Лінкі ўнівэрсальнага доступу

Што азначае заява прэзыдэнта Літвы Адамкуса пра магчымы напад Беларусі?


Валер Карбалевіч, Менск Новая перадача сэрыі “Экспэртыза Свабоды”. (эфір 27 кастрычніка) Удзельнікі: дырэктар Інстытуту міжнародных дачыненьняў і палітычных навук Віленскага ўнівэрсытэту Раймундас Лапата і кіраўнік аналітычных праграмаў кампаніі БелаПАН Аляксандр Класкоўскі.

(Валер Карбалевіч: ) “Заява прэзыдэнта Валдаса Адамкуса, што беларускія войскі могуць напасьці на Літву, выглядае сэнсацыйнай. Калі б падобнае выказваньне зрабіў Аляксандр Лукашэнка, то ўжо ўсе звыкліся зь ягоным эпатажным стылем. І, дарэчы, беларускі кіраўнік ня раз заяўляў, што існуе пагроза Беларусі з боку НАТО, ЗША, Польшчы, Літвы. Але такая заява заўсёды спакойнага, карэктнага, дыпляматычнага прэзыдэнта Адамкуса выглядае нечаканай. Здаецца ніякіх чыньнікаў, якія б сьведчылі пра рэальную ваенную пагрозу Літве зь Беларусі няма.

У Польшчы падчас прамінулай выбарчай кампаніі палітыкі таксама рабілі шмат жорсткіх заяваў пра замежную палітыку, якія цяпер усе тлумачаць звычайнай перадвыбарчай рыторыкай. У Літве, здаецца, выбарчай кампаніі няма. Магчыма, інцыдэнт з расейскім ваенным самалётам, які ўпаў на тэрыторыю Літвы, моцна ўзрушыў грамадзтва. Ці адыграла сваю ролю прапагандысцкая кампанія ў Беларусі супраць плянаў будаўніцтва Літвой сховішча ядзерных адкідаў каля мяжы? Ці сапраўды літоўскае грамадзтва баіцца ваеннага нападу зь Беларусі і спадар Адамкус выказаў нейкія фобіі масавай сьвядомасьці, меркаваньне літоўскай эліты?”

(Раймундас Лапата: ) “Я думаю, што наш прэзыдэнт, мусіць, крышку пагарачыўся з такою заяваю. Канечне, калі вельмі ўжо хацець, то можна падцягваць аргумэнты да такой заявы. Але я думаю, што пасьля ўступленьня Літвы ў эўраатлянтычныя структуры сытуацыя зьмянілася.

Кажучы пра аргумэнты, я маю на ўвазе магчымую інтэрпрэтацыю тых вайсковых манэўраў, якія ня так даўно праходзілі ў Беларусі з рознымі імітацыямі: хто на каго напаў, і хто ад каго будзе абараняцца. Можа ўражваць нейкая канцэнтрацыя войскаў ці ўвогуле колькасьць узброеных сілаў. Але я ня думаю, што цяпер гэтыя чыньнікі могуць ускладняць ці выклікаць такога роду трывогі, адносна якіх выказаўся прэзыдэнт. Можа, ён пагарачыўся ў тым сэнсе, што хацеў зьвярнуць увагу на той балянс сілаў, які мае месца на мяжы Літвы і Беларусі, Літвы і Калінінградзкай вобласьці. Але казаць пра тое, што гэты дысбалянс можа прывесьці да такіх наступстваў, пра якія казаў наш прэзыдэнт, я думаю, ня варта”.

(Аляксандар Класкоўскі: ) “На мой погляд, гэта было ўсё ж такі эмацыйнае выказваньне, так бы мовіць, сьмелая гіпэрбала. Вось спадар Лапата цяпер пацьвердзіў, што наўрад ці ў Вільні сур’ёзна разглядаюць у практычнай сэнсе магчымасьць такога ўзброенага нападу. Іншая рэч, што любое выказваньне зьяўляецца на нейкай глебе. І тут я адзначыў бы два моманты. Па-першае, спадар Адамкус дазволіў сабе гэтую фразу ў кантэксьце выказваньняў крыўдаў на, умоўна кажучы, “старую Эўропу”, якая за сьпінай Вільні дамовілася пра будаўніцтва Паўночна-Эўрапейскага газаправоду. І, я думаю, кантэкст ці падтэкст гэтай фразы быў прыкладна такі: вам добра там у глыбіні старой Эўропы дамаўляцца праз нашу галаву з Масквой, а мы вось тут на ўсходняй мяжы мусім прымаць на сябе розныя рызыкі, якія ідуць ад таго, што мы суседнічаем з малапрадказальным аўтарытарным рэжымам.

Другі момант. Між Менскам і Вільняй існуе кантэкст узаемадачыненьняў, які ня вельмі спрыяльны. Маю на ўвазе і тыя манэўры, якія ладзяцца беларускім бокам блізу літоўская мяжы, і дзеяньні беларускай прапаганды. Мы ведаем, што ўвесь час нагнятаецца псыхоз, нібыта баражуюць уздоўж нашых межаў паветраныя армады НАТО. Хоць на аэрадроме пад Шаўляем дзяжураць толькі чатыры самалёты ня самых новых мадэляў. І вось у дадзеным выпадку ўвесь гэты псыхоз вярнуўся такім своеасаблівым рэхам, бумэрангам. Таму што, натуральна, такая атмасфэра нэрвуе нават дасьведчаных палітыкаў”.

(Карбалевіч: ) “Магчыма, ёсьць іншая вэрсія гэтай нечаканай заявы. Напрыклад, Літва, выкарыстоўваючы беларускую пагрозу, імкнецца вырашыць нейкія свае праблемы ў дачыненьнях з НАТО і Эўразьвязам. Паколькі прэзыдэнт Адамкус агучыў сваё меркаваньне ў Нямеччыне, можна меркаваць, што гэта такі своеасаблівы шантаж НАТО і Эўразьвязу, каб яны аказалі большую дапамогу Літве. Як бы вы пракамэнтавалі гэтую вэрсію?”

(Лапата: ) “Я ня думаю, што гэта зьяўляецца якімсьці шантажам. Калега адзначыў вельмі правільна, што заява прэзыдэнта эмацыйная. Увогуле, сытуацыя тлумачыцца, я б не сказаў крызысам, а нейкага роду замяшаньнем, якое мае месца ў Літве зь некалькіх прычынаў. Тут і гісторыя з расейскім самалётам, і расейскім газаправодам, і іншае. То бок, падзеі, якія адбываюцца апошнім часам у Літве і вакол яе, з аднаго боку, насьцярожваюць. А зь іншага боку, гэтая насьцярога пакуль не праяўляецца ў асэнсаваньні гэтай сытуацыі.

Літва зьяўляецца членам эўраатлянтычных структураў. Але, зь іншага боку, нягледзячы на гэта, некаторыя нацыянальныя інтарэсы Літвы прыціскаюцца, на іх не зусім адэкватна глядзяць нашы саюзьнікі. Я думаю, тут мае месца якраз удакладненьне ўсіх гэтых поглядаў. Сытуацыя, канечне, ня ёсьць простай. Але часам у такія моманты складанасьці пераносяцца на эмацыйны ўзровень і выліваюцца ў такія заявы. Думаю, ёсьць падстава гаварыць пра тое, што асэнсаваньне новай сытуацыі ў Літве ідзе. Якія вынікі гэта дасьць, паглядзім. Але, я думаю, безумоўна, у замежнай палітыцы такія гучныя заявы павінны саступіць месца больш прадуманым заявам”.

(Класкоўскі: ) “Я ня думаю, што такім чынам Літва хацела вырашаць пытаньне ўзмацненьня натаўскай ваеннай моцы на мяжы зь Беларусьсю. Таму што насамрэч гэта толькі абцяжарыла б стасункі з афіцыйным Менскам.

Я ўжо згадваў, што беларуская прапаганда і так увесь час нападае на краіны Балтыі за тое, што там на ўсе тры краіны чатыры натаўскія зьнішчальнікі дзяжураць, чыста сымбалічна патрулююць паветраную прастору. Можна таксама згадаць, якія эмоцыі дазваляла сабе беларуская прапаганда, калі зьявіліся чуткі, нібыта, амэрыканскія базы зьявяцца ў Польшчы. Таму, я думаю, афіцыйнай Вільні было б недарэчы такім чынам ускладняць сытуацыю.

Калі ж браць выключна стратэгічны бок справы, то можна прывесьці такі прыклад. У Кувэйце на пачатку 1990-х гадоў на пачатку не было ніякіх амэрыканскіх базаў. Аднак гэта не ўратавала Саддама Хусэйна, які напаў на Кувэйт. Сёньняшнія сродкі зброі дазваляюць пакараць агрэсара і за тысячы кілямэтраў. Праблема ня ў гэтым. Дарэчы, і ў Хусэйна, і ў Мілошавіча была вялікадзяржаўная экспансіянісцкая дактрына. А ў афіцыйнага Менску, дзякуй Богу, яе няма. Варта згадаць, што ў 1990 годзе акурат камуністычны Вярхоўны Савет БССР пагражаў Літве, калі стала зразумела, што яна хоча выйсьці з складу СССР, што мы, маўляў, забярэм тады ад вас Віленскі край. Аднак і тады гэтая пагроза ня спраўдзілася. Хаця тады рычагоў узьдзеяньня было болей, чым цяпер, калі Літва знаходзіцца ў складзе НАТО. Таму я ня думаю, што гэтая заява мела нейкія прагматычныя меркаваньні ў дачыненьні да НАТО”.

(Карбалевіч: ) “Прэзыдэнт Адамкус таксама крытыкаваў Брусэль за ягоную палітыку ў дачыненьні Беларусі. Прычым сутнасьць крытыкі ня вельмі зразумелая. Так літоўскі прэзыдэнт сказаў, што ізаляцыя Беларусі можа нанесьці шкоду беларускаму грамадзтву. У гэтым сэнсе сустрэча прэм’ера Літвы Бразаўскаса з кіраўніком беларускага ўраду Сідорскім выглядала пэўным дысанансам з афіцыйнай палітыкай Эўразьвязу. Ці Літва прапануе Эўразьвязу новую стратэгію дачыненьняў зь Беларусьсю? Як у такім разе выглядае заява Адамкуса аб пагрозе нападу з боку Беларусі?”

(Лапата: ) “Праблема ў тым, што, нягледзячы на тую ўвагу, якую Эўразьвяз надае беларускаму чыньніку, няма сакрэту, што існуюць рознагалосьсі наконт тактыкі вырашэньня беларускага пытаньня. Тое, пра што казаў прэзыдэнт Літвы, не зьяўляецца чымсьці асаблівым. У тым сэнсе, што ў падобным тоне гаворыць, напрыклад, Варшава. То бок, пытаньне палягае ў тым, якімі шляхамі можна дапамагчы дэмакратычнаму абнаўленьню Беларусі, і якой тактыкі ў гэтым сэнсе прытрымлівацца з афіцыйным Менскам. Дагэтуль Літва прытрымлівалася курсу выбарачных кантактаў. То бок, кантакты з афіцыйным Менскам падтрымліваліся на такім узроўні, каб можна было вырашаць пытаньні супрацоўніцтва, напрыклад, у сфэры перасячэньня мяжы і іншага.

Цяпер прэзыдэнт Адамкус кажа пра тое, што гэтага недастаткова, і што кантакты з амаль найвышэйшым кіраўніцтвам маглі б, як ён бачыць, аблегчыць шлях да дэмакратызацыі Беларусі. Вось у гэтым палягае сэнс заявы прэзыдэнта. Але тут няма чагосьці новага. Пазыцыя Літвы, якая набліжаецца да пазыцыі Польшчы, сьведчыць пра тое, што Эўразьвязу трэба канчаткова вырашыць, якой тактыкі прытрымлівацца”.

(Класкоўскі: ) “Літоўскі прэзыдэнт сказаў, што Эўропа павінна вельмі выразна паказаць, што не пакіне ў адзіноце ні беларускую апазыцыю, ні народ. Як бачым, спадар Адамкус якраз завастрае ўвагу на тое, што трэба дапамагаць грамадзянскай супольнасьці, а не старацца неяк улагоджваць кіроўныя вярхі беларускага рэжыму.

А разам з тым, той факт, што нядаўна прэм’ер-міністар Літвы Бразаўскас сустракаўся зь беларускім калегам Сідорскім, наводзіць на думку, што ўсё ж такі ў Вільні ёсьць пэўныя ілюзіі, якія былі ў свой час у Варшавы, наконт таго, каб паспрабаваць ладзіць прасунутыя асаблівыя дачыненьні зь беларускім рэжымам і, такім чынам, садзейнічаць прагрэсу, нейкім дэмакратычным пераўтварэньням у краіне. Аднак, мне здаецца, што Варшава ўжо на гэтым апяклася. Уся гісторыя з Саюзам палякаў Беларусі гэта яскрава паказала. Думаю, новае польскае кіраўніцтва наважылася праводзіць больш рашучую і выразную лінію ў беларускім пытаньні.

Хаця, я дапускаю, што ў афіцыйнага Менску зьявіліся пэўныя ілюзіі, што будзе нейкі зазор, шчыліна для кантактаў з Эўропай. Паказальна тое, што прадстаўнікі афіцыйнага Менску ніяк пакуль што не зрэагавалі на выказваньні спадара Адамкуса. Хоць у падобных выпадках беларускі бок звычайна выкарыстоўвае нагоду для таго, каб абвінаваціць заходнія краіны ў нейкіх нядобрых памкненьнях”.

(Карбалевіч: ) “Такім чынам, у любым выпадку заява прэзыдэнта Адамкуса чарговы раз актуалізуе “беларускае пытаньне”, настойліва выносіць яго на парадак дня палітыкі Эўропы і ўвогуле палітыкі Захаду”.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG