Лінкі ўнівэрсальнага доступу

3 лістапада 1961 году ў Менску пачалі дэмантаваць помнік Сталіну


Галіна Жарко, Менск 3 лістапада 1961 году газэты паведамілі пра перайменаваньне Сталінскага раёну сталіцы ў Заводзкі – быццам бы ўлічваючы шматлікія прапановы працоўных. Конкурс на стварэньне помніка Сталіну таксама абвяшчаўся паводле прапановаў працоўных. Але ніводнага радка аб зруйнаваньні гэтага помніка ў савецкіх газэтах не зьявілася. Старажылы Менска памятаюць, што зносіць яго пачалі 3 лістапада, і зрабіць гэта было нялёгка...

Скінуць з пастамэнту фігуру нядаўняга правадыра было ня так складана, як зруйнаваць сам пастамэнт. У 1952 годзе будаўнікі трэсту №3 “Галоўмінскбуд”, выконваючы па дзьве нормы ў зьмену, уклалі каля 700 м куб бэтону. На абліцоўку пастамэнту й пляцоўкі пайшло 600 квадратных мэтраў граніту, прывезенага з Жытомірскае вобласьці. Вось як успамінае падзеі больш чым саракагадовай даўніны пісьменьнік Уладзімер Мехаў:

(Мехаў: ) “Тры дні гэты падмурак ніяк не маглі ўзарваць. Работа ішла і ўдзень, і ўночы. Днямі тоўпіўся народ, які ўжо ведаў пра Сталіна, што гэта ня бацька народаў, ня геній з геніяў. Але зводдаль стаялі людзі, якія глядзелі на гэта з абурэньнем. Лічылі гэта сьвятатацтвам. Успомніць Заіра Азгура, дык ён да канца сваіх дзён лічыў гэта актам вандалізму. Бо ў Ленінградзе пры савецкай уладзе стаялі, іх не ўзрывалі, помнікі й Мікалаю І, які павесіў пяцёх дзекабрыстаў, і Кацярыне Вялікай, і Пятру І. Стаялі як творы мастацтва”.

Фігура Сталіна, высока ўзьнесеная на пастамэнце, мела 8 з паловаю мэтраў вышыні. Гэта быў вобраз пераможцы, бо пасьля вайны такі быў канон адлюстраваньня Сталіна.

Ці быў помнік Сталіну на Цэнтральнай плошчы ў Менску высокамастацкім творам? Агульнапрызнаны факт, што гэта была таленавітая работа Заіра Азгура. Разам зь ім працавалі скульптары Бэмбель і Сэліханаў. Увасабленьне вобраза правадыра магло быць даручана толькі самым таленавітым мастакам. Конкурс на стварэньне гэтага помніка быў закрытым. Вось што кажа супрацоўніца музэя Заіра Азгура мастацтвазнаўца Вольга Рудніцкая:

(Рудніцкая: ) “Работа над гэтым вобразам была адначасова ганаровай і сур’ёзнай. Мастак мог сьцьвердзіць вышэйшую кваліфікацыю. Вы б толькі пачыталі, што пісалі крытыкі ў мастацкіх часопісах тае пары. То фатаграфізм, то недастаткова рэалістычны, то ня ў той момант думы адлюстраваны, то вусы распушаныя... Азгур валодаў пачуцьцём меры”.

Бронзавая фігура Сталіна прастаяла ў цэнтры Менску ўсяго 8 гадоў. А ставілася на стагодзьдзі. Былі зробленыя магутныя ўмацаваньні, і калі фігуру сьцягвалі з пастамэнту, яе не маглі не пашкодзіць. Але, як сьцьвярджаюць мастацтвазнаўцы, ніякія дэталі скульптуры адбіцца не маглі.

Важыў бронзавы Сталін 15 тон. Дзе падзеўся – невядома. А вось камень з пастамэнту помніка сёлета нечакана зьявіўся у Курапатах. На месцы масавага расстрэлу ахвяраў сталінскага генацыду днямі паставілі памятны знак на ўспамін аб палеглых тут габрэях. Па словах рэжысэра Юры Хашчавацкага, тое, што камень паходзіць менавіта з помніка Сталіну, павінна стаць напамінам цяперашнім дыктатарам: сьведчаньні іхных злачынстваў будуць напісаныя на рэштках тых самых помнікаў, якія яны яшчэ пры жыцьці ставяць самі сабе.
Ігар Лосік Кацярына Андрэева Ірына Слаўнікава Марына Золатава Андрэй Кузьнечык
XS
SM
MD
LG