(Валер Карбалевіч: ) “Здаецца, што з кожным годам сьвяткаваньне Дня Перамогі ў Беларусі адбываецца ўсё больш урачыста. Шмат месцаў загадзя ўсе дзяржаўныя ўстановы працавалі на яго падрыхтоўку. Гэтае сьвята стала галоўным пытаньнем дзейнасьці ўсіх ідэалягічных інстытутаў. У школах і ВНУ ўвялі спэцкурс “Гісторыя Вялікай Айчыннай вайны”. Па ўсёй краіне адкрывалі ўсё новыя помнікі загінулым у барацьбе з фашызмам.
У выступах Лукашэнкі, дзяржаўных СМІ юбілей перамогі моцна палітызаваўся, праводзілася паралель паміж агрэсіяй у мінулай вайне і сёньняшнім ціскам на Беларусь з боку Захаду. Больш за тое, настойліва даводзіцца ідэя, што Вялікая Айчынная вайна — галоўнае апірышча, падмурак, крыніца фармаваньня беларускай нацыі. І такая ідэя цалкам адпавядае правілам стварэньня нацыянальнай міталёгіі. Па-першае, для гэтага патрэбны гераічны міт, і вайна, перамога ў вайне тут якраз дарэчы. Па-другое, гэтая падзея існуе ў гістарычнай памяці народу, чаго нельга сказаць, напрыклад, пра Вялікае Княства Літоўскае. А вы як лічыце, чым тлумачыцца такое маштабнае і вельмі ўрачыстае сьвяткаваньне ў Беларусі юбілею перамогі?”
(Валерыя Касьцюгова: ) “Сьвяткаваньне юбілею было ня толькі ў Беларусі. Яно было даволі ўрачыстым у Маскве. Гэта абумоўлена тым, што 60-годзьдзе Перамогі зьяўляецца скрыжаваньнем двух асноўных тэндэнцыяў. Найперш, гэта дэмантаж Ялцінскай сыстэмы міжнародных дачыненьняў, які знойдзе сваё ўвасабленьне ў рэформе ААН. Сутнасьць гэтых зьменаў — у перанясеньні акцэнтаў з права пераможцаў і права сілы на правы чалавека.
Другая тэндэнцыя — гэта натуральная зьмена пакаленьняў. Гэта апошні юбілей, калі жывыя апошнія сапраўдныя ўдзельнікі вайны. Гэта апошні раз, калі можна памяняць сымбалічны капітал Перамогі на замежнапалітычны капітал. Рэч ідзе пра стварэньне новай сусьветнай ярархіі, у якой дзяржавы-пераможцы ўжо ня будуць займаць такога месца, якое яны займалі да гэтага часу”.
(Андрэй Дынько: ) “Вельмі слушна адзначана пра жаданьне ўладаў пачаць гісторыю Беларусі 60 гадоў таму. Нешта падобнае было ў савецкі час. Толькі тады гісторыю Беларусі імкнуліся пачаць з 1917 году. Гэта таксама выглядала вельмі ненатуральна. Цяпер прыдумалі бліжэйшую дату. Але немагчыма стварыць нацыянальную міталёгію насуперак гістарычнай праўдзе. Другая сусьветная вайна для Беларусі была нічым у сэнсе стварэньня нацыі. Гэта быў адзін з эпізодаў. Але, відавочна, не 60 гадоў таму зьявіліся на сьвет беларусы, і не 60 гадоў таму пачаўся нацыянальны рух.
Што яшчэ мяне ўразіла сёлета, гэта нечуваны фармалізм у сьвяткаваньні Дня Перамогі. Дзьве гадзіны дзяцей трымаюць пад дажджом, гоняць, каб яны перад трыбунаю памахалі сьцяжкамі. І тое ж самае адбывалася па ўсёй краіне. Ня толькі ў райцэнтрах, але і ў мястэчках пад дажджом выганялі людзей. І гэта ўжо мне нагадвала 1986 год. Карацей, 9 траўня было выкарыстана ў палітычнай барацьбе, каб кампэнсаваць нейкія замежнапалітычныя паразы, і наадварот, далучыцца, скарыстаць з таго сымбалічнага капіталу, пра які казала спадарыня Касьцюгова”.
(Карбалевіч: ) “Цэнтрам сьвяткаваньня 60-годзьдзя Перамогі над фашызмам стала Масква. Туды зьехаліся кіраўнікі вялікіх дзяржаваў, суседніх краінаў, у прыватнасьці, краінаў СНД. І вось з новых незалежных дзяржаваў, якія стварыліся пасьля распаду СССР, на ўрачыстасьцях у Маскве 9 траўня не было прэзыдэнтаў Эстоніі, Літвы, Грузіі і, які ня дзіўна, Беларусі. Лукашэнка прыехаў 8 траўня, прысутнічаў на саміце СНД, сустрэўся з вэтэранамі, патрыярхам Расейскай праваслаўнай царквы, усклаў вянкі да помнікаў. А 9 траўня, калі ў Маскве былі афіцыйныя ўрачыстасьці (калектыўнае ўскладаньне вянкоў, парад), Лукашэнка зьехаў дадому, каб прысутнічаць на парадзе ў Менску.
Вядома, што Лукашэнка ўвесь час пазыцыянуе сябе як галоўны прыхільнік інтэграцыі постсавецкай прасторы. Па-другое, Беларусь зьяўляецца галоўным саюзьнікам Расеі ў сьвеце, а сам беларускі кіраўнік шмат разоў прысягаў як самы адданы сябар Расеі. Па-трэцяе, Лукашэнка і ягоны палітычны рэжым — самы ідэалягічна прасавецкі ў СНД. А сьвята Перамогі гэта, бадай што, самае савецкае сьвята. Зь іншага боку, сам Лукашэнка і дзяржаўныя СМІ ўжо колькі месяцаў бэсьцяць краіны Балтыі за іх іншае стаўленьне да гэтага юбілею, за тое, што іхныя лідэры ня хочуць ехаць у Маскву на сьвяткаваньні. І вось у выніку атрымалася, што беларускі кіраўнік апынуўся ў адной кампаніі з прэзыдэнтамі Літвы і Эстоніі. Як вы гэта растлумачыце?”
(Касьцюгова: ) “Сьвята ў Маскве — гэта была піяр-кампанія расейскага кіраўніцтва, якая павінна абмяняць сымбалічны капітал перамогі на месца ў новай сусьветнай ярархіі. Лукашэнка паставіў сябе і нашую краіну ў такія абставіны, што яму няма пра што размаўляць зь міжнароднай супольнасьцю. Ён можа ўдзельнічаць толькі ў саміце СНД. І ён браў удзел у ім. Але, як сьцьвярджае італьянская газэта “La Republika”, Лукашэнка сышоў з гэтага саміту бразнуўшы дзьвярыма. То бок нават у гэтым коле ён зьяўляецца ня ў поўнай меры легітымным. Таму ён вярнуўся ў Менск і прысвоіў сабе гэтую перамогу”.
(Кірыл Коктыш: ) “У Маскву прыяжджаў Буш, іншыя лідэры вядучых дзяржаваў. Напярэдадні Буш у Латвіі казаў, што апошняя дыктатура ў Эўропе павінна сысьці. Таму зьяўленьне Лукашэнкі ў Маскве было б цяжка патлумачыць. У такім выпадку Пуціну было б вельмі цяжка пераканаць Буша наведаць Маскву. Лукашэнка быў непажаданым госьцем”.
(Карбалевіч: ) “Але ў гэтых урачыстасьцях быў Туркмэнбашы, кіраўнікі іншых дзяржаваў, дзе сытуацыя з дэмакратыяй і правамі чалавека, мусіць, нават горшая, чым у Беларусі. Але побач зь імі Буш нармальна сябе пачуваў, а з Лукашэнкам, паводле вашай вэрсіі, ён ня мог удзельнічаць у мерапрыемствах”.
(Коктыш: ) “Але ж у дачыненьні з гэтымі краінамі, зь іх лідэрамі ніколі не было такіх скандалаў, як з Лукашэнкам. Гэтыя лідэры не ўваходзілі ў канфлікт зь міжнароднай супольнасьцю, з ЗША”.
(Дынько: ) “Ідэалягічна яго вельмі лёгка зразумець. Лукашэнка, перадусім, гэта беларускі савецкі нацыяналіст. І як для нацыяналіста, ягоныя інтарэсы тут у Беларусі, а не за яе межамі. 9 траўня ў Маскве ён быў бы чужым на тым сьвяце. Ён быў бы нейкім 49-м сярод 53. Прычым, мог аказацца ў сытуацыі, калі яго б пасадзілі недзе каля паўночнакарэйскай дэлегацыі, каб ён раптам не аказаўся побач з Шыракам ці Бушам і ня выклікаў дыпляматычнага скандалу. Таму рашэньне застацца тут было цалкам натуральным. Ён іграе на патрыятычных пачуцьцях беларускага народу. Лукашэнка правёў гэтае сьвята, якое ён лічыць самым вялікім, сярод свайго народу. І яшчэ раз прадэманстраваў незалежнасьць”.
(Карбалевіч: ) “Вечарам 9 траўня, калі па БТ паказвалі рэпартаж пра сьвяткаваньне, камэнтатар сказаў такую фразу, якая, магчыма, зьяўляецца ключавой для разуменьня гэтых падзеяў. Ён адзначыў, што такога параду, як у Менску, больш нідзе не было. То бок Менск паставіў задачу пераплюнуць Маскву. У гэтым сэнсе сапраўды парад у Менску цалкам нагадваў парады савецкага часу. Тут ішла ваенная тэхніка, дэманстравалася прадукцыя нацыянальнай эканомікі. Гэтага не было ў Маскве, і не было, мусіць, ні ў якой іншай краіне. Лукашэнка ўвесь час даводзіць ідэю, што нідзе ў сьвеце гэтае сьвята так не ацэньваюць высока, не паважаюць вэтэранаў, як у Беларусі. І таму гэтае сьвята нідзе ня можа так урачыста сьвяткавацца, як тут. Таму тут у Беларусі цэнтар сьвяткаваньня. І з гэтай лёгікі зразумела, чаму Лукашэнка застаўся ў Менску.
Як вы пракамэнтуеце перайменаваньне вуліцаў напярэдадні юбілею? Даволі проста можна растлумачыць тое, што цэнтральны праспэкт сталіцы больш ня будзе насіць імя Скарыны. Вядомае стаўленьне Лукашэнкі да ўсёй беларускай гісторыі да 1917 году. А вось зь перайменаваньнем праспэкту Машэрава складаней. Усё ж Пятро Машэраў — адзін з сымбаляў савецкай гісторыі, пэўны сымбаль савецкіх беларусаў, да таго ж, герой вайны. І сам Лукашэнка спрабаваў сябе пазыцыянаваць як ягоны палітычны нашчадак, які працягвае ягоныя традыцыі. Ці не падаецца вам гэты крок рызыкоўным, калі зважаць на рэакцыю ягонага электарату?”
(Касьцюгова: ) “Лукашэнку цяпер ужо не патрэбныя настаўнікі накшталт Машэрава. Ён прэтэндуе на тое, каб стаць адзіным вядомым у Беларусі дзяржаўным дзеячам, заснавальнікам беларускай дзяржаўнасьці. Перайменаваньне цэнтральных вуліцаў сталіцы — гэта спроба абнуліць гісторыю, зрабіць яе белай паперай, на якой адзіны дзеяч будзе ствараць новую краіну. Але назвы маюць каштоўнасьць, сваю лёгіку. Той факт, што галоўныя вуліцы сталіцы будуць называцца праспэктамі Незалежнасьці і Пераможцаў, дае шанец, што незалежнасьць і перамога да нас прыйдуць”.
(Дынько: ) “Перайменаваньне праспэкту Машэрава мне падаецца ключавым. Гэта спроба паказаць, што месца Машэрава ў гісторыі ніжэйшае. Усе астатнія перайменаваньні проста бязглуздыя. Праспэкт Скарыны памянялі на праспэкт Незалежнасьці. А імя Скарыны прыніжальна далі нейкай тупіковай вулачцы ў канцы гораду. Яшчэ раз паспрабавалі сымбалічна прынізіць беларускую культуру. Дарэчы апытаньне на сайце tut.by паказала, што 95% удзельнікаў асудзілі гэтыя перайменаваньні”.
(Карбалевіч: ) “Сапраўды, вобраз Машэрава быў патрэбен Лукашэнку напачатку ягонай дзейнасьці як аўтарытэт, на які можна абаперціся, як фундамэнт, як палітычны капітал, які можна выкарыстаць. А цяпер ён лічыць сябе, мусіць, больш значнаю постацьцю ў гісторыі, чым Машэраў. А двух герояў у адной краіне ня трэба. Такім чынам, імкненьне выкарыстаць важную гістарычную падзею ў палітычных мэтах — зьява вядомая і шырока распаўсюджаная ў сьвеце. Галоўнае, што адрозьнівае Беларусь — гэта маштабы ўрачыстасьцяў, манапалізацыя і нават прыватызацыя ўладамі гэтага сьвята, адсутнасьць усялякай сур’ёзнай дыскусіі ў грамадзтве наконт урокаў тых падзеяў, якія адбыліся 60 гадоў назад, навязваньне адзінага гледзішча на ўласную гісторыю, ператварэньне яго ў элемэнт дзяржаўнай ідэалёгіі”.
У выступах Лукашэнкі, дзяржаўных СМІ юбілей перамогі моцна палітызаваўся, праводзілася паралель паміж агрэсіяй у мінулай вайне і сёньняшнім ціскам на Беларусь з боку Захаду. Больш за тое, настойліва даводзіцца ідэя, што Вялікая Айчынная вайна — галоўнае апірышча, падмурак, крыніца фармаваньня беларускай нацыі. І такая ідэя цалкам адпавядае правілам стварэньня нацыянальнай міталёгіі. Па-першае, для гэтага патрэбны гераічны міт, і вайна, перамога ў вайне тут якраз дарэчы. Па-другое, гэтая падзея існуе ў гістарычнай памяці народу, чаго нельга сказаць, напрыклад, пра Вялікае Княства Літоўскае. А вы як лічыце, чым тлумачыцца такое маштабнае і вельмі ўрачыстае сьвяткаваньне ў Беларусі юбілею перамогі?”
(Валерыя Касьцюгова: ) “Сьвяткаваньне юбілею было ня толькі ў Беларусі. Яно было даволі ўрачыстым у Маскве. Гэта абумоўлена тым, што 60-годзьдзе Перамогі зьяўляецца скрыжаваньнем двух асноўных тэндэнцыяў. Найперш, гэта дэмантаж Ялцінскай сыстэмы міжнародных дачыненьняў, які знойдзе сваё ўвасабленьне ў рэформе ААН. Сутнасьць гэтых зьменаў — у перанясеньні акцэнтаў з права пераможцаў і права сілы на правы чалавека.
Другая тэндэнцыя — гэта натуральная зьмена пакаленьняў. Гэта апошні юбілей, калі жывыя апошнія сапраўдныя ўдзельнікі вайны. Гэта апошні раз, калі можна памяняць сымбалічны капітал Перамогі на замежнапалітычны капітал. Рэч ідзе пра стварэньне новай сусьветнай ярархіі, у якой дзяржавы-пераможцы ўжо ня будуць займаць такога месца, якое яны займалі да гэтага часу”.
(Андрэй Дынько: ) “Вельмі слушна адзначана пра жаданьне ўладаў пачаць гісторыю Беларусі 60 гадоў таму. Нешта падобнае было ў савецкі час. Толькі тады гісторыю Беларусі імкнуліся пачаць з 1917 году. Гэта таксама выглядала вельмі ненатуральна. Цяпер прыдумалі бліжэйшую дату. Але немагчыма стварыць нацыянальную міталёгію насуперак гістарычнай праўдзе. Другая сусьветная вайна для Беларусі была нічым у сэнсе стварэньня нацыі. Гэта быў адзін з эпізодаў. Але, відавочна, не 60 гадоў таму зьявіліся на сьвет беларусы, і не 60 гадоў таму пачаўся нацыянальны рух.
Што яшчэ мяне ўразіла сёлета, гэта нечуваны фармалізм у сьвяткаваньні Дня Перамогі. Дзьве гадзіны дзяцей трымаюць пад дажджом, гоняць, каб яны перад трыбунаю памахалі сьцяжкамі. І тое ж самае адбывалася па ўсёй краіне. Ня толькі ў райцэнтрах, але і ў мястэчках пад дажджом выганялі людзей. І гэта ўжо мне нагадвала 1986 год. Карацей, 9 траўня было выкарыстана ў палітычнай барацьбе, каб кампэнсаваць нейкія замежнапалітычныя паразы, і наадварот, далучыцца, скарыстаць з таго сымбалічнага капіталу, пра які казала спадарыня Касьцюгова”.
(Карбалевіч: ) “Цэнтрам сьвяткаваньня 60-годзьдзя Перамогі над фашызмам стала Масква. Туды зьехаліся кіраўнікі вялікіх дзяржаваў, суседніх краінаў, у прыватнасьці, краінаў СНД. І вось з новых незалежных дзяржаваў, якія стварыліся пасьля распаду СССР, на ўрачыстасьцях у Маскве 9 траўня не было прэзыдэнтаў Эстоніі, Літвы, Грузіі і, які ня дзіўна, Беларусі. Лукашэнка прыехаў 8 траўня, прысутнічаў на саміце СНД, сустрэўся з вэтэранамі, патрыярхам Расейскай праваслаўнай царквы, усклаў вянкі да помнікаў. А 9 траўня, калі ў Маскве былі афіцыйныя ўрачыстасьці (калектыўнае ўскладаньне вянкоў, парад), Лукашэнка зьехаў дадому, каб прысутнічаць на парадзе ў Менску.
Вядома, што Лукашэнка ўвесь час пазыцыянуе сябе як галоўны прыхільнік інтэграцыі постсавецкай прасторы. Па-другое, Беларусь зьяўляецца галоўным саюзьнікам Расеі ў сьвеце, а сам беларускі кіраўнік шмат разоў прысягаў як самы адданы сябар Расеі. Па-трэцяе, Лукашэнка і ягоны палітычны рэжым — самы ідэалягічна прасавецкі ў СНД. А сьвята Перамогі гэта, бадай што, самае савецкае сьвята. Зь іншага боку, сам Лукашэнка і дзяржаўныя СМІ ўжо колькі месяцаў бэсьцяць краіны Балтыі за іх іншае стаўленьне да гэтага юбілею, за тое, што іхныя лідэры ня хочуць ехаць у Маскву на сьвяткаваньні. І вось у выніку атрымалася, што беларускі кіраўнік апынуўся ў адной кампаніі з прэзыдэнтамі Літвы і Эстоніі. Як вы гэта растлумачыце?”
(Касьцюгова: ) “Сьвята ў Маскве — гэта была піяр-кампанія расейскага кіраўніцтва, якая павінна абмяняць сымбалічны капітал перамогі на месца ў новай сусьветнай ярархіі. Лукашэнка паставіў сябе і нашую краіну ў такія абставіны, што яму няма пра што размаўляць зь міжнароднай супольнасьцю. Ён можа ўдзельнічаць толькі ў саміце СНД. І ён браў удзел у ім. Але, як сьцьвярджае італьянская газэта “La Republika”, Лукашэнка сышоў з гэтага саміту бразнуўшы дзьвярыма. То бок нават у гэтым коле ён зьяўляецца ня ў поўнай меры легітымным. Таму ён вярнуўся ў Менск і прысвоіў сабе гэтую перамогу”.
(Кірыл Коктыш: ) “У Маскву прыяжджаў Буш, іншыя лідэры вядучых дзяржаваў. Напярэдадні Буш у Латвіі казаў, што апошняя дыктатура ў Эўропе павінна сысьці. Таму зьяўленьне Лукашэнкі ў Маскве было б цяжка патлумачыць. У такім выпадку Пуціну было б вельмі цяжка пераканаць Буша наведаць Маскву. Лукашэнка быў непажаданым госьцем”.
(Карбалевіч: ) “Але ў гэтых урачыстасьцях быў Туркмэнбашы, кіраўнікі іншых дзяржаваў, дзе сытуацыя з дэмакратыяй і правамі чалавека, мусіць, нават горшая, чым у Беларусі. Але побач зь імі Буш нармальна сябе пачуваў, а з Лукашэнкам, паводле вашай вэрсіі, ён ня мог удзельнічаць у мерапрыемствах”.
(Коктыш: ) “Але ж у дачыненьні з гэтымі краінамі, зь іх лідэрамі ніколі не было такіх скандалаў, як з Лукашэнкам. Гэтыя лідэры не ўваходзілі ў канфлікт зь міжнароднай супольнасьцю, з ЗША”.
(Дынько: ) “Ідэалягічна яго вельмі лёгка зразумець. Лукашэнка, перадусім, гэта беларускі савецкі нацыяналіст. І як для нацыяналіста, ягоныя інтарэсы тут у Беларусі, а не за яе межамі. 9 траўня ў Маскве ён быў бы чужым на тым сьвяце. Ён быў бы нейкім 49-м сярод 53. Прычым, мог аказацца ў сытуацыі, калі яго б пасадзілі недзе каля паўночнакарэйскай дэлегацыі, каб ён раптам не аказаўся побач з Шыракам ці Бушам і ня выклікаў дыпляматычнага скандалу. Таму рашэньне застацца тут было цалкам натуральным. Ён іграе на патрыятычных пачуцьцях беларускага народу. Лукашэнка правёў гэтае сьвята, якое ён лічыць самым вялікім, сярод свайго народу. І яшчэ раз прадэманстраваў незалежнасьць”.
(Карбалевіч: ) “Вечарам 9 траўня, калі па БТ паказвалі рэпартаж пра сьвяткаваньне, камэнтатар сказаў такую фразу, якая, магчыма, зьяўляецца ключавой для разуменьня гэтых падзеяў. Ён адзначыў, што такога параду, як у Менску, больш нідзе не было. То бок Менск паставіў задачу пераплюнуць Маскву. У гэтым сэнсе сапраўды парад у Менску цалкам нагадваў парады савецкага часу. Тут ішла ваенная тэхніка, дэманстравалася прадукцыя нацыянальнай эканомікі. Гэтага не было ў Маскве, і не было, мусіць, ні ў якой іншай краіне. Лукашэнка ўвесь час даводзіць ідэю, што нідзе ў сьвеце гэтае сьвята так не ацэньваюць высока, не паважаюць вэтэранаў, як у Беларусі. І таму гэтае сьвята нідзе ня можа так урачыста сьвяткавацца, як тут. Таму тут у Беларусі цэнтар сьвяткаваньня. І з гэтай лёгікі зразумела, чаму Лукашэнка застаўся ў Менску.
Як вы пракамэнтуеце перайменаваньне вуліцаў напярэдадні юбілею? Даволі проста можна растлумачыць тое, што цэнтральны праспэкт сталіцы больш ня будзе насіць імя Скарыны. Вядомае стаўленьне Лукашэнкі да ўсёй беларускай гісторыі да 1917 году. А вось зь перайменаваньнем праспэкту Машэрава складаней. Усё ж Пятро Машэраў — адзін з сымбаляў савецкай гісторыі, пэўны сымбаль савецкіх беларусаў, да таго ж, герой вайны. І сам Лукашэнка спрабаваў сябе пазыцыянаваць як ягоны палітычны нашчадак, які працягвае ягоныя традыцыі. Ці не падаецца вам гэты крок рызыкоўным, калі зважаць на рэакцыю ягонага электарату?”
(Касьцюгова: ) “Лукашэнку цяпер ужо не патрэбныя настаўнікі накшталт Машэрава. Ён прэтэндуе на тое, каб стаць адзіным вядомым у Беларусі дзяржаўным дзеячам, заснавальнікам беларускай дзяржаўнасьці. Перайменаваньне цэнтральных вуліцаў сталіцы — гэта спроба абнуліць гісторыю, зрабіць яе белай паперай, на якой адзіны дзеяч будзе ствараць новую краіну. Але назвы маюць каштоўнасьць, сваю лёгіку. Той факт, што галоўныя вуліцы сталіцы будуць называцца праспэктамі Незалежнасьці і Пераможцаў, дае шанец, што незалежнасьць і перамога да нас прыйдуць”.
(Дынько: ) “Перайменаваньне праспэкту Машэрава мне падаецца ключавым. Гэта спроба паказаць, што месца Машэрава ў гісторыі ніжэйшае. Усе астатнія перайменаваньні проста бязглуздыя. Праспэкт Скарыны памянялі на праспэкт Незалежнасьці. А імя Скарыны прыніжальна далі нейкай тупіковай вулачцы ў канцы гораду. Яшчэ раз паспрабавалі сымбалічна прынізіць беларускую культуру. Дарэчы апытаньне на сайце tut.by паказала, што 95% удзельнікаў асудзілі гэтыя перайменаваньні”.
(Карбалевіч: ) “Сапраўды, вобраз Машэрава быў патрэбен Лукашэнку напачатку ягонай дзейнасьці як аўтарытэт, на які можна абаперціся, як фундамэнт, як палітычны капітал, які можна выкарыстаць. А цяпер ён лічыць сябе, мусіць, больш значнаю постацьцю ў гісторыі, чым Машэраў. А двух герояў у адной краіне ня трэба. Такім чынам, імкненьне выкарыстаць важную гістарычную падзею ў палітычных мэтах — зьява вядомая і шырока распаўсюджаная ў сьвеце. Галоўнае, што адрозьнівае Беларусь — гэта маштабы ўрачыстасьцяў, манапалізацыя і нават прыватызацыя ўладамі гэтага сьвята, адсутнасьць усялякай сур’ёзнай дыскусіі ў грамадзтве наконт урокаў тых падзеяў, якія адбыліся 60 гадоў назад, навязваньне адзінага гледзішча на ўласную гісторыю, ператварэньне яго ў элемэнт дзяржаўнай ідэалёгіі”.
