзмацніліся. Хутчэй за ўсё гэты год засьведчыў, што ўсе тыя рэпрэсіі, якія ўлада распачынала ў папярэднія гады і якія дасягнулі свайго піку летась, — яны плёну ніякага не даюць, па вялікім рахунку. І таму я, магчыма, ня так пэсымістычна гляджу на гэтую сытуацыю, як спадар Алесь, хаця, натуральна, яна мне вельмі і вельмі не падабаецца”.
Аксак: “А чаму, на вашу думку, гэтыя зьявы ці падзеі ў дачыненьнях між літаратарамі ці іх структурамі і ўладай сталі магчымыя? Бо сказана ж ня намі, што моцнага не паб’еш?”
Акудовіч: “Прычына ў тым, што нашы чыноўнікі, наша ўлада — глыбока некультурная. Згадаю адзін анэкдот з часоў маёй вучобы ў Маскве ў Літаратурным інстытуце. Да вядомага савецкага паэта Міхаіла Сьвятлова прыходзіць сябра і кажа: “Слухай, Міхаіл, нас заўтра выклікае да сябе міністар культуры”. Сьвятлоў кажа: “Не пайду, ні ў якім разе не пайду”. Той яму: “Ты што, баісься міністра культуры?” А Сьвятлоў: “Не, я баюся культуры міністра”.
Разумееце, што здарылася — у нас ва ўсе сфэры ўлады ад самых нізкіх раённых да самых вышэйшых прыйшоў вясковы чалавек, актыўны, які змог выбіцца ў людзі, але для якога каштоўнасьці культуры абсалютна не зьяўляюцца ніякімі каштоўнасьцямі. І ў сфэры культуры ён робіць тое, што ён разумее. Усё, што перашкаджае ўладзе, якая стала яго апірышчам, усё, што канфрантуе з уладай, усё, што проста іншае ад улады, становіцца яго асабістым ворагам. З гэтага — і ўся сытуацыя ў канцэптуальным пляне”.
Пашкевіч: “Вы правільна сказалі, што слабога пабіць можна, а вось моцнага не паб’еш. І таму, як мне бачыцца, у апошнія гады ўсё робіцца дзеля таго, каб аслабіць пісьменьніцкую арганізацыю. Адабралі маёмасьць, памяшканьне, забаранілі сустрэчы з чытачамі, адабралі пэрыядычныя выданьні, аднак гэтым паслабіць аўтарытэт майстроў беларускага слова не змаглі, таму пайшлі на падмену паняткаў, пайшлі на стварэньне яшчэ аднаго саюзу пісьменьнікаў. Гэтым высьвечваецца наступнае: бачаць няроўнасьць і духоўных, і маральных крытэрыяў дзейнасьці двух грамадзкіх аб’яднаньняў. І таму ім няроўныя варункі і ставяцца. Усё гэта скіравана, натуральна, на тое, каб аслабіць уплыў незалежных беларускіх літаратараў на беларускае грамадзтва”.
Аксак: “А наагул, ці трэба, на вашу думку, сучаснаму літаратару пераймацца грамадзкімі праблемамі і ўдзельнічаць у іх вырашэньні? Вось да парадаў знакамітага расейскага пісьменьніка-дысыдэнта Аляксандра Салжаніцына, якія ён выклаў у творы “Як нам упарадкаваць Расею”, расейская ўлада, выглядае, што не прыслухалася. Дык мо цяпер і ня трэба чалавеку слова быць і чалавекам грамадзтва? І ў нашай краіне ў тым ліку?”
Пашкевіч: “Калі непасрэдных наступстваў пасьля зьяўленьня названай працы Салжаніцына не было, гэта не азначае, што інтэлектуальнае грамадзтва дый уладныя структуры Расеі абмінулі яе ўвагай”.
Акудовіч: “Рэч у тым, што ў пісьменьніка і палітыка ў прынцыпе адна і тая ж задача — уладарыць над чалавекам. Толькі палітык захоплівае і зьнявольвае чалавека законамі і беззаконьнем, а пісьменьнік зьнявольвае словам. З гэтага — іх адвечная варажнеча, бо гэта змаганьне за ўладу над чалавекам”.
Аксак: “А што вас, як людзей неабыякавых да таго, што робіцца ў літаратурных і калялітаратурных колах краіны, парадавала ў 2007 годзе?”
Пашкевіч: “Як адна са знакавых падзеяў мне бачыцца стварэньне ў Кіеве некалькі месяцаў таму Міжнароднай асацыяцыі пісьменьніцкіх саюзаў “Слова бязь межаў”, асацыяцыі, якая і была створана ў першую чаргу з мэтаю падтрымкі творцаў Беларусі і незалежнага Саюзу беларускіх пісьменьнікаў. А гэта чатырнаццаць саюзаў пісьменьнікаў з розных краін. Яны сабраліся ў Кіеве і заключылі пагадненьне аб сумеснай дзейнасьці і сумеснай падтрымцы”.
Акудовіч: “Для мяне гэты год шчасьліва пачынаўся кнігай Андрэя Хадановіча “Сто ліс100ў на tut.by” і шчасьліва заканчваецца шэрагам проста выдатных кніжак. Выйшаў зборнік прозы Міколы Купрэева — тамок, якога я вельмі чакаў, бо ён аб’яўляе нам яшчэ аднаго выдатнага празаіка. Выйшла кніга паэзіі Алега Мінкіна “Пенаты” — проста цудоўная кніга, выдадзеная ў бібліятэчцы “Галерэя Б”. Вось толькі што выйшаў раман Альгерда Бахарэвіча. А ў прамежку між гэтым — называць і называць ад зусім маладых да Адама Глобуса зь яго казкамі. І я не магу не адзначыць яшчэ адну кнігу, якая не зьяўляецца чыста літаратурнай, але якая для мяне ёсьць прыкладам проста бліскучай бэлетрыстыкі. Гэта кніга Ўладзімера Арлова “Імёны Свабоды”.
Хачу сказаць і пра некалькі вялікіх канцэптуальных праектаў, якія раней у нас не былі магчымыя. Найперш адзначу фэстываль у чэскім Брно, дзе цэлы месяц трыццаць дзён запар беларускія літаратары кожны вечар прэзэнтавалі сябе, сваю творчасьць і нашу краіну. Альбо выдавецкі праект “Кнігарня “Нашай Нівы” — ужо выйшла ў ім паўтара дзясяткі кніжак, а яшчэ колькі плянуецца. Альбо беларускі выдавецкі праект нашага ПЭН-цэнтру і Польскага калегіюму Ўсходняй Эўропы. За гэты год толькі ў рамках гэтага праекту па-польску выйшлі “Лясная дарога” Алеся Разанава, затым “Анталёгія маладой беларускай паэзіі”, а па-беларуску кнігі і Чэслава Мілаша, і Зьбігнева Гербэрта, і Яраслава Івашкевіча, і Бруна Шульца... А анталёгій польскай дзіцячай паэзіі выйшла ажно дзьве — адна ў перакладзе Лявона Баршчэўскага, другая — Інэсы Кур’ян. Гаварыць і гаварыць пра новыя выданьні...
Вось чаму ўсе гэтыя намаганьні ўладаў рэпрэсаваць, ціснуць на пісьменьнікаў абсалютна безвыніковыя. Так, яны ўскладняюць жыцьцё. Але гляньце — проста росквіт нейкі...”
Аксак: “Дык, можа, у наступным годзе — як з музыкаў улады зьнялі забарону, афіцыйна заявілі, прынамсі, пра гэта, — так і зь пісьменьнікаў здымуць забарону на сустрэчы з чытачамі, на выступы праз тэлевізію, на друкаваньне ў дзяржаўных часопісах? Калі ласка, ваш кароткі прагноз на дачыненьні беларускіх літаратараў і афіцыйнай улады ў наступным годзе”
Улада думала, што яна пераможа горшым лепшае. Горшым лепшае не перамагаецца. Горш яна зрабіла толькі сабе
Пашкевіч: “На жаль, я не магу пагадзіцца са спадаром Акудовічам. Я ня бачу тых перадумоваў, якія маглі б напрыканцы нашай гутаркі дадаць аптымізму. Не дзеля таго прыцясьненьні, не дзеля таго задушэньні, не дзеля таго адабраньні, каб потым адумацца, каб потым дазволіць выступы пісьменьнікаў, вярнуць іх у школьныя праграмы, вярнуць ім тыя выданьні, заснавальнікамі якіх яны былі. Наогул — гэта будзе вялікі крэн, і я думаю, што ідэолягі сучаснай дзяржавы разумеюць, што гэты карабель пасьля гэтага крэну будзе цяжка ўтрымаць на вадзе”.
