Незадоўга да распаду СССР па былых рэспубліках пракацілася хваля стварэньня незалежных ад уладаў арганізацыяў і рухаў. Іх тады празвалі нефармальнымі. Дзесяткі суполак узьніклі і ў Беларусі: “Паходня”, “Талака”, “Узгор’е”, “Мартыралёг”… Старэйшая апазыцыйная партыя краіны – Беларускі народны фронт – таксама пачыналася як буйны нефармальны палітычны рух. Шумныя і шматаблічныя арганізацыі пазьней сталі асновай для стварэньня легальных партыяў, праваабарончых, прафсаюзных, экалягічных, спажывецкіх ды іншых арганізацыяў… Аднак апошнім часам у Беларусі пачаўся зваротны працэс – дзесяткі легальных грамадзкіх структур закрываліся рашэньнем судоў і пераходзілі ў разрад нефармалаў, а многія новыя ініцыятывы, якія ўзьнікалі ў грамадзтве, ніяк не маглі зарэгістравацца.
Уладзімер Навасяд сваю Партыю свабоды і прагрэсу спрабаваў зарэгістраваць тройчы, з 2002 году.
Тройчы праводзіліся ўстаноўчыя зьезды, афармляліся статутныя дакумэнты. Міністэрства юстыцыі ў першы раз знайшло ў статуце неадпаведнасьці закону аб палітычных партыях і адмовіла ў рэгістрацыі, у другі раз – перадало дакумэнты на экспэртызу ў Інстытут крыміналістыкі, і той выявіў, што 42 подпісы заснавальнікаў партыі нібыта несапраўдныя. А трэцім разам чыноўнікі нават не адказалі, – зазначае лідэр Партыі свабоды і прагрэсу Уладзімер Навасяд.
(Навасяд: ) “Я думаю, нікога рэгістраваць яны болей ня будуць: ні грамадзкія арганізацыі, ні партыі. Увогуле тэндэнцыя такая, каб пакінуць толькі арганізацыі тыпу аматараў-сабакаводаў, абароны прыроды, якія будуць працаваць разам са структурамі выканаўчых органаў улады.”
Уладзімер Навасяд цяпер ужо й не спрабуе зарэгістраваць сваёй партыі, якая існуе фактычна нелегальна, але і ў такім статусе яна ўваходзіць у так званую апазыцыйную “дзесятку", удзельнічае ў палітычным працэсе. Ацэньваючы сытуацыю ў цэлым, Уладзімер Навасяд прыгадвае, як за камуністычным часам у краінах так званай народнай дэмакратыі (ПНР, ГДР) існавала па некалькі некамуністычных партыяў, напрыклад, сялянскіх. Аднак камуністычныя рэжымы трымалі іх у “замарожаным” стане, і тыя ніяк не ўплывалі на жыцьцё сваіх краін. Цяпер падобную тактыку да партыяў і грамадзкіх арганізацыяў прымяняе беларускі рэжым,– перакананы спадар Навасяд.
У такіх складаных умовах грамадзкі значныя ініцыятывы вымушаныя рэалізоўвацца ў якасьці нефармальных рухаў. Былы дэпутат Палаты прадстаўнікоў алімпійскі чэмпіён Уладзімер Парфяновіч, напрыклад, ініцыяваў Антыядзерны рух. Ён гаворыць, што ў яго дастаткова прыхільнікаў, але рэгістравацца, чаго патрабуе міністар юстыцыі, не зьбіраецца.
(Парфяновіч: ) “Ёсьць вельмі шмат людзей, якія займаюць пасады, навукоўцы тыя ж, але калі яны скажуць, што знаходзяцца ў гэтым руху, заўтра ж іх могуць звольніць з працы. Таму я мяркую, што мы не павінны іх “падстаўляць”, калі мы ня маем сродкаў утрымліваць іх сем’і”.
Спадар Парфяновіч кажа: ягоная арганізацыя выйдзе “з падпольля”, калі праблема пабудовы АЭС у Беларусі набудзе сапраўды вострае гучаньне – калі будзе прынятае рашэньне і знойдзеная пляцоўка пад будаўніцтва атамнай станцыі. Што да патрабаваньня юрыдычнай рэгістрацыі для няўрадавых арганізацыяў, то тут спадар Парфяновіч прывёў іншы красамоўны прыклад – ужо каля году Мінюст не рэгіструе Саюз алімпійскіх чэмпіёнаў, заснавальнікамі якога зьяўляецца 40 славутых беларускіх алімпійцаў, у тым ліку і Ўладзімер Парфяновіч. Саюз алімпійскіх чэмпіёнаў меўся б вырашаць сацыяльныя праблемы былых спартоўцаў.
(Парфяновіч: ) “Прэзыдэнт Алімпійскага камітэту баіцца зарэгістраваць такую арганізацыю,– гэта сьмеху варта, дзе такое можа быць… Адказваюць нам, што кропка не там, а гэта не тое, а вы павінны быць там, а ня тут…”
Калі не рэгіструюць арганізацыю былых спартоўцаў і чэмпіёнаў у краіне, якая абвясьціла спорт сваім прыярытэтам, то што гаварыць пра іншыя аб’яднаньні, перш за ўсё праваабарончага і палітычнага кірунку, зазначае спадар Парфяновіч.
А вось кіраўніца віцебскай моладзевай арганізацыі “Наш дом”, дэпутат гарадзкога савету Вольга Карач ня бачыць ніякай неабходнасьці ў афіцыйнай рэгістрацыі яе суполкі:
(Карач: ) “Не, мы не зьбіраемся рэгістравацца, таму што на нашу думку, самае галоўнае, каб была такая ўнутраная легітымнасьць з боку насельніцтва, каб насельніцтва нас прымала. Гэта датычыць і нашых незарэгістраваных газэт, улётак. Калі насельніцтва лічыць нас легітымнымі, то нам дзяржаўная рэгістрацыя непатрэбная. Калі ж насельніцтва не прызнае нас, то й дзяржаўная рэгістрацыя не дапаможа”.
Спадарыня Карач кажа, што сьпісаў сяброў арганізацыі не вядзецца зь меркаваньняў іх бясьпекі, тым ня меней яна цалкам задаволеная эфэктыўнасьцю дзейнасьці “Нашага дому”.
Вольга Карач і яе паплечнікі разам з жыхарамі Віцебску вырашаюць сацыяльна-эканамічныя і камунальныя праблемы гораду. Многія іншыя незарэгістраваныя арганізацыі Беларусі маюць выразную палітычную накіраванасьць: рух “За новую Беларусь”, рух Андрэя Клімава, грамадзянская ініцыятыва “Хартыя-97”, не зарэгістраваная моладзевая арганізацыя "Малады Фронт" ды многія іншыя. Што чулі звычайныя грамадзяне пра такія палітычныя рухі, і як да іх ставяцца? Вось найбольш характэрныя адказы менчукоў:
(Спадар: ) “Я ня бачу такіх масавых мерапрыемстваў зь іх боку, хацелася б, каб некаторыя больш выступалі”.
(Спадар: ) “ Мы чулі, але ніколі самі ўдзелу ня бралі”.
(Спадарыня: ) “Ведаеце, хаця я гэтым асабліва не цікаўлюся, але чула пра іх”.
(Спадарыня: ) “Усё гэта я ведаю, але лічу, што дыктатуры ў нас няма”.
Загад міністра юстыцыі аб рэгістрацыі ўсіх грамадзкіх ініцыятываў і рухаў выкананы ня будзе, ва ўладаў іншыя мэты – зьнішчыць ўсялякія парасткі грамадзянскай супольнасьці ў Беларусі, – перакананая кіраўніца выканаўчага бюро Асамблеі няўрадавых арганізацыяў Беларусі Алена Валынец.
(Валынец: ) “Грамадзкія арганізацыі і ініцыятывы ёсьць такімі рухавікамі пераменаў у краінах, якія знаходзяцца ў гэткім пераходным стане. Канечне, хочацца верыць, што нашы грамадзкія арганізацыі ня зьнікнуць пасьля гэтых загадаў. Веру і ведаю, што грамадзкія аб’яднаньні будуць працаваць дзеля пераменаў, а якія мэтады і формы сваёй працы яны будуць выкарыстоўваць,– цяжка сказаць. Але я думаю, што гэтыя мэтады і формы будуць эфэктыўнымі ў нашых умовах, будуць больш прыстасаванымі да іх”.
Алена Валынец прадстаўляе Асамблею няўрадавых арганізацыяў, якая два гады таму таксама спрабавала зарэгістравацца ў Мінюсце, але марна. І сёньня спадарыня Валынец раіць сваім калегам па трэцім сэктары часьцей карыстацца парадамі незалежнага выданьня “Беларускі кансьпіратар”, якое вучыць працаваць незалежным аб’яднаньням у падпольлі ў сучасных беларускіх умовах... Вось такі адказ Мінюсту...
Уладзімер Навасяд сваю Партыю свабоды і прагрэсу спрабаваў зарэгістраваць тройчы, з 2002 году.
Тройчы праводзіліся ўстаноўчыя зьезды, афармляліся статутныя дакумэнты. Міністэрства юстыцыі ў першы раз знайшло ў статуце неадпаведнасьці закону аб палітычных партыях і адмовіла ў рэгістрацыі, у другі раз – перадало дакумэнты на экспэртызу ў Інстытут крыміналістыкі, і той выявіў, што 42 подпісы заснавальнікаў партыі нібыта несапраўдныя. А трэцім разам чыноўнікі нават не адказалі, – зазначае лідэр Партыі свабоды і прагрэсу Уладзімер Навасяд.
(Навасяд: ) “Я думаю, нікога рэгістраваць яны болей ня будуць: ні грамадзкія арганізацыі, ні партыі. Увогуле тэндэнцыя такая, каб пакінуць толькі арганізацыі тыпу аматараў-сабакаводаў, абароны прыроды, якія будуць працаваць разам са структурамі выканаўчых органаў улады.”
Уладзімер Навасяд цяпер ужо й не спрабуе зарэгістраваць сваёй партыі, якая існуе фактычна нелегальна, але і ў такім статусе яна ўваходзіць у так званую апазыцыйную “дзесятку", удзельнічае ў палітычным працэсе. Ацэньваючы сытуацыю ў цэлым, Уладзімер Навасяд прыгадвае, як за камуністычным часам у краінах так званай народнай дэмакратыі (ПНР, ГДР) існавала па некалькі некамуністычных партыяў, напрыклад, сялянскіх. Аднак камуністычныя рэжымы трымалі іх у “замарожаным” стане, і тыя ніяк не ўплывалі на жыцьцё сваіх краін. Цяпер падобную тактыку да партыяў і грамадзкіх арганізацыяў прымяняе беларускі рэжым,– перакананы спадар Навасяд.
У такіх складаных умовах грамадзкі значныя ініцыятывы вымушаныя рэалізоўвацца ў якасьці нефармальных рухаў. Былы дэпутат Палаты прадстаўнікоў алімпійскі чэмпіён Уладзімер Парфяновіч, напрыклад, ініцыяваў Антыядзерны рух. Ён гаворыць, што ў яго дастаткова прыхільнікаў, але рэгістравацца, чаго патрабуе міністар юстыцыі, не зьбіраецца.
(Парфяновіч: ) “Ёсьць вельмі шмат людзей, якія займаюць пасады, навукоўцы тыя ж, але калі яны скажуць, што знаходзяцца ў гэтым руху, заўтра ж іх могуць звольніць з працы. Таму я мяркую, што мы не павінны іх “падстаўляць”, калі мы ня маем сродкаў утрымліваць іх сем’і”.
Спадар Парфяновіч кажа: ягоная арганізацыя выйдзе “з падпольля”, калі праблема пабудовы АЭС у Беларусі набудзе сапраўды вострае гучаньне – калі будзе прынятае рашэньне і знойдзеная пляцоўка пад будаўніцтва атамнай станцыі. Што да патрабаваньня юрыдычнай рэгістрацыі для няўрадавых арганізацыяў, то тут спадар Парфяновіч прывёў іншы красамоўны прыклад – ужо каля году Мінюст не рэгіструе Саюз алімпійскіх чэмпіёнаў, заснавальнікамі якога зьяўляецца 40 славутых беларускіх алімпійцаў, у тым ліку і Ўладзімер Парфяновіч. Саюз алімпійскіх чэмпіёнаў меўся б вырашаць сацыяльныя праблемы былых спартоўцаў.
(Парфяновіч: ) “Прэзыдэнт Алімпійскага камітэту баіцца зарэгістраваць такую арганізацыю,– гэта сьмеху варта, дзе такое можа быць… Адказваюць нам, што кропка не там, а гэта не тое, а вы павінны быць там, а ня тут…”
Калі не рэгіструюць арганізацыю былых спартоўцаў і чэмпіёнаў у краіне, якая абвясьціла спорт сваім прыярытэтам, то што гаварыць пра іншыя аб’яднаньні, перш за ўсё праваабарончага і палітычнага кірунку, зазначае спадар Парфяновіч.
А вось кіраўніца віцебскай моладзевай арганізацыі “Наш дом”, дэпутат гарадзкога савету Вольга Карач ня бачыць ніякай неабходнасьці ў афіцыйнай рэгістрацыі яе суполкі:
(Карач: ) “Не, мы не зьбіраемся рэгістравацца, таму што на нашу думку, самае галоўнае, каб была такая ўнутраная легітымнасьць з боку насельніцтва, каб насельніцтва нас прымала. Гэта датычыць і нашых незарэгістраваных газэт, улётак. Калі насельніцтва лічыць нас легітымнымі, то нам дзяржаўная рэгістрацыя непатрэбная. Калі ж насельніцтва не прызнае нас, то й дзяржаўная рэгістрацыя не дапаможа”.
Спадарыня Карач кажа, што сьпісаў сяброў арганізацыі не вядзецца зь меркаваньняў іх бясьпекі, тым ня меней яна цалкам задаволеная эфэктыўнасьцю дзейнасьці “Нашага дому”.
Вольга Карач і яе паплечнікі разам з жыхарамі Віцебску вырашаюць сацыяльна-эканамічныя і камунальныя праблемы гораду. Многія іншыя незарэгістраваныя арганізацыі Беларусі маюць выразную палітычную накіраванасьць: рух “За новую Беларусь”, рух Андрэя Клімава, грамадзянская ініцыятыва “Хартыя-97”, не зарэгістраваная моладзевая арганізацыя "Малады Фронт" ды многія іншыя. Што чулі звычайныя грамадзяне пра такія палітычныя рухі, і як да іх ставяцца? Вось найбольш характэрныя адказы менчукоў:
(Спадар: ) “Я ня бачу такіх масавых мерапрыемстваў зь іх боку, хацелася б, каб некаторыя больш выступалі”.
(Спадар: ) “ Мы чулі, але ніколі самі ўдзелу ня бралі”.
(Спадарыня: ) “Ведаеце, хаця я гэтым асабліва не цікаўлюся, але чула пра іх”.
(Спадарыня: ) “Усё гэта я ведаю, але лічу, што дыктатуры ў нас няма”.
Загад міністра юстыцыі аб рэгістрацыі ўсіх грамадзкіх ініцыятываў і рухаў выкананы ня будзе, ва ўладаў іншыя мэты – зьнішчыць ўсялякія парасткі грамадзянскай супольнасьці ў Беларусі, – перакананая кіраўніца выканаўчага бюро Асамблеі няўрадавых арганізацыяў Беларусі Алена Валынец.
(Валынец: ) “Грамадзкія арганізацыі і ініцыятывы ёсьць такімі рухавікамі пераменаў у краінах, якія знаходзяцца ў гэткім пераходным стане. Канечне, хочацца верыць, што нашы грамадзкія арганізацыі ня зьнікнуць пасьля гэтых загадаў. Веру і ведаю, што грамадзкія аб’яднаньні будуць працаваць дзеля пераменаў, а якія мэтады і формы сваёй працы яны будуць выкарыстоўваць,– цяжка сказаць. Але я думаю, што гэтыя мэтады і формы будуць эфэктыўнымі ў нашых умовах, будуць больш прыстасаванымі да іх”.
Алена Валынец прадстаўляе Асамблею няўрадавых арганізацыяў, якая два гады таму таксама спрабавала зарэгістравацца ў Мінюсце, але марна. І сёньня спадарыня Валынец раіць сваім калегам па трэцім сэктары часьцей карыстацца парадамі незалежнага выданьня “Беларускі кансьпіратар”, якое вучыць працаваць незалежным аб’яднаньням у падпольлі ў сучасных беларускіх умовах... Вось такі адказ Мінюсту...
